შევაბიჯოთ ქიმიის საოცარ სამყაროში – პირველი გაკვეთილი

როგორ ჩავატაროთ ქიმიის პირველი გაკვეთილი ისე, რომ საგნის გაცნობისთანავე დავაინტერესოთ მოსწავლეები? რომელი მეთოდებისა და ხერხების გამოყენებაა მიზანშეწონილი მათი აზროვნებისა და ყურადღების გააქტიურებისთვის. როგორ გავუღვივოთ მათ საგნის შესწავლის სურვილი? შეეცადეთ საინტერესოდ წარმართოთ გაკვეთილი – ახალ საგანზე შექმნილი პირველი შთაბეჭდილება ძალზე მნიშვნელოვანია!

პირველი გაკვეთილის ძირითადი მიზანია, გააცნოთ მოსწავლეებს ქიმიისა და მისი განვითარების ისტორია, შეუქმნათ ამ მეცნიერებაზე პირველი შთაბეჭდილება. მოახდინოთ ნივთიერებების შესახებ მოსწავლეთა ცოდნის განახლება; დაიწყოთ ნივთიერებათა თვისებებზე და მათ გარდაქმნებზე წარმოდგენის ფორმირება; განავითაროთ მათში, ლოგიკური აზროვნების ანალიტიკური უნარები. ყოველივე ეს არასტანდარტულად შეგიძლიათ განახორციელოთ, მაგალითად, სთხოვოთ უფროსკლასელებს, მონაწილეობა მიიღონ საგაკვეთილო პროცესში. მოდით, განვიხილოთ ასეთი გაკვეთილის „სცენარი“.

აღჭურვილობა:

ბარათები, რომლებზეც ნივთიერებათა ფორმულები და ქიმიური რეაქციებია გგამოსახული, ქიმიური ჭიქები, ბრტყელძირიანი კოლბები, მუქი ფერის შუშის ჭურჭელი, ასანთი, მშრალი საწვავი, სადემონსტრაციო მაგიდა, ტიგელის მომწერები, ცხვირსახოცი, ფაიფურის ტიგელი, ლითონებისა და პლასტმასების კოლექცია.

ნივთიერებები: ახლადდამზადებული კალიუმის იოდიდი და ტყვიის აცეტატი, ფენოფტალეინი, კალცინირებული სოდა, ნატრიუმის ჰიდროსულფატი, ეთანოლი, ნორსულფაზოლის აბები, ამონიუმის დიქრომატი.

გაკვეთილის მსვლელობა:

1. მასწავლებლის შესავალი სიტყვა:

არსებობს მეცნიერება, რომლის გარეშეც შეუძლებელია ყველაზე ფანტასტიური პროექტებისა და ზღაპრული ოცნებების განხორციელება. ეს გახლავთ ქიმია, რომელიც არაერთ ისეთ საოცრებას ინახავს, რომ მის წინაშე მსოფლიოს საუკეთესო მეზღაპრეთა ფანტაზიებიც კი უფერულდება. როგორც ზღაპარში გადაიქცევა ბაყაყი პრინცესად, ისე გარდაქმნის ქიმია გრაფიტს ბრწყინვალე ალმასად, ქაღალდს ანიჭებს ლითონის სიმტკიცეს, ლითონს კი მეხსიერებით აჯილდოებს. ამაოდ არ უწოდებენ მას ჯადოქარს – ის გვკვებავს, გვაცმევს, გვკურნავს, გვირეცხავს, მოგვაპოვებინებს სასარგებლო წიაღისეულს, მას ავყავართ კოსმოსში და ჩავყავართ ოკეანის სიღრმეებში. ყოველი ჩვენგანი ყოველდღიურად, სახლიდან გაუსვლელად ვახორციელებთ ქიმიურ რეაქციებს, ისე, რომ წარმოდგენაც არ გვაქვს: ასანთით ვანთებთ გაზქურას, ვამზადებთ საკვებს, ვრეცხავთ სარეცხს და ა.შ. თვით ადამიანის ორგანიზმიც დიდ ქიმიურ საწარმოს წარმოადგენს, რომელშიც ყოველწუთიერად უამრავი ქიმიური რეაქცია და გარდაქმნა მიმდინარეობს.

