” ნეტავი ნატვრა მანატრა,
ეს ნატვრა ამიხდინაო
ოქროს სასახლე ამიგო,
ჭრელის წალკოტით წინაო!..”
აქ ჩემი და ლექსის ავტორის ნატვრები ერთმანეთს სცდება. ჩემთვის ჭრელწალკოტიანი ოქროს სასახლე სრულიად საკმარისია. ლექსის ავტორი კი უფრო შორს მიდის და შიგნით დიდგვაროვან მოახლეებსაც ნატრობს.
ამ სახუმარო დასაწყისის შემდეგ დავწერ, რომ საქმე სწორედაც რომ ნატვრას შეეხება. უფრო რომ დავაკონკრეტო, ნატვრის ფორმის „წარმოებას“. ამაში ვმეცადინეობდით თურქული ენის ბოლო გაკვეთილზე:
„- ნეტავ… იმ უკაცრიელ კუნძულზე გამასეირნა…
– ნეტავ… ღრუბლებთან მაფრინა…“
შემდეგ უკვე, არასწორი ნატვრის შედეგების შესახებ სინანულის გამოხატვას ვსწავლობდით:
„- იმ უკაცრიელ კუნძულზე, რომ არ წავსულიყავი, კანიბალებს ხომ არ გადავეყრებოდი?
– ცაში ღრუბლებთან, რომ არ მეფრინა, თავბრუ ხომ არ დამეხვეოდა?“.
გაკვეთილის შემდეგ, სახლისკენ მიმავალი, ჩემთვის ჩუმად კვლავ ვცდილობ ფორმების წარმოებას, ოღონდ ოდნავ რეალურ საკითხებზე:
„- ნეტავ… ჩემს ქალაქში ყოველი შებინდებისას საშინელი საცობები არ იქმნებოდეს.
– მოძრაობა რამენაირად, რომ დაგეგმონ, ალბათ საცობებიც აღარ შეიქმნება?…
– ნეტავ… ეროვნული ვალუტა მუდმივად სულს არ ღაფავდეს…
– ეს პროცესი ცოტა ჭკვიანურად, რომ გაანალიზდეს, იქნებ ვალუტის აღმა-დაღმა ხტომაც ოდნავ შენელდეს?…
– ნეტავ… ტაქსის მძღოლები (ლარის კვდომის საბაბით) მგზავრებს ყელში ხელს არ უჭერდნენ…
– ყელში ხელის წაჭერას ვინ ჩივის, ნეტავ, წვიმის დროს ისე არ მიიჩქაროდნენ, რომ ფეხით მოსიარულეებს წყლის ნაკადს არ ასხამდნენ…
– წყლის ნაკადის მისხმას ვინ ჩივის, ნეტავ, გზებზე მანქანებიდან ნაგავს არ ყრიდნენ… (ეს უკვე, ყველანაირ მანქანას შეეხება და უფრო გზატკეცილებზე მაქვს შემჩნეული. სისუფთავე იქაც ხომ საჭიროა?)…
– ნეტავ… ამ ახალდაგებულ ასფალტზე სულ მცირე წვიმის მოსვლის შემდეგაც კი გუბეები არ დგებოდეს და მე შიგ არ დავჭყაპუნობდე.
– ასფალტის დაგებისას ოდნავი დაქანება, რომ გაკეთებულიყო, წვიმის წყალი გუბეებად, ხომ აღარ დადგებოდა…“.
ასფალტზე გამახსენდა…
იცით, რომ ასფალტს ძველ ბაბილონში, ჯერ კიდევ 2500 წლის წინ გზების დასაგებად იყენებდნენ. ბუნებაში ასფალტი მზა სახითაც გვხვდება. კუნძულ ტრინიდადზე (კარიბის ზღვაში) არის „ტბა“, რომელიც ამოვსებულია 15 მილიონი ტონა ასფალტით. ოდესღაც ალბათ იქ ნავთობის საბადო იყო, რომელიც განსაკუთრებული გეოლოგიური პროცესების გამო მიწის ზედაპირზე აღმოჩნდა. დროთა განმავლობაში ნავთობის თხევადი კომპონენტები აორთქლდა და დარჩა მხოლოდ ასფალტი.
