სინექტიკა და იდეების გენერაციის კრეატიული მეთოდების გამოყენება გაკვეთილზე

თანამედროვე ცხოვრებაში ბევრი ისეთი დავალება გვხვდება, რომელთა გადაწყვეტისთვის საჭიროა ფანტაზია და  კრეატიული აზროვნება. ძირითადად ამ პრობლემას  აწყდებიან ის ადამიანები, რომლებიც რაიმეს ქმნიან და ხშირად უწევთ გადაწყვეტილების მიღება. თუმცა კრეატიული გადაწყვეტილებების  ძიება მნიშვნელოვნად გამარტივდება ზოგიერთი მეთოდების გამოყენების შემთხვევაში. ისინი არამარტო გვეხმარებიან  შემოქმედებით სტაგნაციიდან თავის დაღწევაში,  არამედ საშუალებას გვაძლევენ გამოვიდეთ ტრადიციული და ჩვეულებრივი აზროვნებიდან და „გვერდიდან” შევხედოთ მოვლენებს. ასეთი მეთოდების გამოყენება ააქტიურებს კრეატიულ აზროვნებას და იგი თანდათან ჩვენი ცხოვრების თანამდევი წესი გახდება (მათ დავეყრდნობით პრაქტიკულ ცხოვრებაშიც, მაგალითად, საჩუქრების არჩევაში).

კრეატიული  მეთოდების უმეტესობა გათვლილია ჯგუფურ მუშაობაზე. მართალია, ზოგიერთი მათგანი შეიძლება ინდივიდუალურადაც იყოს გამოყენებული, მაგრამ მეტი ეფექტურობისათვის ხშირად იწვევენ „გარეშე პირს”, რათა დავალებას სხვა რაკურსით შეხედონ და აზროვნებისთვის საჭირო  პაწაწა გასაღები  იპოვონ. ეს პოზიტიური გადაწყვეტილებაა, რადგან პრობლემის განხილვა, გასაჯაროება ყოველთვის უფრო შედეგიანია, ვიდრე მიჩქმალვა, ამიტომ როდესაც ხმამაღლა ვლაპარაკობთ ამოცანის მიზანზე და შედეგზე, უნდა გვახსოვდეს, რომ მიზნისა და პრობლემის არსის განსაზღვრით ჩვენ ვქმნით იმ ჯგუფს, რომელიც მზადაა კომფორტული გარემოს შესაქმნელად და გადაწყვეტილების მოსაძიებლად.  

მსგავსი ტიპის პრობლემის გადაწყვეტას ემსახურება სინექტიკური მეთოდი, ანუ სინექტიკა. სინექტიკა [(ინგლ. Synecticsრი) – „ჰეტეროგენული (სხვადასხვაგვარი)   ელემენტების კომბინაცია] კვლევის მეთოდია, რომლის სოციალურ-ფსიქოლოგიური  მოტივაცია  დაფუძნებულია კოლექტიურ ინტელექტუალურ მოღვაწეობაზე. იგი გარკვეულწილად გონებრივი იერიშის განვითარებულ და სრულყოფილ ფორმას წარმოადგენს და  ევრისტიულ მეთოდს მიეკუთვნება,  ამიტომ სინექტიკის მეთოდის უპირატესობად ითვლება პრაქტიკულად ყველა თვისება, რაც  ევრისტიულ მეთოდებს გააჩნია.  

სინექტიკის მეთოდი 1952 წელს ამერიკელმა მეცნიერმა უ. გორდონმა შექმნა. მისი საფუძველია მრავალფეროვანი ანალოგიის არსებობა, რომელსაც იყენებენ იმისათვის, რათა „გადააქციონ ჩვეულებრივი არაჩვეულებრივად”. ასეთი დამოკიდებულება მნიშნვნელოვნად ზრდის აზრობრივი რეკონსტრუქციის ხარისხს და საჭირო ხდება პრობლემის გადაწყვეტისთვის ახალი გზების მოძიება (ანალოგიების გამოყენებით პრობლემა  და მისი  არსი  უფრო  ფართოდ განიხილება).  