დღეს ამ საოცარ მეცნიერებასთან თქვენი პირველი შეხვედრა და გაცნობა შედგება.

ცოდნის აქტუალიზება

მასწავლებელი: რა იცით ახალი საგნის შესახებ?

უკვე შესწავლილ რომელ სასკოლო საგანთანაა ახლოს ქიმია?

როგორ ფიქრობთ, არის თუ არა ქიმია მეცნიერება? რატომ თვლით ასე?

ქიმია – ეს საჭირო მეცნიერებაა, რომლის ცოდნაც შემდგომში თქვენს პროფესიებში გამოგადგებათ?

პასუხების შემდეგ ხდება მათი კორექტირება.

მოსწავლეები რვეულებში ინიშნავენ გაკვეთილის თარიღს, თემას (პრეზენტაციის სლაიდიდან), ქიმიის საგნის განმარტებას: ქიმია საბუნებისმეტყველო მეცნიერებაა ნივთიერებების, მათი ფიზიკურ-ქიმიური თვისებების, გარდაქმნებისა და გამოყენების კანონზომიერების შესახებ.

გავარჯიშება:

მასწავლებელი: ქიმია, თქვენთვის ჯერ უცხო და ახალი მეცნიერებაა, მაგრამ ჩანს, რომ უკვე ბევრი რამ იცით სხვა საგნებიდან და საკუთარი ცხოვრებისეული გამოცდილებიდან. ახლა ამაში თავად დარწმუნდებით ჩემს კითხვებზე პასუხების გაცემისას. დაიცავით შემდეგი წესები: ერთმანეთს არ შეაწყვეტინოთ საუბარი, პატივი ეცით სხვის აზრს, შეძელით ღირსეულად წაგება.

კითხვარი – „ჩვენ ეს უკვე ვიცით!“

1. რატომ ვუბერავთ ასანთს, როცა მისი ჩაქრობა გვსურს? (ამოსუნთქულ ჰაერში ნახშირორჟანგის შემცველობაა, რომელიც ხელს უშლის წვას).
2. რატომ არ შეიძლება ცეცხლმოკიდებული ბენზინის წყლით ჩაქრობა? (ბენზინი წყალზე მსუბუქია, არ ერევა მას და წყლის ზედაპირზე წარმოქმნის აპკს).
3. როგორ გავაძვრინოთ წყალი ბადეში, ისე, რომ წვეთიც არ დაგვეღვაროს? (გავყინოთ.)
4. რომელ წყალშია შეუძლებელი დახრჩობა? რატომ? ამის რა მაგალითი ვიცით? (მარილიან წყალში, მკვდარი ზღვა)
5. 1 კგ. რკინის მოცულობა მეტია თუ 1 კგ. ბამბისა? (ბამბის მოცულობაა მეტი, რადგან მას ნაკლები სიმკვრივე აქვს).
6. 1 გრ. რომელი ლითონისაგანაა შესაძლებელი 2,5 კმ. სიგრძის მავრთულის გაჭიმვა ან ამ 1 გრ.-ის გაბრტყელება ისე, რომ დაახლოებით 4 მ. სიგანის ფირფიტა მივიღოთ? (ოქროსგან).
7. შესაძლებელია თუ არა, მხოლოდ ნახევარი ოთახის ჰაერით შევსება? (არა, რადგან ჰაერი მთელს მოცულობაზე ნაწილდება).
8. რომელი ლითონის ნაერთები განაპირობებენ, პლანეტა მარსის წითელ ელფერს? როგორაა ეს ლითონი დაკავშირებული ფერთან? (ეს ლითონია რკინა, მისი ნაერთები ანიჭებენ წითელ შეფერილობას ჩვენს სისხლს, სახეზე ალმურიც მასთანაა დაკავშირებული).

ყველა ჩამოთვლილი კითხვის დასმა აუცილებელი არაა. ეს დამოკიდებულია იმ დროზე, რომელიც მათ პასუხებისთვის დასჭირდებათ.

ამის შემდეგ გაკვეთილს განაგრძობენ მე-9 კლასის მოსწავლეები საკუთარი პრეზენტაციით. ისინი გიამბობენ ქიმიის მეცნიერების განვითარების ისტორიას, ნახავთ არაერთ საინტერესო ცდას. გაკვეთილის ბოლოს კი, ვიქტორინის კითხვებზე პასუხის გაცემის შემდგომ თქვენ მოიპოვებთ იმ ექსპრესის ბილეთებს, რომელიც გაგაქროლებთ პლანეტა „ქიმია-8-ის“ თვალუწვდენელ სივრცეში.

1. II. ახალი მასალის შესწავლა, ცდების დემონსტრირება.

პირველი წამყვანი.

მე-8-ე კლასიდან თქვენ იწყებთ ახალი საგნის, ქიმიის შესწავლას. ეს არის მეცნიერება ნივთიერებათა და მათ გარდაქმნათა შესახებ. ყველა ნივთიერება, რომელიც ჩვენ ირგვლივაა, შედგება ქიმიური ელემენტებისაგან, რომლებიც დღეისათვის 113-ზე მეტია. სხვადასხვა ელემენტების ატომები, შეერთებისას წარმოქმნიან 20 მილიონზე მეტ ნივთიერებას.

მათი თვისებების ცოდნა აუცილებელია, რათა შევძლოთ მათივე გამოყენება. ჩვენი შორეული წინაპრები აფასებდნენ ქვის სიმტკიცეს და მას სანადირო და სამუშაო იარაღების დასამზადებლად  იყენებდნენ. ზოგიერთ ნივთიერებას თქვენ უკვე იცნობთ: რკინა, ალუმინი, წყალი, ცარცი, შაქარი, ჟანგბადი, ნახშირორჟანგი, ეთილის სპირტი, წყალბადის ზეჟანგი, პლასტმასი, მინა და სხვა (ახდენენ ლითონებისა და პლასტმასების კოლექციის დემონსტრირებას). არა მხოლოდ დედამიწაზე, არამედ მთელ სამყაროში ნივთიერებები ერთი და იმავე ელემენტებისაგან შედგება, რომლებიც მეცნიერებმა ჩვენს პლანეტაზე ერთმანეთის მიყოლებით აღმოაჩინეს.

ქიმიის გაკვეთილებზე თქვენ გაეცნობით ბევრ საინტერესო მასალას ელემენტების შესახებ. დღეს კი ჩვენ გვსურს, მოკლედ გაგაცნოთ ქიმიის განვითარების ისტორია.

მოსწავლე:

როგორც წესი, ქიმიის ისტორიკოსები მისი განვითარების შემდეგ ძირითად ეტაპებს გამოყოფენ:

