სკოლა და პლაგიატთან ბრძოლის ხუთი სტრატეგია

სკოლა და პლაგიატთან ბრძოლის ხუთი სტრატეგიაპლაგიატი სენია და მასთან ბრძოლა ისეთივე აუცილებელია, როგორც ნებისმიერი სხვა ტიპის დაავადებასთან. სამწუხაროდ, მისით ბევრია ავად როგორც ჩვენში, ისე საზღვარგარეთ. განსხვავება ისაა, რომ განვითარებულ ქვეყნებში პლაგიატი ისჯება, ჩვენთან კი ნაკლებ ყურადღებას უთმობენ. უფრო მეტიც, არასრულყოფილი საკანონმდებლო ნიადაგის გამო პლაგიატის შემთხვევები არათუ კლებულობს, არამედ მატულობს, და სავსებით შესაძლოა, დღისით და მზისით ყოველგვარი ნებართვისა და მითითების გარეშე სხვისი სახელით საკუთარ შემოქმედებას გადაეყაროს კაცი. არადა, ჩვენში კანონმდებლობის უვარგისობისა და სხვა მიზეზთა გამოც მხოლოდ მოკრძალებულ მხილებას თუ დავჯერდებით. ესეც, თავის მხრივ, დიდ გამბედაობას ითხოვს. ფაქტი კი მაინც ერთია, თაობები რომ არ დაგვიავადდეს, ყველას და, განსაკუთრებით პედაგოგებს, ფრიადი სამკალის მომუშაკება მოგვეთხოვება.

მეთოდურ სამეცნიერო ლიტერატურაში განიხილავენ პლაგიატთან ბრძოლის სხვადასხვა სტრატეგიას, რომლებიც, უმთავრესად, მაღალკლასელებთან და სტუდენტებთან მუშაობისთვისაა გამიზნული, მაგრამ, ალბათ, უკეთესი შედეგის მისაღწევად აჯობებდა, მოსწავლეებისთვის დაწყებითი კლასებიდანვე გაგვეაზრებინა პლაგიატის უარყოფითი მნიშვნელობა, აგვეხსნა მისი ისტორია. თუკი სკოლაში ბავშვებს საფუძველშივე მივაჩვევთ სხვისი აზრის პატივისცემასა და ხაზგასმას, რომ ესა თუ ის აზრი სხვისია და არა საკუთარი, ეს ჩვენ მიზანთან მიგვაახლოებს. საჯარო თუ კერძო სკოლების მე-5 კლასელებთან ურთიერთობით გამოიკვეთა, რომ სწავლების ამ საფეხურზე მოსწავლეებს არ უჭირთ ავტორის დამოწმება. მაგალითად, ტექსტის გაშინაარსებისას ან ანალიზისას თუკი ვასწავლით, რომ შესავალშივე მოიხსენონ ტექსტის ავტორი, შეიძლება ჩაითვალოს, რომ ერთი ნაბიჯით წინ ვართ. არადა, ამ საფეხურზე ბავშვებს სკოლებში ძალიან ხშირად შინაარსს აწერინებენ ისე, რომ არსად ჩანს, თუ ვის ტექსტს ეხება საქმე.

პლაგიატთან ბრძოლისას უმთავრესად ინფორმირების, გაფრთხილების და გამოაშკარავების ცნებები (ჰარისი, 2015) გამოიყენება. მათი გათვალისწინებით შესაძლებელია სკოლაში ანტი-პლაგიატის შემდეგი სტრატეგიების ჩამოყალიბება:

სტრატეგია პირველი: ინფორმირება – იგი პლაგიატთან დაკავშირებული თვითშეგნების ამაღლებას უწყობს ხელს. მოსწავლეებზე (თუნდაც მაღალკლასელებზე) დაკვირვება ცხადყოფს, რომ ისინი საკითხის შესახებ საკმაოდ მწირი ინფორმაციით შემოიფარგლებიან. მათმა უმრავლესობამ მხოლოდ თეორიულად თუ იცის, რომ პლაგიატი სხვისი აზრის მიტაცებაა, მაგრამ ის, რომ Plagiarium ლათინური წარმოშობის სიტყვაა და გამტაცებელს, მაცდურსა და მძარცველს აღნიშნავს, რომ plaga – ხელში ჩაგდება, დაპყრობა, მიტაცება, მახეში გაბმაა, და თანამედროვე მნიშვნელობით ამ სიტყვის გამოყენება ევროპულ ენებში XVII საუკუნეში დაიწყეს, ამის შესახებ ცოდნა არ აქვთ. ბავშვებს დააინტერესებთ იმის გაგებაც, რომ რომაულ სამართალში ტერმინი plagium (სიტყვასიტყვით – მოტაცება) აღნიშნავდა თავისუფალი ადამიანის მონად გაყიდვას, რისთვისაც გარდაუვალი იყო გაროზგვა. (ad plagas). ამ მნიშვნელობით ვიქტორ ჰიუგო რომანში „კაცი, რომელიც იცინის”, ამ ტერმინს ბავშვის ქურდობასთან დაკავშირებით იყენებს. ლიტერატურული საკუთრების ქურდობამ კი სახელწოდება plagium litterarium მე-17 საუკუნეში მიიღო. (https://ru.wikipedia.org/wiki/Плагиат)

პლაგიატად ვერ ჩაითვლება ამბის, სიუჟეტის, ფაბულის გამეორება. ამა თუ იმ ლიტერატურულ ნაწარმოებთან პარალელის გავლებისას სკოლის მოსწავლეები და სტუდენტებიც კი ხშირად კითხულობენ, შეიძლება თუ არა ჩაითვალოს უნებლიე პლაგიატად გალაკტიონის „ლურჯა ცხენები” და თომას ელიოტის „ფუტურო ადამიანები”, აკაკის „სულიკო” და ედგარ ალან პოს „ანაბელ ლი”, იმავე ავტორის „ყორანი” და ბარათაშვილის „მერანი”…, ვეუბნებით, რომ – არა, რომ მისწრაფება დაკარგული „სამშობლოს” პოვნისა ყველა რომანტიკოსს გულით აერთიანებს, რომ „ბოდლერის მეთოდი” (თ. ჩხენკელი), შექმნას პოეზიის ისეთი სამყარო, სადაც ზმანება ბატონობს, საზიაროა ყველა სიმბოლისტისათვის, რომ „სიცოცხლის სიიაფე” (კ. მაკ კულერსი) რეალიზმის კუთვნილებაა. აუცილებელია, კარგად განისაზღვროს რემინისცენციისა და ალუზიის არსიც, დადგინდეს მიმართება შემოქმედებით გავლენასა და პლაგიატს შორის. ბავშვებისთვის საინტერესოა იმის გაგება, რომ გალაკტიონის „ათი ქალწული” ბიბლიური იგავის რემინისცენციაა და არა პლაგიატი, რომ სურამის ციხის მოტივზე არაერთი ნაწარმოები შეიძლება შეიქმნას, რომ, ზოგადად, მითები კვებავს ხელოვნებას (ა. ბაქრაძე)… რომ ვაჟა ალუდას დახასიათებისას მომაკვდავ თინიბექაის აცოცხლებს და თავად ალუდას უკვდავებას ანიჭებს. სიტყვა გამექცა, მაგრამ დაუვიწყარი ტაეპებია: „ვერვინ მაჰრივა იღბალი, ვერავინ უყვა ავია, გველმა ვერ გასჭრა ლიბოი, დღესაც ცოცხალი არია” (შდრ. „თინიბექაურთ ციხესა ლიბოში გველი სძვრებისა”)… და ეს მითოსური ალუზიაა.