 სინექტიკა, უხსნის რა გზას ალტერნატიული იდეების გენერირებას, ეყრდნობა არა მათ რაოდენობას, არამედ  მხოლოდ საჭირო, თუნდაც ერთადერთი ალეტრნატიული     იდეის გენერირებას, რომელიც გამოდგება პრობლემის  გადასაჭრელად. სინექტიკურ  მეთოდზე დაყრდნობით უარს ვამბობთ არსებულ შეხედულებაზე და გვიყალიბდება ახალი ორიგინალური მიდგომები,  რომელიც  გვეხმარება პრობლემის გადაწყვეტაში ჩავრთოთ არაცნობიერი,  ანუ  გრძნობა, ასოციაცია და წარმოსახვა.

სინექტიკური მეთოდი შემდეგნაირად გამოიყენება: ვიღებთ საწყის სიტყვას, ცნებას (ასეთი შესაძლოა იყოს რამდენიმე, დამოუკიდებლად დასახული მიზნისა), მაგალითად, საწერკალამი და შემდეგ ამ სიტყვას ვუძებნით ანალოგიას. სასურველია  ამ ანალოგიების ცხრილის სახით წარმოდგენა, სადაც პირველ რიგში ჩამოთვლილი იქნება საწყისი სიტყვა (სიტყვა-გასაღები), შემდეგ კი, შესაბამისი ანალოგიები (წინა სიტყვიდან გამომდინარე).

ანალოგიის სახეებია:

1)პირდაპირი ანალოგია –  ანუ იმ ობიექტების მოძიება, დასახელება, რომელიც ასრულებს ანალოგიურ ფუნქციებს ან აქვს მსგავსი აგებულება, როგორც სიტყვა – გასაღებს. პირდაპირ ანალოგიებში მოიაზრებენ ასევე მსგავს  პრობლემებს და ობიექტებს სხვადასხვა სფეროებიდან, რომლებიც საბოლოო ჯამში ადაპტირდებიან  (მაგალითად, სიტყვა „კალამს” შეიძლება  მოეძებნოს შემდეგნაირი ანალოგიები: ფრთა (მაგ. ბატის), დიქტოფონი (ახორციელებს ინფორმაციის ჩაწერას) და ა.შ. შეიძლება მათი „გაერთიანებაც”, მაგალითად,  კალამის  და დიქტოფონის, ან  შეგვიძლია მივცეთ კალამს ფრთის ფორმა და ა.შ.);

2)პირადი ანალოგია/ემპათია – საკუთარი თავის წარმოდგენა ობიექტის ადგილზე და საკუთარი შესაძლებლობების გადახედვა. ამ დროს უნდა დავეყრდნოთ არა ლოგიკას, არამედ მაქსიმალურად უნდა მოვუსმინოთ შეგრძნებებს. შეიძლება ასეთი შეკითხვაც დავუსვათ ჩვენს თავს: „მე რომ ვიყო საწერკალამი, როგორ საწერკალამად ყოფნა მომინდებოდა?” „რაში შეიძლება გამოვდგომოდი ხალხს?” „რას გავაკეთებდი, საწერაკალამი რომ ვყოფილიყავი?” და ა.შ. თუმცა არც ისაა აუცილებელი, უშუალოდ ობიექტად წარმოვიდგინოთ თავი. საკმარისია მის ნაწილად წარმოვიდგინოთ თავი, ადამიანად, რომელიც იყენებს ამ ობიექტს, ანდა დაკავშირებულია მასთან რაიმე  კუთხით. ეს დაეხმარება მას გააფართოოს ანალოგიების წრე; 

3)სიმბოლური ანალოგია – ესაა  ობიექტის თვისებების მთლიანად გადატანა აბსტრაქტულ ცნებებში. ის გვეხმარება პრობლემის არსის გაგებაში და მისი გადაწყვეტის გზების ფორმულირებაში. ამ დროს უნდა გამოვიდეთ არა ობიექტის კონსტრუქციიდან, არამედ მისი დანიშნულებიდან და მისი ძირითადი აზრიდან  (მაგალითად, სიტყვა „კალამს”   შეიძლება შევურჩიოთ შემდეგი სიმბოლოები: „ინფორმაციის შემქმნელი”, „დაუწერელი წიგნების საცავი”  და ა.შ); 

4)ფანტასტიკური ანალოგიები – მათი არსი მდგომარეობს ფანტასტიკური არსებების ან საგნების „შემოყვანაში”, რომელიც შესაძლოა დაგვეხმაროს დავალების გადაწყვეტასა და დამოუკიდებელი ობიექტების გამოგონებაში. ამავე დროს ასეთი ანალოგიები გვეხმარება დავინახოთ ჩვენი მსჯელობების სუსტი მხარეები  (მაგალითად, წარმოვიდგინოთ, რომ გვახურავს უჩინ-მაჩინის ქუდი, რომელიც მალავს ტექსტს და ასეთ დროს შეგვიძლია შევქმნათ კალამი, რომელიც უხილავი მელნით წერს).

