მასწავლებლების აზრით, გაკვეთილის ხარისხს, სხვა უამრავ ფაქტორთან ერთად, კლასში მოსწავლეთა რაოდენობაც განსაზღვრავს. ნაწილი მიიჩნევს, რომ მცირე რაოდენობის მოსწავლეებთან, ე.წ. კამერულ კლასში, გაკვეთილის მიზნები უკეთ მიიღწევა, მოსწავლეთა ჩართულობა- უფრო მაღალია და მათი თავისებურებებისა და შესაძლებლობების გათვალისწინებით ინდივიდუალურ მიდგომასაც უკეთ ახერხებენ. სხვების აზრით, მცირერიცხოვან კლასში შეუძლებელია სწავლების ისეთი მეთოდების გამოყენება, როგორიცაა, მაგალითად, ურთიერთთანამშრომლობით სწავლება, ჯგუფური მუშაობა, გაუარესებულია სოციალური ურთიერთობები და აკადემიური სირთულეებიც იჩენს თავს.
ამჯერად მცირერიცხოვანი და დიდი კლასების უპირატესობების ან ნაკლის ჩვენება არ გახლავთ ამ ბლოგის მიზანი. მინდა გაგაცნოთ კოლეგა, რომელსაც მრავალრიცხოვან კლასებთან მუშაობის საინტერესო გამოცდილება აქვს.
როგორც თავად ამბობს, პროფესია ალტერნატიული პედაგოგიკის გაცნობისა და გაცნობიერების შედეგად აარჩია: „ყოველთვის დიდი სიყვარულით ვიხსენებ ჩემი დაწყებითი კლასის პედაგოგს და ქართულის მასწავლებელს, რომლებმაც არაჩვეულებრივი წლები მაჩუქეს სკოლაში, მაგრამ ზუსტად ვიცი, ეს დადებითი ასპექტი საბჭოთა განათლების სიცრცეში ცალკეული ადამიანების ინიციატივაზე გადიოდა. ყოველთვის ვფიქრობდი, რაღაც უნდა არსებობდეს, განსხვავებული მოცემულობა განათლების სივრცეში, რომელიც ალტერნატიული პედაგოგიკის სახით საჩუქრად მებოძა საკმაოდ ადრეულ ასაკში და გადამაწყვეტინა გავმხდარიყავი მასწავლებელი“…
თეა როგავა ხელოვნების ისტორიის მასწავლებელია. თითქმის ოცწლიანი პედაგოგიური პრაქტიკა აქვს – აუგსბურგის, ულმის, მარბურგის, შტუტგარტის სკოლებში ხელოვნების ისტორიისა და ხატვის მასწავლებლის პროფესიას ხვეწდა და მრავალრიცხოვან კლასთან ინდივიდუალიზირებული მიდგომების ევროპული გამოცდილებაც იქ დააგროვა.
მის გაკვეთილებს არაერთხელ დავსწრებივარ და ის, რაზეც ხელოვნების ისტორიის მასწავლებელი ამ ინტერვიუში საუბრობს, თავადაც მინახავს. ინტერვიუს მიზანიც სწორედ ამ პრაქტიკული გამოცდილების გაზიარების სურვილია.
მრავალრიცხოვანი კლასი მასწავლებლისთვის გამოწვევა და ხშირად, დისციპლინის თვალსაზრისით, პრობლემაცაა. თქვენ როგორ აღიქვამთ დიდ კლასს?
უდავოა, მრავალრიცხოვანი კლასის მართვა, დასახული საგაკვეთილო მიზნების მიღწევა დიდ კლასში გაცილებით რთულია, მაგრამ მოსწავლეების რაოდენობა ამ შემთხვევაში არ გახლავთ გადამწყვეტი. ამის მიზეზი, უმეტესწილად,შეუსაბამო მეთოდები და მიდგომაა.