სტრატეგია მესამე: მოვაწყოთ საკლასო, ინტერდისციპლინური დისკუსიები პლაგიატის შესახებ. გავაცნოთ მოსწავლეებს პლაგიატის სახეები და შემთხვევები. ვასწავლოთ, რა არის გაცნობიერებული და გაუცნობიერებელი პლაგიატი, თვითპლაგიატი, მოზაიკური, სტრუქტურული და შემთხვევითი პლაგიატი. მიიჩნეულია, რომ მოსწავლეებში სააზროვნო ტრანსფერების განვითარება ხელს უწყობს მაღალი დონის, სინთეზური აზროვნების ჩამოყალიბებას. თუკი ტრანსფერი ხორციელდება გაკვეთილზე განხილული თემის ანალოგიურ თემებთან მიმართებით, მასწავლებელი მოსწავლეს ნასწავლ საკითხს აკავშირებინებს სხვა სფეროებში არსებულ ცოდნასთან ან ლიტერატურულ ნაწარმოებში არსებული ფაქტებისა და პრობლემების ამოცნობას შეაძლებინებს და ავალებს სხვა ტიპის ტექსტზე, მაგ. ისტორიულ წყაროზე დაკვირვებით შეასრულოს იგივე ამოცანა, აუცილებელია, დაზუსტებით დავასახელებინოთ ესა თუ ის წყარო თუ ავტორი.

სტრატეგია მეოთხე: გაფრთხილება – ვუთხრათ უარი პლაგიატს, ვისწავლოთ მისგან თავდაცვა. აუცილებელია საკლასო მუშაობის დროს, ყოველთვის – იქნება ეს წერა თუ ზეპირმეტყველება – მივაჩვიოთ ბავშვები ავტორისა და წყაროების დამოწმებას. ვასწავლოთ, რა არის ციტირება, რა არის პერიფრაზი, შევქმნათ სქემები, სლაიდები, ვუჩვენოთ მაგალითები, გამოვუმუშაოთ პერიფრაზირებისა თუ ციტირების უნარი და ვავარჯიშოთ.

სტრატეგია მეხუთე: გამოაშკარავება, რაც გულისხმობს ერთმანეთის ნააზრევის თუ ნაწერების ხმამაღლა გაცნობისას სასწავლო წლის მანძილზე მუდმივად პლაგიატის გამოვლენაზე ორიენტირებას, Google-ისა და სხვა მძებნელების გამოყენებას, საკლასო გარემოში პლაგიატის დასჯის წესების გაცნობას და საკუთარი წესების შემუშავებას.

დაბოლოს, ძვირფასი ბავშვები ხალისიანი ინტერპრეტაციით იმეორებენ ხოლმე „ევას დღიურებში” ჩაწერილ ფრაზას: ადამი ნამდვილად იღბლიანი ადამიანი იყო, არც სხვის ხუმრობებს იმეორებდა და არც პლაგიატისგან სჭირდებოდა დაცვაო, მაგრამ თუ ამ საკითხს ყველაზე წინა პლანზე წამოვწევთ და სასწავლო წლის დასაწყისშივე, ვიდრე ხელში კალამს ავაღებინებთ, სათანადოდ მოვახდენთ აქცენტირებას, საქმე მათაც გაუიოლდებათ და ჩვენც ზნეობრივად ჯანსაღ თაობებს აღვზრდით.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1.მ. გოდუაძე, პერიფრაზისა და პარაფეაზისათვის, ინტერნეტგაზეთი მასწავლებელი, თბ., 2015. https://mastsavlebeli.ge/?action=page&p_id=19&id=941

2.დ. უზნაძე, ზოგადი ფსიქოლოგია, III-IV, თბ., 1989;

3.როგორ ვასწავლოთ მოსწავლეებს აზროვნება, ს. ჯანაშიას საერთო რედაქციით, თბ., 2007;

4.ლ. წულაძე, აკადემიური წერა დამწყებთათვის, თბ. 2007.

სასარგებლო ელ-რესურსები:

1.https://abacus.bates.edu/cbb/quiz/intro/types.html

1.2. https://www.readwritethink.org/classroom-resources/lesson-plans/exploring

3.plagiarism-copyright-paraphrasing-1062.html

4.https://abacus.bates.edu/cbb/quiz/intro/types.html

5.https://ru.wikipedia.org/wiki/Плагиат

6.https://www.theguardian.com/books/2005/nov/23/comment.stephenmoss

7.www.collegeboard.com;

8.www.plagiarism.org;

9.www.hnn.us;www.wikipedia.org;