სინექტიკაში  გამოყენებული  ანალოგიის ამ  ოთხი ტიპის  ფუნდამტენტურობა   დაფუძნებულია ადამიანების პრაქტიკულ გამოცდილებაზე და ანალოგიების  ტრადიციული კლასიფიკაციაზე:

გონებრივი  შტურმისგან   განსხვავებით  სინექტიკური  აზროვნება   მოითხოვს სპეციალურ და ხანგრძლივ მომზადებას. მისი არსი მდგომარეობს 5-7-კაციანი ჯგუფების ფორმირებაში, რომლებიც გამოირჩევიან მოქნილი აზროვნებით, პრაქტიკული გამოცდილებით (უპირატესობა აქვთ იმ ადამიანებს, რომლებიც ადვილად იცვლიან  პროფესიას და სპეციალობას),  ფსიქოლოგიური  თავსებადობით, კომუნიკაბელობით  და მობილობით.  

სინექტიკა ხელს უწყობს კომუნიკაციის უნარების განვითარებას. დავალების შესრულებისას ზოგადად დიდი მნიშვნელობა აქვს ჯგუფის ლიდერს, მის ოსტატობას, ტაქტს და უნარს მოახდინოს ჯგუფის  წევრების  სტიმულირება. მას უნდა შეეძლოს შეკითხვების დასმა, მინიშნებების გაკეთება, რეპლიკების წამოსროლა, რომელიც გააღვიძებს ჯგუფის წევრთა ფანტაზიას და  წარმოსახვას. შესაბამისი უნდა იყოს  ჯგუფის წევრების რეაქციაც.  თუმცა არსებობს ჯგუფის მუშაობის ზოგადი  წესებიც:

·აკრძალულია ჯგუფის წევრების ღირსებასა და ნაკლოვანებებზე საუბარი;

·ყველას აქვს უფლება მცირეოდენი სურვილის შემთხვევაშიც კი შეწყვიტოს მუშაობა რაიმე განსაკუთრებული ახსნა-განმარტების გარეშე;

·ჯგუფის  მეთაურები რიგრიგობით იცვლებიან;

·სინექტიკური შტურმისას მიღებულია  კრიტიკა, რომელიც საშუალებას გვაძლევს  განვავითაროთ  გამოთქმული იდეები;

·ჯგუფის  წევრები თანდათან ეჩვევიან ერთობლივ მუშაობას, აღარ ეშინიათ კრიტიკის, არ ღიზიანდებიან, როდესაც მხარს არ უჭერენ მათ წინადადებას;

·  ჯგუფის წევრებს მუშაობაში  ეხმარებიან  გამოცდილი „სინექტორები”.

·გამოიმუშავებენ რა ერთობლივი მუშაობის უნარებს, ჯგუფი სისტემატურად მუშაობს საუბრისას წამოჭრილი ანალოგიების განხილვაზე, მათ შორის  სუფთა ფანტასტიკურ ანალოგიებზეც. 

მუშაობისას, პირველ რიგში, საჭიროა პრობლემის დასახელება, მეორეც, საჭიროა  დისკუსია, რომელიც გამოკვეთავს პრობლემის გადაჭრის გზებს და ანალოგიების მოძიება, ანუ ჩვეულებრივის გადაქცევა არაჩვეულებრივად, რომელიც საშუალებას გვაძლევს პრობლემა გამოვსახოთ ტერმინებით. ამავე დროს ესაა მცდელობა, რომ შევიჭრათ პრობლემის არსში, რაც ხანდახან მოითხოვს ფიზიკური კანონების იგნორირებასაც  კი (მაგალითად, შეიძლება იდეების გენერირებისას ასეთ ფრაზასაც წავაწყდეთ: „თქვენ გინდათ თქვათ, რომ გჭირდებათ ანტიგრავიტაციული მანქანა?”).   

