სასწავლო პროცესის შეფასებისა და ხარისხის უზრუნველყოფის უწყვეტი ციკლის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ნაწილი მონაცემთა შეგროვებაა. შეფასების მიზნიდან და საკვლევი კითხვებიდან გამომდინარე, მკვლევარი (მკვლევართა ჯგუფი, დირექცია, მასწავლებლები ან კვლევაში ჩართული სხვა პირები) არჩევს შესაბამის მეთოდებს და სტრატეგიებს. მონაცემთა შეგროვების ფართოდ გავრცელებული მეთოდებია: გამოკითხვა, ინტერვიუ, დაკვირვება, კონტენტანალიზი, ფოკუსჯგუფი და სხვ. ჩამოთვლილი მეთოდები შეიძლება მივაკუთვნოთ როგორც თვისებრივ, ისე რაოდენობრივ კვლევას. მაგ., გამოკითხვისა და კითხვარის შედგენის მრავალი ფორმა არსებობს და მონაცემთა შეგროვების ეს მეთოდი გამოიყენება რაოდენობრივი კვლევის დროს დიდი მოცულობის ინფორმაციის მოსაპოვებლად. კომპიუტერული ტექნოლოგიების განვითარებამ მკვლევრებს საშუალება მისცა, ჩაატარონ ონლაინგამოკითხვები, რაც ფინანსებისა და დროის ეკონომიის მხრივ წინ გადადგმული ნაბიჯია. თვისებრივი კვლევის მეთოდებს შორის ყველაზე პოპულარულია ინტერვიუ, რომელიც ასევე მრავალი ფორმისა და მიმართულებისაა (ჯგუფური, ჩაღრმავებული, ავტობიოგრაფიული და სხვ.). აღნიშნულ მეთოდებს კარგად იყენებენ ის მკვლევრები, რომლებიც შერეული კვლევის დიზაინით მუშაობენ. ისინი ერთი მეთოდის უარყოფითი მხარეების მეორე მეთოდით დაბალანსებას ცდილობენ. გარდა ამისა, არსებობს მეთოდები, რომლებიც კვლევაში მეტი მოქნილობის საშუალებას იძლევა. მაგ., დაკვირვება ან კონტენტანალიზი შეგვიძლია წარვმართოთ რაოდენობრივი ან თვისებრივი პერსპექტივით. არჩევანს, საკვლევი კითხვიდან გამომდინარე, მკვლევარი აკეთებს.
ამრიგად, არსებობს სკოლაში კვლევისა და მონაცემების შეგროვების კარგად დამუშავებული და ცნობილი მეთოდები, თუმცა აქაც შეიძლება შემოქმედებითი უნარის გამოვლენა, რათა პროცესი უფრო საინტერესო, სახალისო და ინტერაქციული გახდეს. ახალი მეთოდების გამოცდა სასკოლო საზოგადოებას საშუალებას მისცემს, თვითსწავლის პროცესი, მოსაწყენ კითხვარებსა და ინტერვიუებთან ერთად, სიახლეების დანერგვისა და განხორციელების გზითაც წარმართონ. ქვემოთ განხილული ერთ-ერთი მეთოდი საშუალებას მოგვცემს, სასკოლო გარემოს შეფასების პროცესში მოსწავლეებიც ჩავრთოთ, თანაც ისე, რომ მათთვის საინტერესო და სახალისო აქტივობა სკოლის თემისთვისაც სასარგებლო გახდეს.
წარმოგიდგენთ კრეატიული მეთოდების რამდენიმე მაგალითს:
ფოტოშეფასება
ფოტოშეფასება მკვლევარს სთავაზობს სკოლაზე დაკვირვების მეთოდურად საინტერესო და, იმავდროულად, სასარგებლო ხერხს. ამ შემთხვევაში სკოლას ვიკვლევთ არა მხოლოდ როგორც ინსტიტუციას, არამედ როგორც საცხოვრებელ სივრცეს, სადაც მოსწავლეები დროის უმეტეს ნაწილს ატარებენ. მეთოდი განსაკუთრებით გამოსადეგია სასკოლო გარემოს კვლევის დროს. მთავარი კითხვა შეიძლება შემდეგნაირად ჩამოყალიბდეს: სკოლის შენობის რომელ ნაწილში გრძნობენ (ვერ გრძნობენ) თავს მოსწავლეები (მასწავლებლები, მშობლები) მშვიდად და უსაფრთხოდ? იმას, თუ როგორ აღიქვამენ მასწავლებლები და მოსწავლეები საკლასო ოთახებს, გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს სკოლასთან მათი თვითიდენტიფიცირებისა და ვანდალიზმის ფაქტების შემცირებისთვის. ფოტოშეფასება კი საშუალებას აძლევს სასკოლო თემს, საკლასო გარემოს შეფასების პროცესში თავადაც მიიღოს აქტიური მონაწილეობა.
მიმდინარეობა
- საკვლევი პოპულაცია (მოსწავლეები) ნაწილდება ხუთკაციან ჯგუფებად.
- ყველა ჯგუფი თანხმდება სკოლის შენობაში არსებულ ოთხ ისეთ ადგილზე, სადაც თავს მშვიდად და უსაფრთხოდ გრძნობენ და პირიქით.
- ჯგუფები გეგმავენ, რა თანმიმდევრობით გადაიღონ შერჩეული ადგილები და რა ხერხით წარმოაჩენენ ყველაზე ეფექტურად თავიანთ აღქმას. მაგ., ფოტოზე მხოლოდ ადგილი, უნდა აღიბეჭდოს თუ ადამიანებიც? კონრეტული ნაწილი უნდა გადაიღონ თუ მთელი სივრცე? ჯგუფის წევრები თანხმდებიან, არჩეული ადგილების ვინ რომელ ნაწილს გადაიღებს და რა პერსპექტივით.