ეს ტბა 1595 წელს უოლტერ რელიმ აღმოაჩინა. აქედან მიღებულ ასფალტს იყენებდა თავისი გემების გამაგრებისთვის. ამჟამად, ტბა ტურისტებისთვის მეტად მიმზიდველი ადგილია, მისგან მიღებული მაღალხარისხიანი ასფალტი კი ექსპორტზე გააქვთ.
ზოგადად კი, ნავთობის პროდუქტები 3000C-ზე მაღალ ტემპერატურაზე გამოხდით იშლება. პროცესს ვაკუუმში აწარმოებენ. ამგვარი გამოხდით მაზუთიდან სხვა პროდუქტებთან ერთად მიიღება ვაზელინი (მყარი და თხევადი მახშირწყალბადების ნარევი) და პარაფინი (მყარი მახშირწყალბადების ნარევი). მაზუთიდან ყველა ზემოხსენებული პროდუქტის გამოხდის შემდეგ რჩება გუდრონი, რომელიც ჰაერზე დაჟანგვის შედეგად ასფალტად გადაიქცევა.
რადგან ნავთობზე ჩამოვაგდე საუბარი, იმასაც შეგახსენებთ, რომ სპეციალური მიკრობების საშუალებით ნავთობის ნარჩენებისგან შესაძლებელია ხელოვნური საკვების, მაგ. ხელოვნური ხორცის მიღებაც. ასეთი ხელოვნური ხორცის მაღაზია თავად მაქვს ნანახი კანადაში, ვანკუვერში. ისე დამაინტერესა შევედი კიდეც… გარეგნულად ჩვეულებრივი ხორცისგან ვერაფრით გაარჩევდით.
ხელოვნური ათასი რამე არსებობს, ზოგს ვანკუვერის მაღაზიის არ იყო, ოფიციალურად გვთავაზობენ (ანუ, გვეუბნებიან, რომ ხელოვნურია). ზოგ პროდუქტს კი მოტყუებით გვაჩეჩებენ, ყოველ შემთხვევაში, მცდელობა აქვთ.
წარმოვიდგინოთ თაფლის არაკეთილსინდისიერი გამყიდველი. რა შეიძლება გვავნოს? კი, შეუძლია წონაში მოგვატყუოს. კიდევ? წონაშიც მოგვატყუოს და ხელოვნური თაფლიც შემოგვასაღოს.
ერთ-ერთი ასეთი რეცეპტი ამოვიკითხე. არაკეთილსინდისიერ გამყიდველს აქვს 200მლ. სუფთა თაფლი, მაგრამ მას უფრო მეტი უნდა, რომ ჰქონდეს. აიღებს და დაუმატებს კარამელის სიროფს, ცოტა სახამებელს ან… ცარცს… დიახ, თურმე ცარციც გამოდგება. ოდნავ არომატიზატორი დასჭირდება და ეგ არის. ასეთი გამყიდველები „ნამდვილი ქიმიკოსები“ არიან. ამგვარად დამზადებული თაფლი ფრუქტოზასთან ერთად კიდევ უფრო საშიში ხდება (200 მლ. ნამდვილ თაფლს ხომ შეიცავს, ჰოდა, იმ ნამდვილი თაფლის ფრუქტოზაზეა საუბარი).
აქვე უნდა შეგახსენოთ, რომ ნამდვილი თაფლის ჩაიში გახსნა არ შეიძლება. ადუღებულ წყალში (ანუ, ჩაიში), თაფლში შემავალი ფრუქტოზა ჰიდროქსიმეთილფურფოროლად გარდაიქმნება (ამ პროცესზე უფრო დაწვრილებით იხილეთ სტატიაში: https://mastsavlebeli.ge/?p=4058).
საქაროზა → მონოსაქარიდები (ფრუქტოზა, გლუკოზა) → შაქრის ანჰიდრიდი → ჰიდროოქსიმეთილფურფუროლი.