სინექტიკური პროცესების ბლოკსქემა  ზოგადად  ასე გამოიყურება:

1.პრობლემის გამოკვეთა;

2.პრობლემის გააზრება, თუ „როგორაა პრობმლემა დასმული” და „როგორ შეიძლება გავიგოთ ის”;

3.მაპროვოცირებელი შეკითხვა, რომელიც გამოიწვევს ანალოგიას, რომელიც  სხვადასხვა პროცესს მოიცავს: 

·ანალოგიაზე მუშაობა; 

·ანალოგიის გამოყენება; 

·პირდაპირი ანალოგია (მისი საფუძველია ობიექტის ბუნება ანდა ტექნიკა, მაგალითად, ავეჯის  მორთულობაში  გასათვალისწინებელია როგორაა შეღებილი მინერალები, ყვავილები, ფრინველები და ა.შ., ან როგორ ღებავენ ქაღალდს, კინოლენტას და ა.შ.);

· სიმბოლური ანალოგია (ორიოდე  სიტყვით გამოსახონ მოვლენის, პრობლემის არსი);

·სუბიექტური ანალოგია (ემპათია)  საშუალებას გვაძლევს წარმოვიდგინოთ თავი იმ საგნად ან საგნის ნაწილად, რომელზედაც საუბარი იყო დავალებაში  (ავეჯის შეღებვის მაგალითად შეგვიძლია წარმოვიდგინოთ თეთრი ყვავი, რომელსაც სურს „შეღებვა”); 

·ფანტასტიკური ანალოგია, ამ დროს უნდა წარმოვიდგინოთ ფანტასტიკური გარემო ან პერსონაჟები, რომლებიც შეესაბამებიან და პასუხობენ ამოცანის პირობას (მაგალითად, გზა იყოს იქ, სადაც მის ზედაპირს ავტომობილის საბურავები შეეხებიან); 

·შესაძლო ანალოგიების მოძიება არსებული ამოცანების გადასაჭრელად.

რას  გვაძლევს  ასეთი  გარდაქმნები? ის ამცირებს აზროვნების ინერციას და საშუალებას გვაძლევს განვიხილოთ პრობლემა ახლებურად. ამიტომაა რომ სინექტიკის მეთოდი საუკეთესოდ  ააქტიურებს ინტუიციურ აზროვნებას და შესაბამისად შემოქმედებითი და კრიტიკული უნარების  განვითარება/ აქტივაციისთვის  ძალიან  მნიშვნელოვანია.  ამიტომაა, რომ მას გამოიყენებენ საგაკვეთილო პროცესშიც – იგი საგაკვეთილო დავალების წარმატებით  რეალიზებისთვის ყველაზე უფრო მოსახერხებელიც შეიძლება  გახდეს.

მაგალითად, 

ეყრდნობა რა ანალოგიებს (ანუ   ისტორიულ  მოვლენებსა და ობიექტებს შორის  ანალოგიების  წამოყენებას)  მოსწავლეები  გაცილებით ღრმად შეისწავლიან ისტორიულ  პროცესებს, ამიტომ სინექტიკის საფუძველზე აგებულ დავალებებს შორის შეიძლება შეგხვდეს ასეთიც: 

ა) შეადარეთ კულტურა დედამიწის აგებულებასთან, განსაზღვრეთ, კულტურის  რომელ პლასტს შეესაბამება ესა თუ ის ელემენტი;  

ბ)  გამოსახეთ შუასაუკუნეების ან ძველ  აღმოსავლეთის ადამიანები მცენარეების სახით, შეადარეთ ეს მცენარეები, შეეცადეთ ახსნათ თქვენი მაგალითი.

თუმცა სინექტიკის მეთოდი  არამარტო ერთი საგნის ჩარჩოში, არამედ სხვადასხვა  საგნობრივი თემების გაერთიანების შემთხვევაშიც გამოიყენება. ასეთი ინტეგრაციისას იზრდება კრეატიულობა, სწავლის პროცესის ხარისხი,  ფართოვდება თეორიული და ინტუიციური აზროვნება, მოსწავლეთა წარმოსახვა. 

მაგალითად, რა  შეიძლება საერთო ჰქონდეს  ისტორიასა და ქიმიას?

ისტორია და ქიმია

1. ისტორიისა და ქიმიის სწავლებისას   დაახლოებით ერთნაირი მიდგომები გამოიყენება.

2. რეაქციის ხასიათი  მოსწავლეებს დაანახებს მოვლენათა მთელ სიღრმეს და გაზრდის მათ პოლიტიკურ კულტურას.