თუმცა თქვენ იმ მასწავლებლებს მიეკუთვნებით, რომლებიც მიიჩნევენ, რომ დიდი კლასი მრავალფეროვან სამუშაო სივრცედ შეიძლება იქცეს…
ჩემი გამოცდილებით, სწორედ ასეა. მრავალრიცხოვან კლასში საკითხის გააზრება, შეჯამება, დისკუსია,დასკვნების გაკეთება და სხვა სასწავლო მიზნების მიღწევა ბევრი მოსწავლის ჩართულობით ერთმნიშვნელოვნად უფრო მრავალფეროვანი და მრავალგვარი პროცესია. ეს სასწავლო მასალის სიღრმისეული გააზრების საწინდარი შეიძლება გახდეს. მრავალრიცხოვან კლასებში მოსწავლეთა მრავალგვარობა პირველივე დღიდან თვალსაჩინოა მასწავლებლისთვის და, რაოდენ უცნაურადაც არ უნდა მოგეჩვენოთ, სწორედ ამ მრავალგვარობაზე გადის მოსწავლის ინდივიდუალიზაციის პროცესი. რამდენიმე თვის წინ ჩემი ყოფილი მოსწავლის ფრაზამ, „ყოველთვის მეგონა გაკვეთილს პირადად ჩემთვის ამზადებდითო“, დამარწმუნა დიდ კლასში გაკვეთილებზე გამოყენებული არაერთი სასწავლო მეთოდის ეფექტიანობაში.
თუ სწორად გავიგე, საუბარია მოსწავლის ინდივიდუალური თავისებურებების, მისი შესაძლებლობების საგაკვეთილო პროცესში უკეთ რეალიზებაზე, ეს კი დიდ კლასში უკეთ ხერხდება, ვიდრე კამერულ კლასში.როგორ?რა არის ამ მიზნის მისაღწევად საჭირო?
თავდაპირველად, ცხადია, ამ თავისებურებების შემჩნევაა მნიშვნელოვანი. დღეს ბევრი იწერება იმაზე, რომ სწავლა-სწავლების პროცესში უდიდესი მნიშვნელობა აქვს ბავშვის ინდივიდუალური, შინაგანი სამყაროს გათვალისწინებას, რადგან სწავლება გულისხმობს სწორედ ამ შინაგანი, ფარული შესაძლებლობების აღმოჩენასა და რეალიზებასაც. მასწავლებელს სხვადასხვა ხასიათის ადამიანებთან აქვს ყოველდღიური შეხება, მოსწავლეთა ქცევასა და ხასიათზე დაკვირვება საშუალებას გვაძლევს უკეთ გავიცნოთ ისინი, სხვადასხვა მონაცემებისა და ხასიათის თავისებურებების მქონე მოსწავლეებს კი მიდგომაც განსხვავებული სჭირდებათ.
განვიხილოთ მოსწავლეთა გარკვეული ტიპები და ამის გათვალისწინებით მათი გონივრული ჩართვა საგაკვეთილო პროცესში…
მაგალითად, არსებობენ მოსწავლეები, რომელებიც მხოლოდ მოკლე დროით ინტერესდებიან შინაარსებით და მალევე კარგავენ ამ ინტერესს, საკითხს განიხილავენ ზედაპირულად, გამოხატავენ ინტერესს ერთროულად ყველაფრისადმი რაც მათ ირგვლივ ხდება , რაც საკითხის სიღრმისეული გააზრების საშუალებას სრულადგამორიცხავს. ისინი რჩებიან აღქმებისა და შეგრძნებების დონეზე.
ვხვდებით მოსწავლეებს, რომლებიც საკუთარ ფიქრებში ჩაძირულნი, გულჩათხრობილნი, გარე სამყაროსადმი ინტერესს გარეგნულად არ ამჟღავნებენ, თუმცა შინაგანი ინტერესითა და შინაგანი ქმედებებით არიან დაკავებულნი. შინაგანად და გარეგნულად უმოქმედო მოსწავლეებიც მრავლად მოგვეპოვება, რომელთა ინფანტილიზმი და ინდიფერენტულობ ახანდახან გადაულახავ პრობლემად ევლინება პედაგოგს.
ამავდროულად, აქტიური, ძლიერი ნებით, ერთგვარი სიფიცხით გამორჩეული მოსწავლეები კლასის სამუშო პროცესს აცოცხლებენ და ხანდახან წარმართავინ კიდეც გაკვეთილს.
თუ მოსწავლე სრულად ინდიფერენტულია და შინაგან ინტერესს არ იჩენს არაფრისადმი, პედაგოგს მართებს, თვითონ დაინტერესდეს ამ მოსწავლით, გულითადი თანაგრძნობა გამოიჩინოს მისდამი, ესაუბროს მას, დაუსვას კითხვები. ხალასმა ინტერესმა შესაძლოა გამოაცოცხლოს მოსწავლე და ნდობა გააღვიძოს პედაგოგისადმი, რაც სწავლის საწინდარი შეიძლება გახდეს. პედაგოგს კი ამგვარი ქმედება დაეხმარება სასწავლო შინაარსი და მოსწავლისთვის საინტერესო თემა წამოსწიოს წინ და კონკრეტული დავალებებით მიმართოს მას. უარყოფითის ხაზგასმა , მითითება იმაზე, რომ მოსწავლეს არაფერი აინტერესებს, და მთელი ცხოვრება უვიცი დარჩება, ვერ გახდება დამხმარე სასწავლო პროცესისთვის.