მით უმეტეს საშიშია ხელოვნური თაფლის ადუღებულ წყალში გახსნა – ის სხვა კარცეროგენების მოქმედებას აძლიერებს. მაგ. დავუშვათ, მივირთვი რამდენიმე ქაფშიას კონსერვი (იგივე, შპროტი), რომელშიც საშიში ბენზოპირენია. შემდეგ დავაყოლე ჩაი ფალსიფიცირებული თაფლით. ჩათვალეთ, რომ მიღებული კარცეროგენის მოქმედება 5-ჯერ გავაძლიერე. სხვათა შორის, ბენზოპირენი სიგარეტის მოწევის შედეგადაც გამოიყოფა. სიგარეტის კვამლში მისი შემცველობა საშუალოდ 0,025მკგ-ს შეადგენს. სადღაც გამოუთვლიათ კიდეც, რომ ერთი სიგარეტის მოწევა თექვსმეტი საათის განმავლობაში გამონაბოლქვი გაზების სუნთქვის ტოლფასია.
თუმცა, კვლავ თაფლს დავუბრუნდეთ და წინა სტატიიდან გავიხსენოთ, როგორ გავსინჯოთ თაფლი ხელოვნურია თუ არა https://mastsavlebeli.ge/?p=4310
საოცარია, მაგრამ, თურმე ზოგიერთი ნამდვილი თაფლი სამკურნალო მაინც არ ყოფილა. უბრალოდ, გემრიელი და უვნებელი დესერტია. სამკურნალო თაფლის სიაში პირველ ადგილზე ეგვიპტური თაფლია. ეს რომ წავიკითხე, ჯერ პირამიდების თაფლზე ვიფიქრე, რომელსაც პირადად მე (პირამიდების პატივისცემის მიუხედავად) არ გავსინჯავდი. https://www.nationalgeographic.com.au/history/honey-in-the-pyramids.aspx
თუმცა, აქ საუბარი თურმე კვლიავისგან (Caraway) დამზადებულ შავ თაფლზე ყოფილა, რომელიც ყველაფერს უხდება და მხოლოდ სპეციალური თაფლის სამედიცინო ბაზრობებზე იყიდება. არც არის გასაკვირი, შავი კვლიავი ასზე მეტ აქტიურ ნივთიერებას შეიცავს. დილით, ჭამამდე ერთ სადილის კოვზს მიირთმევენ, ასევე იდებენ ჭრილობებზე ან დამწვრობაზე. რევმატიზმის დროს კი საფენებს ამზადებენ.
ჰოლანდიაში ტიტას ხის და კიტრის ყვავილის თაფლს თვლიან სამკურნალოდ. ზოგადად კი ექიმი თანხმდებიან, რომ ყვავილების ნაკრების და მწკლარტე გემოს თაფლი სამკურნალო მიზნებისთვის განსაკუთრებულად კარგია.
გახსოვთ, არა? წერილის დასაწყისში წვიმიან საღამოს პიკის საათში სახლში ვბრუნდებოდი. სამარშრუტო ტაქსი არსად ჩანდა, ტაქსები მგზავრობის საფასურად „ზილ მოსკვიჩის“ ფასს მიფასებდნენ (ასე ერთი ჩემი ნაცნობი ხუმრობდა ხოლმე. თუ, რამე უსაშველოდ ძვირი ღირდა, დაასკვნიდა „ზილ მოსკვიჩის“ ფასი ადევსო). ჰოდა, მივდიოდი წყალდამდგარ ახლადაგებულ ასფალტზე იმ იმედით, რომ რაიმე ტრანსპორტს მანდვილად ვიპოვიდი. მანქანები მიდიოდნენ, წყალსაც უხვად აშხეფებდნენ და ფანჯრიდან არც რაღაც პაკეტების მოსროლაზე ამბობდნენ უარს.
გაკვეთილზე ნატვრის „წარმოება“ ვისწავლეთ.
ნეტავი ნატვრა მანატრა,
ეს ნატვრა ამიხდინაო,
ისეთ ქალაქში მაცხოვრა…
ნაგავ არ მამაყრიანო….
