ოზის სამეფო კარის ჟამთააღმწერელი – ფრენკ ბაუმის წიგნების შესახებ
თუ მკითხავთ, რომელია ჩემი საყვარელი საბავშვო წიგნი, პირველ ნომრად ფრენკ ბაუმის „ოზის ჯადოქარს“ დავასახელებ. თუ დაინტერესდებით, რატომ, მარტივი პასუხით ვეღარ შემოვიფარგლები და შევეცდები, სათქმელი ერთ წერილში ჩავტიო. თქვენ კი მწვანე სათვალეები უნდა მოიმარჯვოთ. წინააღმდეგ შემთხვევაში ფეხს ვერ ამიწყობთ და ოზის დიდებულებასაც ვერ იხილავთ.
საბჭოური სიმახინჯეები
მწვანე სათვალისა რა გითხრათ, ვარდისფერის ტარებას კი გვაიძულებდნენ (სხვაგვარად საბჭოთა კავშირის დიდებულებას ვერ ვაღიარებდით) და არასწორ თარგმანებს, ინტერპრეტაციებს, პლაგიატსა თუ „ქავერ-ვერსიებს“ გვთავაზობდნენ. ასე შემოგვატყუეს ვინი პუხი ვინი ფუუჰის ნაცვლად, ელისს – ალისა, პიპის კი პეპი დაარქვეს. თუმცა სახელებს ვიღა დაგიდევდათ – სიუჟეტებსაც ცენზურის კარნახით ცვლიდნენ. არა მხოლოდ ზემოთ ჩამოთვლილ ნაწარმოებებს –ანდერსენის და დიკენსის ზღაპრებსაც არ ინდობდნენ, „ოზის ჯადოქარი“ კი ალექსანდრ ვოლკოვს ისე მოსწონებია, თარგმნას საკუთარი ვერსიის შექმნა ამჯობინა. ასე მოხვდა ჩვენს სახლებში უცნაური წიგნი, რომლის ფურცლებზე ოზის ჯადოქარი ნახსენებიც არ იყო, დოროთი ელის ჩაენაცვლებინა, ფაიფურის ქვეყანა – გოლიათებისას და ა შ.
ინტერნეტში დღესაც გადაწყდებით რუსულ რევიუებს, რომლებშიც პირდაპირ „ვარდისფერი“ შრიფტით წერია, რომ რუსი მთარგმნელების ხელში უცხოური ზღაპრები კეთილშობილდება, გმირები უფრო მიზანდასახულები ხდებიან, მკითხველი უკეთ გაიაზრებს სიუჟეტს… პლაგიატი კი, ტრადიციისამებრ, უცხო სიტყვად რჩება.
ვერაფერს ვიტყვით – ფრენკ ბაუმის წიგნები ნამდვილი საოცრებაა, მათში პარალელური სამყაროების, განსხვავებული განზომილებების უზარმაზარი სისტემებია აგებული. მაგრამ ეს ყველაფერი ავტორმა იმისთვის შექმნა, რომ სწორედ პირველქმნილი სახით მიეწოდებინა მკითხველისთვის. ოკუპაციის მსხვერპლი თუ გახდებოდა, რას წარმოიდგენდა.
ოზის სამეფოს ჟამთააღმწერლის ტიტული
ბევრმა ცნობილმა მეზღაპრემ მოღვაწეობა მსგავსი სცენარით დაიწყო: ძილის წინ (ან დღისით, მზისით) საკუთარ შვილებს (ან სხვა ბავშვებს) ზღაპრებს უყვებოდნენ, გამოგონილი ამბები პატარებს ისე მოსწონდათ, მთხრობელს აიძულებდნენ, სიუჟეტი მანამდე გაეგრძელებინა, სანამ ზღაპარი წიგნად არ შეიკვრებოდა. ასე მოხდა ფრენკ ბაუმის შემთხვევაშიც: მამამ შვილებს უამბო პატარა ამერიკელი გოგონას შესახებ, რომელიც გრიგალმა ზღაპრულ სამყაროში გადაისროლა. „და რა ერქვა იმ სამყაროს?“ – იკითხა ქალიშვილმა. „ოზი“, – თავისდა უნებურად აღმოხდა მამას. რამდენიმე დღეში ბაუმმა ამბავი ფურცელზე გადაიტანა, თვალსა და ხელს შუა შემოლეული უბრალო ფანქარი კი რელიკვიასავით შეინახა.
წიგნი პატარა გოგონა დოროთის, საფრთხობელას, ტყეკაფიას, მხდალი ლომისა და უცნაური ჯადოქრის შესახებ ისეთი წარმატებული გამოდგა, მწერალს წერილებს სწერდნენ, სახლში აკითხავდნენ და სთხოვდნენ, ოზის ქვეყნის ამბები გააგრძელეო. თავიდან ბაუმი თაყვანისმცემლებს ეწინააღმდეგებოდა, საბოლოოდ კი დანებდა და თავის გამოგონილ ქვეყანაზე კიდევ ექვსი წიგნი გამოსცა, მაგრამ უკანასკნელ ტომზე მუშაობისას ისე დაიღალა, ოზის გარშემო მაღალი კედლი „აღმართა“ და შავით თეთრზე დაწერა, „ამიერიდან გარე სამყაროსთან ოზის კავშირი შეუძლებელი იქნებაო!“
ამ სავარაუდო წერტილის შემდეგ ბაუმმა ექსპერიმენტი ჩაატარა: ორი ახალი წიგნი შესთავაზა მკითხველს, მაგრამ ერთგულმა აუდიტორიამ ისინი არ მიიღო. ავტორი იძულებული გახდა, ოზის გარშემო აღმართულ კედელთან ახალი გმირები დაესახლებინა და ოზელებთან სატელეგრაფო კავშირი დაემყარებინა.