თუ ფეთქებად მოსწავლეს პედაგოგი საკუთარი ბუნების გამოვლენის საშუალებას მისცემს, გულგრილად მიიღებს მისი ხასიათის ამ უჩვეულო თვისებას, მეორე დღეს კი ცალკე გაესაუბრება მას წინა დღის „ამოფრქვევაზე“(საყვედურების, უარყოფითი შეფასებებისა და მორალიზების გარეშე) მოსწავლე თვითონ დაიწყებს საკუთარი ფეთქებადი ხასიათის აღქმას და ჩასწორებას.
ინდივიდუალური მახასიათებლებისა და შესაძლებლობების ამოცნობა მნიშვნელოვანია, ამას კი უცილობლად უნდა მოჰყვებოდეს იმგვარად დაგეგმილი გაკვეთილი, რომელშიც მასწავლებელი თითოეული მოსწავლის უნარებს გაითვალისწინებს. თქვენს პრაქტიკაში რა მეთოდებს მიმართავთ წარმატებით?
მარტივი, მაგრამ, ვფიქრობ, უნივერსალური სასწავლო ქმედება – ჯგუფური მუშაობაა ერთ-ერთი პასუხი თქვენს კითხვაზე.
მოსწავლეებს ჯგუფური მუშაობისას უყალიბდებათ ორგანიზებულობის უნარი, პასუხისმგებლობი გრძნობა საკუთარი თავისადმი და სხვათა მიმართ. ჯგუფური მუშაობა ძალიან მნიშვნელოვანია აგრეთვე პიროვნული და თანამშრომლობითი უნარების ჩამოყალიბებისთვის, შემეცნებითი და საკომუნიკაციო უნარების განვითარებისთვის. მრავალრიცხოვანი კლასის სრული მოხელთებისთვის და საგაკვეთილო პროცესის გონივრული დაგეგმვისთვის აუცილებელია სწორედ მოსწავლეთა თავისებურებების გააზრება, რაზეც ზემოთ უკვე ვისაუბრეთ და მიზნობრივი სამუშაო ჯგუფების შექმნა.
მასწავლებელს შეუძლია ჯგუფები მოსწავლეთა თვისებებისა და უნარების მიხედვით დააკომპლექტოს. ერთი და იგივე თვისებების მქონე მოსწავლეები ერთ ჯგუფში განათავსოს და სამუშაო მასალა, რომელიც მაგალითად, შინაარსის მგრძნობელობით აღქმას საჭიროებს, ამ მიმართულებით ძლიერ ჯგუფს გადასცეს დასამუშავებლად. ამავდროულად, მეორე ჯგუფს მოსთხოვოს, პირველადი შთაბეჭდილებები და ემოციები აღწერონ და გააცნონ თანაკლასელებს. თუ ნანახის რეფლექსირება, სიღრმეების გაანალიზება სურს , იმ ჯგუფთან იმუშაოს, რომელიც შინაგანად აქტიურია.
ამ შემთხვევაში პედაგოგის შინაგან მოქნილობას ძალიან დიდი მნიშვნელობა აქვს. საუბრები, მინიშნებები მუდამ სხავადასხვა ჯგუფისკენ უნდა იყოს მიმართული. ამგვარი მიდგომით პედაგოგი შეძლებს თითოეულ მოსწავლეს განუვითაროს მისივე თავისებურებებიდან გამომდინარე მიზანშეწონილი და საჭირო უნარები და ამავდროულად კლასის წინაშე წარმოაჩინოს კონკრეტული ჯგუფის ძლიერი მხარე.
ის რაც ადვილად ხელეწიფება ერთ ჯგუფს, თვალსაჩინო და მისაღები იქნება მეორისთვის, ხოლო რისი ნაკლებობაც არსებობს ერთთან – შეივსება მეორე ჯგუფის ძალისხმევით. ასე შეძლებენ მოსწავლეები ერთმანეთი „შეავსონ“, თანაც თავდაჯერებულობის ჯანსაღი განცდა განივითარონ, აღიქვან საკუთარი ძლიერი მხარეები და შეავსონ სისუსტეები თანაკლასელებთან ერთობლივი მუშაობით.