3. ისტორიის სწავლებას შეიძლება მივცეთ ქიმიური რეაქციის ხასიათი.

4. ქიმიის სწავლებისას  რეაქციების როლი უმთავრესია.

გაკვეთილზე  შესავალი საუბრისას, ქიმიის მასწავლებელი  მოსწავლეებს გაახსენებს, რის შესწავლაზეა მიმართული ზოგადად ქიმიის საგნის კურსი და მოიყვანს შესაბამის მაგალითებს. მასწავლებელი ყურადღებას გაამახვილებს ცნებაზე „ქიმიური რეაქცია” –  მოსწავლეები  გაიხსენებენ ცნების განსაზღვრებას, ქიმიური რეაქციის ტიპებს (დაშლის, შეერთების, ჩანაცვლების, მიმოცვლის), მათ  დახასიათებას, ქიმიურ ნაერთებს და სხვ. საუბრის დროს მასწავლებელი ხშირად იყენებს ცნებებს „ელემენტი” (ნაწილი), რომლის შემდეგი ცნებაა „ქიმიური ელემენტი” და  თანდათან შეივსება ცნების შინაარსი, რაც საბოლოოდ დამთავრდება  მენდელეევის ტაბულაზე  ქიმიური ელემენტების განლაგების აღწერით. პერიოდიზაციის  ცხრილზე მუშაობით მოსწავლეები გაიხსენებენ მრავალგვაროვან ქიმიურ ნივთიერებებს, მათი სისტემატიზაციის და აგებულების პრინციპებს. მაგრამ ცხრილის შევსებას მოსწავლეები  გააგრძელებენ  ისტორიის გაკვეთილზე.  

განვიხილოთ  კონკრეტული  მაგალითი – „საქართველო XX საუკუნის დამდეგს”

ისტორიის მასწავლებელი სთავაზობს მოსწავლეებს გაიხსენონ XX ს-ის  დამდეგის  ესა თუ ის მოვლენა ამა თუ იმ ქიმიური რეაქციის სახით და მოიყვანოს შესაბამისი არგუმენტები. 

ვიზუალურად   „ისტორიული მოვლენების რეაქციას”  შეიძლება  ასეთი სახე ჰქონდეს:  

 

1.საქართველო და რუსეთის იმპერიის შიდაპოლიტიკური მდგომარეობა XX საუკუნის დამდეგს; 2. პოლიტიკური პარტიების შექმნა და ბრძოლა რუსული იმპერიალიზმის წინააღმდეგ; 3. ბურჟუაზიულ-დემოკრატიული რევოლუციები და იმპერიის მომავალი და ა.შ. მოსწავლეები გააგრძელებენ ფაქტების ჩამოთვლას, რომელიც დაკავშირებულია საქართველოსა და რუსეთის იმპერიის ურთიერთობასთან.  

ასეთი  მეთოდით  შეიძლება  გაცილებით  დაწვრილებით  წარმოვიდგინოთ  ყველა ის ფაქტი, რაც   რუსეთის   იმპერიის   დასასრულს   ეხება და საბოლოოდ  აღმოჩნდება, რომ ისტორიის  სწავლებაში სინექტიკის  მეთოდის  საფუძველზე   „ქიმიური ხერხების” გამოყენებამ   შესაძლებელი  გახადა ფაქტების სიღრმისეულად წარმოდგენა  და  ისეთი საკითხების შედარება, რომელიც  აქამდე  შეუძლებლად  გვეჩვენებოდა.

ამით გამოიკვეთება  ისტორიული მოვლენების ერთიანობის პრინციპი, მოვლენის შემადგენელი ნაწილების (ფაქტების და ელემენტების) ხასიათი,  სისტემატიზაციისკენ სწრაფვა, აგებულება და ა.შ; კონკრეტული ისტორიული  მოვლენის (ელემენტების) წონა და ზომა მსოფლიო ისტორიული  მოვლენების პროცესში, მისი შესაძლო განვითარების შედეგები და სხვ. ამავე  დროს მოსწავლეებს  შეიძლება შევთავაზოთ მათი აზრით ყველაზე მნიშვნელოვანი ისტორიული მოვლენების კლასიფიკაციაც (დროის, ადგილის და  ხასიათის მიხედვით).  