ოზის სამეფო კარის მწერლობა ბაუმისთვის საბედისწერო აღმოჩნდა. ყოველ შობას ის ახალ წიგნს სჩუქნიდა ამერიკელ ბავშვებს და, ამრიგად, ოზის შესახებ სულ თოთხმეტი წიგნი დაწერა.
ზღაპრული სიტუაცია
ქართულად მხოლოდ „ოზის ჯადოქარი“ გახლავთ ნათარგმნი – წიგნი, რომლის მთავარი გმირი, ობოლი დოროთი, უფერულ, გადახრუკულ კანზასში დეიდასა და ბიძიასთან იზრდება. ერთ დღეს ქარბორბალა მათ სახლს ჰაერში აიტაცებს და თან გაიყოლებს გოგონას ერთგულ ძაღლ ტოტოსთან ერთად. ისინი ღეჭიების ქვეყანაში აღმოჩნდებიან. დაფრენისას სახლი ბოროტ ჯადოქარს დაეცემა და სულს გააფრთხობინებს. გახარებული ღეჭიები თავიანთ მხსნელს შეიყვარებენ, ჩრდილოეთის ჯადოქარი კი დოროთის ვერცხლისფერ ქოშებს აჩუქებს, რომელთა საოცარი ძალის შესახებ არაფერია ცნობილი. დოროთის უკან დაბრუნება სურს, მაგრამ კანზასზე ღეჭიებს არაფერი გაუგონიათ, ამიტომ ურჩევენ, წითელი აგურით მოკირწყლულ გზას გაჰყვეს და ყოვლისმცოდნე ოზის ჯადოქართან მივიდეს.
კლასიკური მონაცემებია: ჩადენილია გმირობა, გმირი, თაყვანისმცემლები, ჯადოსნური ნივთები და, რაც მთავარია, გზა! სწორედ გზაზე წარმოშობილი დაბრკოლებების გადალახვა, გზაზე შეხვედრები, გზაზე შეძენილი თანამგზავრები და მეგობრები აგებენ ტრადიციულ ზღაპარს. დოროთიმ „ალაგ ბნელი, ალაგ საშიში“ გზა უნდა გაიაროს, მაგრამ ბავშვებს ხომ არაფერი აფრთხობთ, ამიტომაც განაცხადებს დოროთი რიხიანად: „წამო, ტოტო, ჩავიდეთ ზურმუხტ-ქალაქში და ვკითხოთ ოზის ჯადოაქარს, როგორ დავბრუნდეთ კანზასში“ (ვითომც აქ არაფერიაო)!
საუკეთესო თემები შვილებსა და მოსწავლეებთან სასაუბროდ
როგორც ჩანს, შვილებისთვის ზღაპარს რომ იგონებდა, ბაუმმა გართობას აღმზრდელობითი სამუშაოც შეუთავსა და არაერთი პრობლემის მოგვარებას, მტკივნეული საკითხების გამომზეურებას შეეცადა. ამიტომაც არის მისი წიგნები ბავშვებსა და მოზარდებთან სასაუბროდ საუკეთესო თემებით გაჯერებული. და თუ ისევ ჩამეკითხებით, მაინც რა თემებიაო, შევეცდები, ერთ პატარა თავში ჩავტიო სათქმელი.
უპირველეს ყოვლისა, „ოზის ჯადოქარი“ – ეს არის ფერადოვანი ამბავი, რომელიც მკითხველს აჯერებს, რომ მიზანს აუცილებლად მიაღწევს, საკუთარი თავის რწმენა თუ ექნება.
გარდა ამისა, გვაფრთხილებს, რომ მცდარ შეხედულებებზე აგებული ქვეყნის ძლიერება მყიფეა. როცა მკვიდრ მოსახლეობას თუ სტუმრებს აიძულებენ, მწვანე სათვალით იარონ და ამ ხერხით სიმართლე დაფარონ, მოქმედებაა საჭირო, მორჩილად კი არ უნდა დაელოდო, როდის გაგიხსნიან სპეციალურ საკეტს კეფაზე…
მიზნისკენ მიმავალ გზაზე გარშემო მყოფები არ უნდა დაივიწყო. ამიტომ დოროთი ათავისუფლებს საფრთხობელას, ამხნევებს მხდალ ლომს, დაზეთავს ტყისმჭრელს. თითოეულ თანამგზავრს სანუკვარი ოცნება აღმოაჩნდება: სფრთხობელას – ჭკუა, რკინის კაცს – გული, ლომს კი სიმამაცე სურს. ნეტავ რით განსხვავდებიან ეს არსებები ერთმანეთისგან? აფასებენ იმას, რაც აქვთ თუ მხოლოდ სურვილით არიან შეპყრობილები?
ტყეკაფია სიფრთხილით გამოირჩევა: ვისაც გული გაქვთ, გულისყურს მიჰყვებით და შეცდომები არ მოგდით, მე კი უგულო ვარ და სიფრთხილე მმართებსო. ლომს ჰგონია, გული თუ არ ექნება, ვეღარც სიმხდალეს გამოიჩენს, ჭკუა კი სულ არ ადარდებს, ჭკუა მაინც უხილავიაო, – არწმუნებს საფრთხობელას.
მწვანე სათვალით თუ მათ გარეშე დასანახად ბაუმი ფერებს არ იშურებს. ხატავს და აფერადებს, იგონებს და გვარწმუნებს, შეპარვით გვარიგებს და ფრთხილად გვიყვავებს.
ოთხი მგზავრი მალე თქვენს კარზე ზარს დარეკავს. მათ მისაღებად მზად თუ ხართ, გადაშალეთ და წაიკითხეთ ფრენკ ბაუმის არაჩვეულებრივი საშობაო საჩუქრი.