1. პრეალქიმიის პერიოდი: ჩვენს ერამდე III საუკუნე. ამ პერიოდში ნივთიერებების შესახებ თეორეტიკული და პრაქტიკული ცოდნის ასპექტები, ერთმანეთისაგან შედარებით დამოუკიდებლად ვითარდებოდნენ. ნივთიერებების თვისებების წარმომავლობას განიხილავდა ანტიკური ნატურფილოსოფია, მათზე პრაქტიკული ოპერაციები სახელოსნო ქიმიის პრეროგატივას წარმოადგენდა.
2. ალქიმიის პერიოდი: III – XVII ს.ს. თავის მხრივ მას სამ პერიოდად ჰყოფენ – ალექსანდრიული (ბერძნულ-ეგვიპტური), არაბული და ევროპული ალქიმია. ეს ფილოსოფიური ქვის ძიების პერიოდია, რომელიც მნიშვნელოვანი იყო ლითონების ტრანსმუტაციისათვის. სწორედ ამ დროს დაიწყო ექსპერიმენტული ქიმიის ჩასახვა და ნივთიერებებზე გარკვეული ცოდნის დაგროვება. ალქიმიური თეორია, რომელიც ეფუძნებოდა წარმოდგენებს ანტიკური ფილოსოფიის ელემენტების შესახებ, მჭიდრო კავშირში იყო ასტროლოგიასა და მისტიკასთან. ქიმიურ-ტექნიკურ „ოქროს მზადებასთან“ ერთად, ალქიმიური პერიოდი მნიშვნელოვანია მისტიკური ფილოსოფიის უნიკალური სისტემის შექმნითაც.
3. გაერთიანების (ფეხზე დადგომის) პერიოდი: XVII – XVIII ს.ს. ქიმიის, როგორც მეცნიერების აღორძინების პერიოდში, მოხდა მისი სრული რაციონალიზაცია. ის გათავისუფლდა ელემენტებზე, როგორც გარკვეული ხარისხის მატარებლებზე, ნატურფილოსოფიური და ალქიმიური შეხედულებებისგან. ნივთიერებებზე პრაქტიკული ცოდნის გაფართოების კვალდაკვალ დაიწყო ქიმიურ პროცესებზე ერთიანი ხედვის ჩამოყალიბება და ექსპერიმენტული მეთოდის სრულად გამოყენება. ქიმიური ევოლუციის ამ პერიოდმა, საბოლოოდ დასრულებული სახე მისცა ქიმიას, როგორც დამოუკიდებელ (თუმცა სხვა საბუნებისმეტყველო დარგებთან მჭიდრო კავშირში მყოფ) მეცნიერებას, რომელიც ექსპერიმენტულად შეისწავლიდა ნივთიერებათა შედგენილობასა და აგებულებას.
4. რაოდენობრივი კანონების პერიოდი (ატომურ-მოლეკულური თეორიის პერიოდი): 1789 – 1860 წ.წ. რაოდენობრვი კანონების პერიოდი ისტორიაში აღინიშნა, როგორც მთავარი რაოდენობრივი კანონზომიერების – სტექიომეტრიული კანონების აღმოჩენითა და ატომურ-მოლეკულური მოძღვრების ფორმულირებით, რამაც ქიმია საბოლოოდ აქცია ზუსტ მეცნიერებად, რომელიც არამხოლოდ დაკვირვებებს, არამედ გათვლებსაც ეფუძნება.
5. კლასიკური ქიმიის პერიოდი: 1860წ. – XIXს. დასასრული. ეს პერიოდი ხასიათდება, მეცნიერების განვითარებისკენ სწრაფვით: შეიქმნა  ქიმიურ ელემენტთა პერიოდულობის სისტემა, ვალენტობის თეორია და მოლეკულის ქიმიური აგებულების, სტერეოქიმია, ქიმიური თერმოდინამიკა და კინეტიკა. ბრწყინვალე წარმატება მოიპოვა გამოყენებითმა არაორგანულმა ქიმიამ და ორგანულმა სინთეზმა. ნივთიერებებსა და მათ თვისებებზე იმ დროისათვის დაგროვილ ცოდნასთან დაკავშირებით დაიწყო ქიმიის დიფერენციაცია – მისი ცალკეული განშტოებების გამოყოფა, რომლებიც დამოუკიდებელ მეცნიერებების სახეს იღებდნენ.

თანამედროვე პერიოდი:  ХХ ს. დასაწყისიდან დღემდე. ХХ ს. დასაწყისში, რევოლუცია მოხდა ფიზიკაში: მატერიაზე ცოდნის სისტემა, რომელიც ნიუტონის მექანიკის კანონებს ეფუძნებოდა, ჩაანაცვლა კვანტური და ფარდობითობის თეორიებმა. ატომის ხლეჩის დადგენამ და კვანტური მექანიკის შექმნამ ახლებური შინაარსი შესძინეს ქიმიის ძირითად წარმოდგენებს. ამ პერიოდში ფიზიკაში მიღწეულმა წარმატებებმა შესაძლებელი გახადა ელემენტებისა და მათი თვისებების პერიოდულობის გაგება, სავალენტო ძალების ბუნების ახსნა და ატომთა შორის ქიმიური კავშირის თეორიის შექმნა. პრინციპულად ახალი ფიზიკური  კვლევის მეთოდებმა, ქიმიკოსებს მანამდე წარმოუდგენელი შესაძლებლობები მისცა ნივთიერებების შედგენილობის, სტრუქტურისა და რეაქციის უნარიანობის შესასწავლად. ამ ყველაფერმა, სხვა მიღწევებთან ერთად, განაპირობა ბიოქიმიის ბრწყინვალე წარმატებები, წინა საუკუნის მეორე ნახევარში – დნმ-ისა და ცილების აგებულების დადგენა, ცოცხალი ორგანიზმის უჯრედების ფუნქციონირების მექანიზმის შესწავლა.