ერთი ჯგუფი საკუთარი სამუშაოს წარმოჩენით მთელი სერიოზულობითა და სიმშვიდით ურთიერთქმედებს მეორე ჯგუფზე.
რა როლი უნდა ჰქონდეს ამ ტიპის ჯგუფური მუშაობისას მასწავლებელს?
მასწავლებელმა განსაკუთრებული მოთმინება და მიუკერძოებლობა უნდა გამოიჩინოს. მან უნდა შეძლოს რუდუნებით მოუაროს არსებულს და დააშენოს ახალი შეგონებებისა და ნეგატიურზე ყურადღების გამახვილების გარეშე. მოსწავლეთა ინდივიდუალური თავისებურებები, მათი განსხვავებული უნარები მათივე გასაძლიერებლად უნდა გამოვიყენოთ. სხვაგვარად თუ ვიტყვით – არ ვებრძვით იმას, რაც თანდაყოლილ თვისებად შეიძლება განვიხილოთ, არამედ ვეხმარებით ადამიანს თავისი ძლიერი მხარეები სხვა უნარებით შეავსოს.
მსგავსი ქმედებებით პედაგოგი აღმზრდელობითად ქმედებს ბავშვზე და არ ახდენს მის , ასე ვთქვათ, „გარედან ჩასწორებას“. ამის სანაცვლოდ, ის არსებულ მოცემულობას პატივს სცემს და იყენებს მის ძლიერ მხარეებს. ამით პედაგოგი ეხმარება მოზარდის ინდივიდუალიზაციის რთულ და მტკივნეულ პროცესს. ამ დროს ის ყოვლისმცოდნე რეპეტიტორი ან ავტორიტარი მმართველი კი არ არის, არამედ მეგობარია, რომელიც არსებულის სადარაჯოზე ახალი იმპულსების დაბადებას უწყობს ხელს. ამგვარი მიდგომის წყალობით საუკეთესოდ ხერხდება მოსწავლე-მასწავლებლის შორის ემოციურ-ინტელექტუალური ურთიერთქმედება, მაშინ სწავლობს და იზრდება არა მხოლოდ მოსწავლე, არამედ მასწავლებელიც.
თქვენს გაკვეთილებზე დასწრებისას შესამჩნევია გარკვეული რიტმულობა და დინამიკაც. გარდა ჯგუფური მუშაობისა, კიდევ რა მეთოდებს იყენებთ აქტიურად, რომ გაკვეთილი ცოცხალი და „მოძრავი“ გახდეს?
ალტერნატიულ პედაგოგიკაში საგაკვეთილო შინაარსის უკეთ ადაპტირებისთვის და მოსწავლეების მოტივაციის ამაღლებისთვის პედაგოგები სხვადასხვაგვარ მეთოდს იყენებენ – გაკვეთილის გარკვეული ნაწილი თვალსაჩინოებაზეა აგებული, გარკვეული – მსჯელობისა და ანალიზის აუცილებლობას გულისხმობს და ა.შ. მოსწავლეებს იმის შესაძლებლობაც აქვთ, რომ საკუთრივ გაკვეთილის პროცესში გადანაწილდნენ საკლასო სივრცეში სხვადასხვა დავალების შესასრულებლად, მასალის დასამუშავებლად ან პრეზენტაციის მოსამზადებლად. თუ გავითვალისწინებთ იმას, რომ სწავლება მხოლოდ ტვინსა და სააზროვნო უნარებზე ზემოქმედებას არ გულისხმობს, არამედ მოიცავს როგორც ფიზიკურ, ასევე ფსიქოსომატურ მიმართულებებსაც, გარდაუვალ ამოცანად ისახება ბავშვის მრავალმხრივი განვითარების აუცილებლობაც. მოზარდს, შესაძლოა, ეუცხოებოდეს საკუთარი ფიზიკური სხეული, კონფლიქტში მოდიოდეს საკუთარ თავთან ან გარე სამყაროსთან. ამგვარ მოცემულობაში ერთი მიმართულებით წარმართული სწავლება დამაზიანებლადაც კი შეიძლება განვიხილოთ. მშობლები, პედაგოგები და სკოლა მზად უნდა იყვნენ იმისთვის, რომ აღზრდა/სწავლების მრავალმხრივი, მრავალფეროვანი მეთოდები და გარემო შესთავაზონ მოსწავლეებს. ეს საკმაოდ ვრცელი საკითხი და ცალკე საუბრის თემაა…