ასეთი გაკვეთილის  ბოლოს  აუცილებლად მივიღებთ ერთგვარ ჯაჭვს:

                                ისტორიული მოვლენა – ფაქტი – ფაქტი

   

ამით გამოვლინდება არამხოლოდ კონკრეტული ცნების, „ისტორიული ფაქტის”, მნიშვნელობა ზოგადისტორიული პროცესებისთვის, არამედ მოცემული გაკვეთილის მნიშვნელობაც,  რომელიც  შეიძლება გახდეს  თავად  ფაქტი, რომელმაც განსაზღვრა კონკრეტული მოსწავლის მომავალი საქმიანობის სფერო და გახდა გადამწყვეტი მნიშვნელობის მოვლენა მოსწავლის (ქვეყნის, მშობლიური ქალაქის) ცხოვრებაში

.

III ეტაპზე  – ისტორიის მასწავლებელი სთავაზობს მოსწავლეებს ააგოს ისტორია ისეთი ფაქტის საფუძველზე, როგორიცაა  „დამოუკიდებლობა”. ამ ცნების დედააზრია  ხალხის, სოციალური ჯგუფების ქმედების მოტივაცია და ა.შ. გაკვეთილის მსვლელობის დროს გრძელდება  ქიმიის გაკვეთილზე დაწყებული ცხრილის შევსება და ამით გამტკიცდება მოსწავლეთა ცოდნაც კონკრეტული საკითხის შესახებ.

მოვიყვანოთ კონკრეტული მაგალითები ქიმიის და ისტორიის გაკვეთილიდან:

ა)  ქიმია: ქიმიური ნაერთი  ეწოდება ორი ან მეტი ნივთიერების ქიმიური ურთიერთქმედებით მიღებულ თვისებრივად ახალ ერთობლიობას, რომელშიც ყოველ შემადგენელ ნაწილს დაკარგული აქვს თავისი ძველი თვისებები.

ისტორია: ამის ანალოგიად შეიძლება მოვიყვანოთ, მაგალითად, მეფის ხელისუფლების  დაცემის შემდეგ  დროებითი მთავრობის  შექმნის პერიოდი.  

ბ) ქიმია: დაშლის რეაქციებისათვის დამახასიათებელია ის, რომ ერთი ნივთიერების გარდაქმნით ორი ან რამდენიმე ახალი ნივთიერება მიიღება.

ისტორია:  ეს მოგვაგონებს   დროებითი  მთავრობის შემდეგ ორხელისუფლებიანობის დამყარებას  რუსეთის  იმპერიაში.   

გ) ქიმია:  ჩანაცვლების  რეაქციის  ანალოგიად  შეგვიძლია  დავასახელოთ  ისტორიაში ამიერკავკასიის სეიმის შექმნა და ა.შ. 

IV  ეტაპი – ასეთი დავალებების დროს გასათვალისწინებელია სინექტიკური მეთოდის ძირითადი მოთხოვნები: ისტორიულ ფაქტების ანალიზმა ხელი უნდა შეუწყოს ცოდნის გამტკიცებას ქიმიაში და პირიქით.  

მაგალითად, ისტორიული მოვლენების კალეიდოსკოპურ ცვლილებებს XX საუკუნის დამდეგს მოსწავლეებმა უნდა შეუფარდონ ქიმიური რეაქციების ტიპები,   გამოკვეთონ  გათანაბრების  რეაქციები და უპასუხონ შეკითხვას: რეაქციის  რომელი ნიშნები დააფიქსირეს?.. 

მიღებული სავარაუდო პასუხები ასეთი შეიძლება იყოს: ფერის ცვლილება; ინერტული გაზების გამოყოფა; სინათლე და სითბო.

მასწავლებელი სთავაზობს მოსწავლეებს შეუდარონ ეს ნიშნები  XX საუკუნის დამდეგს რუსეთის  იმპერიაში მომხდარ პოლიტიკურ  მოვლენებს.  ცხადია, ამ ტიპის შედარებების გაკეთებისას გამოიკვეთება ინტუიციური აზროვნების უპირატესობა, მაგრამ იდეის დამტკიცებისას აქტიურდება არგუმენტაციის უნარიც.

V ეტაპი – შეფასება: როგორი შეიძლება იყოს ასეთი გაკვეთილის შედეგი? მოსწავლეები აქცენტირდებიან ღირებულებებზე, ადამიანის უფლება-მოვალეობებზე და მისწრაფებაზე – წარსული გამოცდილების საფუძველზე გაიაზრონ თანამედროვე რეალობა და გაიუმჯობესონ მომავალი.