მეორე წამყვანი:

ქიმიის სამშობლო ეგვიპტეა. სახელწოდება „ქიმია“ მომდინარეობს სიტყვიდან ქემი ან ქუმა (შავი) – ასე უწოდებდნენ ძველი ეგვიპტელები საკუთარ სამშობლოს. ამდენად, სიტყვა „ქიმია“ ნიშნავს ეგვიპტურ ხელოვნებას, რომელიც კავშირში იყო სხვადასხვა მინერალებთან და მეტალებთან. ქიმია ღმერთების მეცნიერებად ითვლებოდა. ის ქურუმთა ხელში იყო და არახელდასმულთათვის საიდუმლოს წარმოადგენდა.

შემდეგ არაბებმა სიტყვა „ქიმიას“, მათი ენისათვის დამახასიათებელი სუფიქსი „ალ-“ დაამატეს, ასე გაჩნდა ტერმინი „ალქიმია“ და,  შესაბამისად, „ალქიმიკოსი“. ამჟამად, ალქიმიად იწოდება IV ს.-დან XVI ს.-მდე ქიმიის განვითარების პერიოდი. ალქიმიკოსთა კვლევები მიმართული იყო „ფილოსოფიური ქვის“ აღმოჩენისკენ, რომელიც, მათი ვარაუდით, ნებისმიერ მეტალს ოქროდ აქცევდა. მეფეებს საკუთარ კარზე ჰყავდათ ალქიმიკოსები, რათა მათ ოქრო მიეღოთ. ვნახოთ როგორ მუშაობდნენ ალქიმიკოსები

ალქიმიკოსი:

მე წარმოგიდგენთ „წყლის ოქროდ გადაქცევის“ ცდას. ერთ ქიმიურ ჭიქაში მოთავსებულია კალიუმის იოდიდის ახლად მომზადებული ხსნარი, მეორეში – ტყვიის აცეტატის ხსნარი. ორივე ხსნარი გადაგვაქვს დიდი ტევადობის ქიმიურ ჭიქაში. მიმდინარეობს მკვეთრი ყვითელი ფერის მქონე ტყვიის იოდიდის გამოლექვა (ბარათზე დაწერილ ქიმიურ რეაქციას ანახებენ).

2KI + Pb(CH3COO)2 = PbI2 + 2KCH3COO.

– შემდეგ გაკვეთილებზე, თქვენ შეიტყობთ, თუ რას ნიშნავს, ქიმიური ტოლობების მსგავსი ჩანაწერები.

მესამე წამყვანი:

ალქიმიკოსებმა, ბევრი ცდის მიუხედავად, მაინც ვერ შეძლეს მეტალის ოქროდ გარდაქმნა. ალქიმია ბევრ ქვეყნებში აიკრძალა და ალქიმიკოსებს, როგორც ჯადოქრებს, კოცონზე წვავდნენ. შეუძლებელია მეცნიერების აკრძალვა. მეცნიერებმა, სახელწოდებიდან ამოიღეს სუფიქსი „ალ-“ და მივიღეთ ახალი დასახელება – ქიმია, რომელიც დღემდე მოჰყვება, და შეისწავლის ჩვენ გარშემო სამყაროში არსებულ ნივთიერებებს, მათ თვისებებსა და მათში მიმდინარე გარდაქმნებს. დღეისათვის ქიმიური წარმოების პროდუქტები ჩვენი ყოველდღიურობის ძირითადი შემადგენელია. ქიმიური კვლევები მიმდინარეობენ ფაბრიკა-ქარხნებში, ლაბორატორიებში და ა.შ. ყველა სკოლაშია ქიმიის კაბინეტი და, შესაბამისად, ლაბორატორია.

ახლა გავეცნოთ ზოგიერთ ნივთიერებასა და მათ გარდაქმნებს.