- ჯგუფების დაგეგმვის პირველ ეტაპზე მკვლევარმა უნდა განსაზღვროს მათი მუშაობის წესები. მაგ., რამდენი დრო ექნება თითოეულ ჯგუფს ფოტოების გადასაღებად; რამდენი ფოტო გადაიღონ; როდის წარმოადგინონ მასალები.
- ფოტოს გადაღების დროს ყველა ჯგუფს უნდა ახლდეს მასწავლებელი. გადაღების პროცესში ჯგუფმა უნდა აღწეროს ფოტოს გადაღების მოტივი და აღწერილობა ჩაიწეროს, რათა შემდგომ ამ მონაცემების დამუშავება გამარტივდეს.
- ფოტოების გადაღების შემდეგ ჯგუფი წარმოადგენს პლაკატს, რომელზეც აღწერილი იქნება მათი მოტივები. ზედ მიმაგრებული იქნება ფოტოები წერილობითი კომენტარებით.
- პლაკატები წარედგინება კვლევის ჯგუფს როგორც დისკუსიისა და დასაგეგმავი ღონისძიებების საბაზო წყარო.
აღნიშნული მეთოდი შეიძლება გამოვიყენოთ დროითი განსხვავების აღნუსხვის მიზნითაც, მაგ., სკოლის შიდა ეზოს სისუფთავე დიდ დასვენებამდე და მის შემდეგ, ხოლო იმის დასადგენად, თუ როგორ იმუშავა ჩვენს მიერ გატარებულმა ღონისძიებებმა, შეგვიძლია, სკოლის ცალკეული ადგილების მოწესრიგების შემდეგ კვლავ ვთხოვოთ მოსწავლეებს ფოტოების გადაღება, მიღებული მონაცემები შევადაროთ თავდაპირველ ვერსიას და გავიგოთ, შეიცვალა თუ არა ბავშვების აღქმა კონკრეტული სივრცის უსაფრთხოების, სისუფთავისა და სხვა საკითხების მიმართ.
რა არის გასათვალისწინებელი მეთოდის გამოყენებისას:
- ჯგუფების განაწილებისას ყურადღება უნდა მივაქციოთ მოსწავლეთა ხასიათის თავისებურებებს და ლიდერული თვისების მქონე მოსწავლეები თანაბრად გავანაწილოთ ჯგუფებში. ამ ხერხით უზრუნველვყოფთ იმას, რომ ყველა ჯგუფში გვეყოლება დაგეგმვასა და პროცესის წარმართვაზე პასუხისმგებელი პირი და გადაწყვეტილების მიღების პროცესში ყველა მოსწავლე მიიღებს მონაწილეობას.
- მთელი პროექტის განმავლობაში უნდა გამოვიყენოთ მხოლოდ ერთი ფოტოაპარატი. მოსწავლეებმა არ უნდა გადაიღონ შერჩეული ადგილები სხვადასხვა კამერით ან მობილური ტელეფონით. ამისთვის უნდა შევადგინოთ კამერით სარგებლობის განრიგი და გავაცნოთ მონაწილე პირებს.
- დროის დაგეგმვა – ერთი გაკვეთილი ცოტაა მსგავსი პროექტის განსახორციელებლად. მეორე მხრივ, არ შეიძლება პროცესის ზედგეტად გაწელვა ან ზედმეტად ბევრი ფოტოს გადაღება. შემდომი გართულებების თავიდან ასაცილებლად თითოეულ ჯგუფს განესაზღვება მუშაობისთვის აუცილებელი დრო, მაგ., 20 წთ.
- პროექტის საკვანძო საკითხია ჯგუფში გადაწყვეტილების მიღება. ეს მოითხოვს კომუნიკაციისა და კონფლიქტების მოგვარების სტრატეგიებს და სთავაზობს მოსწავლეებს ამ კომპეტენციების განვითარებას პრაქტიკულ მაგალითზე დაფუძნებით.
პროექტის დასრულების შემდეგ შეგვიძლია, მიღებული შედეგები გავაანალიზოთ საკვლევ ჯგუფში და გავნსაზღვროთ სკოლაში ის ადგილები, რომლებიც მოსწავლეებს დაუცველობის, მოუწესრიგებლობის, შფოთვის, შიშის ან სხვა განცდებს აღუძრავს. სკოლის შენობის რომელ ნაწილში გრძნობენ მოსწავლეები თავს დაცულად და კომფორტულად? რომელი საკლასო ოთახი იწვევს ყველაზე მეტ ნეგატიურ ემოციას მათში? და ა.შ. ფოტოშეფასების მეთოდი უნივერსალურია და შესალებელია მისი საგაკვეთილო პროექტის ჩარჩოში მოქცევა როგორც დაწყებით, ასევე საბაზო და საშუალო საფეხურებზეც. ქართული ენის, ისტორიის, გეოგრაფიის, სამოქალაქო განათლების, სამოქალაქო თავდაცვისა და უსაფრთხოების მასწავლებლებს თავისუფლად შეუძლიათ შეარჩიონ მოსწავლეთათვის საინტერესო საკვლევი თემა და შესთავაზონ მათ ამ მეთოდის გამოყენება. თუ პროექტი ზოგადად სკოლას და სხვა მოსწავლეებსაც ეხება, გონივრული იქნება, მისი დასრულების შემდეგ შედეგები სასკოლო საზოგადოებას წარვუდგინოთ კედლის გაზეთის ან პლაკატის სახით. მოსწავლეებს შეუძლიათ, ამ გზით შესთავაზონ დირექციას კონკრეტული შედეგები და პროექტი აქციონ სკოლის/გაკვეთილის შეფასებისა და განვითარების ნაწილად.
