პარასკევი, მარტი 29, 2024
29 მარტი, პარასკევი, 2024

პერიფრაზისა და პარაფრაზისათვის

ძვირფას მკითხველს, ალბათ, არაერთგზის შეუნიშნავს ქართულ სამეცნიერო მეთოდურ ლიტერატურაში ტერმინების _ პერიფრაზისა და პარაფრაზის გამოყენებასთან დაკავშირებით არსებული არაერთგვაროვნება. ზოგიერთი ავტორი გამოთქმის ან აზრის სხვა სიტყვებით გადმოცემას პერიფრაზს უწოდებს, ზოგი კი ამ ორ ტერმინს ერთმანეთთან აიგივებს. არადა, ორივე მათგანი ერთმანეთისაგან განსხვავებული სემანტიკური წარმომავლობისა გახლავთ და უცხოურ სამეცნიერო ლიტერატურაში მკეთრად გამიჯნულია კიდეც ერთმანეთისაგან.

 

ჩემი მშობლების თაობისთვის ესოდენ პოპულარულ მიხეილ ჭაბაშვილის მიერ შედგენილ „უცხო სიტყვათა ლექსიკონში” (1989) პერიფრაზი განმარტებულია, როგორც გამოთქმა, რომელიც აღწერით გადმოსცემს სხვა გამოთქმის ან სიტყვის აზრს (მაგ., <<საქართველოს დედაქალაქი>> _ ნაცვლად თბილისისა. <<ცხოველთა მეფე>> _ ნაცვლად ლომისა). ამავე ლექსიკონში პარაფრაზი პერიფრაზადაა მიჩნეული (გვ. 270). საგულისხმოა, რომ „სასკოლო ორთოგრაფიულ ლექსიკონშიც (https://www.ice.ge/liv/liv/mosc.php#)” ეს ორი ტერმინი ერთმანეთთანაა გაიგივებული.

„ვებსტერის შესწორებულ, სრულ ლექსიკონში” პერიფრაზი „აზრის გამოსახატად სხვა სიტყვების გამოყენებად ან საუბრის არაპირდაპირ, ირიბ გზად, ცირკუმლოკუციად” მიიჩნევა.

პერიფრაზი/პარაფრაზის განმარტება არ იძებნება ავთანდილ არაბულის საერთო რედაქციით 2011 წელს გამოცემულ „ქართული ენის პარონიმთა ლექსიკონში”.

პერიფრაზის განსაზღვრება არც „ქართული ენის განმარტებით ლექსიკონში” (https://www.ena.ge/explanatory-online) იძებნება. სამაგიეროდ, აქ პარაფრაზი განმარტებულია, როგორც „აღწერა, აღწერითი სიტყვასაქცევი; 1. სხვისი თხზულების აზრის, გამოთქმის… გადმოცემა საკუთარი სიტყვებით. 2. მუს. რომელიმე მუსიკალური ნაწარმოებიდან აღებული თემის დამუშავება”.

აღნიშნულ განმარტებას უნდა ეყრდნობოდეს ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის აკადემიური სტილის სახელმძღვანელო, რომელიც განკუთვნილია წიგნის, სტატიის, დისერტაციისა და სხვადასხვა აკადემიური ნაშრომების ავტორებისთვის. მასში პარაფრაზი განიხილება წყაროს ამონარიდის ჩვენი სიტყვებით გადმოცემად და იგი პალგიატისაგან თავდაცვის ერთ-ერთ საშუალებადაც მოიაზრება (https://moodle.iliauni.edu.ge/mod/page/view.php?id=133). თავის „აკადემიური წერის სახელმძღვანელოში” ლია წულაძე კი აღნიშნული ცნების გამოსახატად სიტყვა პერიფრაზს იყენებს.

მაშ, პერიფრაზი თუ პარაფრაზი?

საგულისხმოა, რომ ორივე მათგანი ბერძნული წარმოშობის სიტყვებია და არცთუ ძნელი გამოსაცნობია, რომ განსხვავებული შინაარსის აფიქსებს შეიცავს. კერძოდ, περι- „ირგვლივ”, „შესახებ”, „გარშემო”… _ ცნებებს გამოხატავს, παρά-ს კი „ახლოს”, „გვერდით”, „მიღმა”, „გასწვრივ”… _ მნიშვნელობები გააჩნია, ანუ περι-ს უფრო როგორობითის გაგება აქვს, ხოლო παρά-ს _ თანაობითი. ამ აფიქსების აღქმაში, ალბათ, უფრო დაგვეხმარება პერიმეტრის და პარალელის ცნებების გააზრებაც.