პირველი ლაბორანტი:

– მე წარმოგიდგენთ წყლის ჟოლოს სიროპად გარდაქმნის პროცესს.

ამ ცდის ჩასატარებლად დაგვჭირდება ოთხი ქიმიური ჭიქა და მუქი მინის წყლის ჭურჭელი. პირველ ჭიქაში მოთავსებულია ფენოფტალეინი, მეორეში – ნატრიუმის კარბონატი, მეოთხეში – ნატრიუმის ჰიდროსულფატი, მუქ ჭურჭელში – წყალი, მესამე ჭიქა კი ცარიელია. შემდეგ ჭიქებიდან წყალს გადავღვრით მუქ ჭურჭელში. ბოლო ჭიქას კი ვიტოვებთ საკონტროლოდ. ჭიქებში ისევ ჩამოვასხამთ დიდ ჭურჭელში არსებულ ხსნარს. შეხედეთ: ხსნარმა მკვეთრი ჟოლოსფერი მიიღო, თითქოს ვაჟინს დაემსგავსა! ჩავაბრუნოთ „ვაჟინი“ დიდ ჭურჭელში და იმ წყალს შეურიოთ, რომელიც ბოლო ჭიქაში გვაქვს. ისევ ჭიქებში ჩამოვასხათ და დავინახავთ, რომ ხსნარი ისევ წყლად იქცა. თითქოს საოცრებაა, მაგრამ არა, უბრალოდ ერთ ჭიქაში ფენოფტალეინი იყო, მეორეში კი ტუტე გარემოს მქონე ხსნარი. მათი შერევით ხსნარი ჟოლოსფერი ხდება. დაიმახსოვრეთ: ფენოფტალეინი ტუტე გარემოში ყოველთვის ჟოლოსფერია! შეფერილობა რომ გაქრეს, მე დავამატე მჟავა გარემოს მქონე ხსნარი, რომელმაც გაანეიტრალა ტუტე და ხსნარი გაუფერულდა.

– დაასახელეთ ის ქიმიური ნივთიერებები, რომლებიც ამ ცდისას გამოვიყენეთ.

მეორე ლაბორანტი:

ბევრ თქვენგანს ალბათ უყვარს ფანტასტიკის ჟანრი. ახლა თქვენ იხილავთ, როგორ იბადება ჭუპრიდან გველი (ისმის მუსიკა, იწყება ცდის დემონსტრირება, რომელსაც „ფარაონის გველი“ ეწოდება).

ცდის აღწერა:

მშრალი საწვავის აბი დავაქუცმაცოთ და კონუსურად მოვათავსოთ სადგამზე. კონუსის წვერზე დავადოთ ნორსულფაზოლის სამი აბი. მოვულიდოთ ასანთით და მეტალის წკირით გავასწოროთ „გველები“, რომლებიც გამოძვრებიან. ცდის დასრულებისას ცეცხლი პლასტმასის ხუფით  ჩავაქროთ.

პირველი ლაბორანტი:

– ახლა ცხვირსახოცს ხელში ავიღებ, წყაროს წყლით დავასველებ და ასანთის ალზე დავწვავ. (ახდენს ცდის დემონსტრირებას, სახელწოდებით – „ცხვირსახოცი, რომელიც არ იწვის“).

ცდის აღწერა:

ცხვირსახოცი წყალში გაავლეთ, ოდნავ გაწურეთ და გაჟღინთეთ სპირტით. ტიგელის მომჭერით დაიკავეთ მისი ერთი ბოლო და გაჭიმული ხელით ალი ქსოვილთან მიიტანეთ. სპირტი მაშინვე აალდება და იქმნება შთაბეჭდილება, თითქოს ქსოვილი იწვის. წვა სრულდება და ცხვირსახოცი უვნებელი რჩება, რადგან ნოტიო ქსოვილის აალების ტემპერატურა გაცილებით მაღალია, ვიდრე სპირტისა.

C₂H₅OH + 3O₂ = 2CO₂ + 3H₂O.

– დაასახელეთ ნივთიერება, რომელიც ხელს უწყობს სუნთქვისა და წვის პროცესებს. რა იცით ამ ნივთიერების თვისებებზე?

მეორე ლაბორანტი:

– ჩვენი შეხვედრის დასასრულ მე გაჩვენებთ ცდას, რომელსაც ეწოდება „ვულკანი“. უწინ ვულკანი ვეზუვი პომპეას ფერფლით ფარავდა ქალაქ. (კვლავ ირთვება მუსიკა და იწყება ცდის დემონსტრირება).

ცდის მსვლელობა

კონუსური კოლბის ყელზე მოათავსეთ ტიგელი ან ფაიფურის ჭიქა. კოლბა შეგიძლიათ პლასტელინით დაფაროთ და მთას დაამსგავსოთ, ან დაამზადოთ ამაღლებული მაკეტი. კოლბას ან მაკეტს, დაუფინეთ ქაღალდი, რათა ქრომის (|||) ოქსიდი შეაგროვოთ. თიგელში ან ჭიქაში მოათავსეთ ამონიუმის დიქრომატი, რომელიც სპირტითაა დანამული. „ვულკანი“ კაშკაშა ალით ინთება, ეს ეგზოთერმული რეაქციაა და აქტიურად მიმდინარეობს. აზოტთან ერთად ქრომის ოქსიდის გავარვარებული ნაწილაკები იფრქვევა. თუ სინათლეს ჩავაქრობთ, ვულკანის ამოფრქვევას მოგვაგონებს, როცა კრატერიდან გავარვარებული ლავა ამოხეთქავს (აჩვენებენ ქიმიური რეაქციის ჩანაწერს ბარათზე).

(NH₄)2Cr₂O₇ = N2 + Cr₂O₃ + 4H₂O.

(შეაგროვეთ ქრომის (|||) ოქსიდი სხვა ცდებისთვის).

მასწავლებელი:

– აი, რამდენი საინტერესო ქიმიური გარდაქმნის მოწმენი გახდით დღევანდელ გაკვეთილზე. ქიმიურ რეაქციაზე მსჯელობა, მისი მახასიათებლებითაა შესაძლებელი – ნივთიერების ფერის ცვლილება, სუნის წარმოქმნა, გამოლექვა, სინათლის ან სითბოს გამოყოფა, აირადი ნივთიერების წარმოქმნა.

– წარმოდგენილი ცდების მიხედვით, ქიმიური რეაქციის რომელი მახასიათებლები შეგიძლიათ დაასახელოთ?

III. ვიქტორინა მოსწავლეთათვის.

მასწავლებელი: აბა როგორ ფიქრობთ, მოგხიბლათ ქიმიამ თავისი საოცრებებით? ახლა შეეცადეთ უპასუხოთ ვიქტორინის შეკითხვებს.

ვიქტორინის კითხვები:

1. დედამიწაზე ყველაზე გავრცელებული ნივთიერება? (წყალი).
2. წყალში არ იძირება, ცეცხლში არ იწვის, მხოლოდ ნულ გრადუსზე დაბალ ტემპერატურაზე არსებობს. რა არის? (ყინული).
3. დაასახელეთ ლითონი, რომელიც ითახის ტემპერატურაზე თხევადია. (ვერცხლისწყალი).
4. ამ აირის გარეშე შეუძლებელია ცხოველებისა და ადამიანების ცხოვრება, მისი სახელი ბავშმაც კი იცის (ჟანგბადი).
5. მსოფლიოში ცნობილი ვარ, რბილი ვარ და მსუბუქი ვარ, მეცამეტე ბინაში დავბინავდი მბრწყინავი (ალუმინი).
6. ეს აირი ქუხილისას წარმოიქმნება, მას ფიჭვნარშიც ვხვდებით, სადაც სუნთქვა გვიადვილდება, წყალში მისი გემო საერთოდ არ იგრძნობა, მაგრამ კარგად აკეთებს დეზინფექციას. რა არის? (ოზონი).
7. ამ ნივთიერებას, ჩვენი წინაპრები სიკვდილ-სიცოცხლის გამგებელს უწოდებდნენ. მას ღმერთებს სწირავდნენ და ზოგჯერ თავადაც ეთაყვანებოდნენ, როგორც ღვთაებას. ის სიმდიდრის, ძალაუფლების და მედგრობის საზომი იყო. სილამაზისა და ახალგაზრდობის მფარველად ითვლებოდა. ფართოდ გამოიყენებოდა ყოფა-ცხოვრებაში, კერძოდ, კულინარიაში, ტყავის დამუშავებასა და ტექსტილის წარმოებაში და სხვა. რომელ ნივთიერებაზეა საუბარი? (საკვები მარილი).
8. ძველი ეგვიპტელები მას „ვააეპერეს“ უწოდებდნენ, რაც „ცით მოვლენილს“ ნიშნავდა; ძველი კოპტები კი „ზეციურ ქვას“ უწოდებდნენ. მისგან დამზადებული ნივთები ოქროზე ძვირად ფასობდა. მხოლოდ ძალიან მდიდრებს ჰქონდათ მისგან დამზადებული სამკაული. ამ ნივთიერების სახელი ეწოდა საუკუნეს. ის პლასტიური და რბილი მეტალია… (რკინა).

• ყველა კითხვას სწორად უპასუხეთ, ყოჩაღ!
• ახლა უკვე, რომელი ქიმიური ნივთიერებების დასახელება შეგიძლიათ?

1. გაკვეთილის შედეგების შეჯამება.

მასწავლებელი: შეძლეს თუ არა ჩემმა თანაშემწეებმა თქვენი დარწმუნება, რომ ქიმია ძალიან საინტერესო მეცნიერებაა? რომელი ცდები შეგიძლიათ გაიმეოროთ სახლის პირობებში, რათა თქვენი ახლობლები გააოცოთ? რაც მთავარია, არ დაგავიწყდეთ უსაფრთხოების წესები.

უნდა აღინიშნოს, რომ ქიმია, ერთ-ერთი რთული მეცნიერებაა საბუნებისმეტყველო მეცნიერებათა შორის. მილიონობით ნივთიერება, ეს ნიშნავს მილიონობით ქიმიურ ფორმულასა და რეაქციას, უამრავ კანონსა და კანონზომიერებას. თქვენ მოგიწევთ მათი შესწავლა, რადგან ქიმიის კანონები ეს იგივე სამყაროს კანონებია. ყველა თქვენგანს, ვინც გადაწყვეტს, ამ მეცნიერებას მიუძღვნას თავი, შესაძლებლობა ეძლევა საკუთარი წვლილი შეიტანოს ბუნების საიდუმლოებათა გახსნაში, ახალი, ბუნებაში არარსებული ნივთიერებებისა და მასალების აღმოჩენაში.

სასწავლო წლის მანძილზე, ჩვენ თანდათანობით  დავიპყრობთ პლანეტას „ქიმია-8“, რომელსაც საკუთარი ცოდნით დავეუფლებით. წარმატებებს გისურვებთ და გზას დაგილოცავთ ამ რთულ, მაგრამ საინტერესო მოგზაურობაში!

1. საშინაო დავალება:

სახელმძღვანელოდან: თემები – ქიმიის საგანი, ნივთიერებები, ნივთიერებათა გარდაქმნები.

სურვილისამებრ, ქიმიის ისტორიიდან თემების მომზადება: „ძველესი ხალხების ქიმიური ცოდნა“,  „ალქიმია“,  „პრაქტიკული ქიმია საქართველოში“.

თქვენი გაკვეთილები საინტერესო და შთამბეჭდავი რომ იყოს, მუდმივად მოიძიეთ ახალი ინფორმაციები, უცნაური და საინტერესო ფაქტები ყველა თემასთან დაკავშირებით, რომლებიც სახელმძღვანელოში არაა მოცემული. გააოცეთ თქვენი მოსწავლეები და თქვენც გაოცდით მათთან ერთად!

წყარო:

1. https://sharemylesson.com/subject/chemistry
2. https://study.com/academy/topic/introduction-to-chemistry-lesson-plans.html
3. https://www.pinterest.com/explore/chemistry-lessons/
4. https://him.1september.ru/article.php?ID=201000604
5. https://numi.ru/fullview.php?id=12523