შესაბამისად, პერიფრაზი სხვისი აზრის, ფრაზის შესახებ, ირგვლივ საუბარია. ვიკიპედიის ანალოგიით, ქართული ზედსართავების მარტივ მაგალითზე: უსაყვარლესი რომ ყველაზე საყვარელია, მოწითალო კი _ უფრო წითელი… ან ზმნების მაგალითზე: ბანაობა რომ შხაპის მიღებაა, საუბარი _ ლაპარაკი და მოწევა კი _ ‘გაბოლება’… პერიფრაზის მაგალითები უხვადაა სასწავლო ლიტერატურაში, აზროვნების ამ ტიპს დაწყებით საფეხურზევე ვაჩვევთ მოსწავლეებს, როდესაც თუნდაც წაკითხულის გაშინაარსებას ვთხოვთ. იგი ბენჯამენ ბლუმის ტაქსონომიურ სამკუთხედზე მეორე _ გაგების _ საფეხურს იჭერს და მაღალ სააზროვნო უნარებს არ საჭიროებს, რასაც ვერ ვიტყვით პარაფრაზისზე, რომელიც იმთავითვე გაცილებით მაღალ, სინთეზურ აზროვნებას ითხოვს.

პარაფრაზი (παράφρασις) უცხოურ სამეცნიერო ლიტერატურაში განმარტებულია, როგორც „გამოსახვის დამატებითი მანერა” (და არა ახსნა, განმარტება). მას „დინამიურ ეკვივალენტსაც” უწოდებენ და მიზეზ-შედეგობითი ნიუანსის შემცველია. მაგალითად მოვიყვანთ ვიკიციტატას, რომლის თანახმადაც „წითელი შუქის ანთება”-ს ის ახსნა აქვს, რომ „მატარებელი უნდა გაჩერდეს”. აქ, ალბათ, ცნობილი სახარებისეული შეგონებაც გამოდგება: „უკუეთუ არა მიუტევოთ თქუენ კაცთა შეცოდებანი მათნი, არცა მამამან თქუენმან ზეცათამან მოგიტეოთ თქუენ” (მოკლედ: მიუტევეთ და მოგეტევებათო); ან ცხრა ნეტარებიდან ნებისმიერი მუხლი: (მაგ.: ნეტარ იყვნენ მშვიდნი, რამეთუ მათ დაიმკვიდრონ ქუეყანა”…); რუსთველისეული „რა ვარდმან მისი ყვავილი გაახმოს, დაამჭკნაროსა, იგი წავა და სხვა მოვა ტურფასა საბაღნაროსა” ; ანაც ქართველებისთვის ესოდენ კარგად ცნობილი სინემალოგოსიც „წავა”: _”ხელი დეედება და წითელი ეენთება” (კინოფილმიდან „გარიგება”). უფრო ვრცელ მაგალითად კი, ალბათ, აკაკი ბაქრაძის ცნობილი ამონარიდი გამოდგება, მით უფრო რომ იგი პარალელური წყობის ნიმუშსაც წარმოადგენს და აზროვნების გაცილებით მაღალ საფეხურს შეგვაგრძნობინებს: „ხშირია შემთხვევა, როცა ვწერთ თავისუფლებაზე, მაგრამ ვერ ვქმნით თავისუფლების ლეგენდას, ვწერთ სიყვარულზე, მაგრამ ვერ ვქმნით სიყვარულის ლეგენდას, ვწერთ სიძულვილზე, მაგრამ ვერ ვქმნით სიძულვილის ლეგენდას… ერთი სიტყვით, ვყვებით ამბავს და მეტი არაფერი.”…

მოკლედ, განსხვავებანი თვალსაჩინოა!

ეს ორი ტერმინი პარონიმებია და არა იდენტური ცნებები! შესაბამისად, უნდა გაიმიჯნოს მათი განსაზღვრებაც და გამოყენებაც. ასე არც ყმაწვილები დაიბნევიან და ძვირფასი მასწავლებლებიც აიცილებენ თავიდან გარკვეულ უხერხულობას.

გამოყენებული ლიტერატურა და ელ-რესურსები:

1.ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის აკადემიური სტილი წიგნის, სტატიის, დისერტაციისა და სხვადასხვა აკადემიური ნაშრომების ავტორებისთვის. https://moodle.iliauni.edu.ge/mod/page/view.php?id=133

2.სასკოლო ორთოგრაფიულ ლექსიკონი, https://www.ice.ge/liv/liv/mosc.php#

3.ქართული ენის განმარტებით ლექსიკონი https://www.ena.ge/explanatory-online

4.ქართული ენის პარონიმთა ლექსიკონი, ავთანდილ არაბულის საერთო რედაქციით, თბ., 2011.

5. წულაძე ლია, აკადემიური წერა, თბ., 2006.

6.ჭაბაშვილი მიხეილ, „უცხო სიტყვათა ლექსიკონი”, თბ.,1989.

7.Morey, James H. (January 1993). “Peter Comestar, Biblical Paraphrase, and the Medieval Popular Bible”. Speculum 68 (1): 6–35.

8.Webster's Revised Unabridged Dictionary, published 1913 by C. & G. Merriam Co.

9.“Writing in your own words”. The Open University. Retrieved July 27, 2012.

10.https://www.macroevolution.net/biology-prefixes-papo.html

 

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი