თანამედროვე საგანმანათლებლო მოთხოვნები და სასწავლო პროცესში უწყვეტი განათლების პრინციპების განხორციელება მოსწავლეთა მხრივ მზარდ პასუხისმგებლობას და კრიტიკულ და შემოქმედებით საქმიანობაზე ორიენტირებული დავალებების შესრულებას მოითხოვს, რისთვისაც მოსწავლეთა მოტივაციას ხშირად გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს. შესაბამისად, მოტივაციის ამაღლების სტრატეგიების ეფექტური მართვა მნიშვნელოვანი პედაგოგიური ამოცანაა, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც მოსწავლეებს ტექსტთან დამოუკიდებლად მუშაობა სჭირდებათ. პედაგოგების მხრივ ეს ისეთ მრავალმხრივ საქმიანობას გულისხმობს, როგორიცაა:
- ზრუნვა სასწავლო პროცესის გამდიდრებაზე საინტერესო საკითხავი მასალით (როგორიცაა დამატებითი, კლასგარეშე ლიტერატურა და მრავალფეროვანი სასწავლო მასალების გამოყენება);
- დისკუსიების, ჯგუფური მუშაობის, პრეზენტაციების, როლური თამაშების, საგანმანათლებლო ექსკურსიების და სხვ. სტრატეგიების გამოყენება (რომელთა დროსაც ისეა გაწერილი დავალებები, რომ მოსწავლე აქტიური მკითხველია);
- მოსწავლეთა ცოდნის შეფასების ინსტრუმენტების (სემესტრული ტესტების, კონკრეტულ თემასთან დაკავშირებული სავარჯიშოების, კროსვორდების, სიტუაციური ამოცანების და სხვ.) მომზადება, რომლებიც კიდევ უფრო აახლოებს მოსწავლეს ტექსტთან;
- განსხვავებული სირთულის დავალებების გამოყენება;
- „უნიშნო“ აქტივობების სიმრავლე (როდესაც მოსწავლის ყურადღება შედეგიდან პირდაპირ პროცესზე გადაერთვება, რაც გაზრდის მისი მუშაობის ნაყოფიერებას);
- კლასში ისეთი გარემოს შექმნა, რომელშიც მოსწავლეებს ნეგატიური შეფასების, კრიტიკისა და შეცდომის შიში არ ექნებათ (შეცდომები სწავლის საუკეთესო საშუალებაა);
- დადებითი უკუკავშირის განხორციელება (სადაც შესაძლებელია ე.წ. „1+2“ შეფასების გამოყენება, როდესაც „1“ შენიშვნაა, რჩევა, რომელიც მოსწავლემ უნდა გაითვალისწინოს, ხოლო „2“ – პოზიტიური კომენტარი);
- ნაშრომის გასწორებისას კომენტარების გამოყენება (სახელდობრ რატომ დაიწერა ესა თუ ის ნიშანი, რაზე უნდა გაამახვილოს მოსწავლემ მომავალში ყურადღება)
და სხვ.
მოცემული ჩამონათვალიც კი საკმაოდ შთამბეჭდავია, მაგრამ მას შეიძლება დაემატოს კიდევ ერთი პუნქტი – სათამაშო სიტუაციების გამოყენება მოსწავლეთა მოტივაციის ამაღლებისთვის. თამაშის მიზანია ტექსტთან მოსწავლეთა დამოუკიდებელი მუშაობის ორგანიზების გზით ისტორიული ფაქტების მიმართ საკუთარი დამოკიდებულების ჩამოყალიბება, განურჩევლად იმისა, რა ტიპის ნარატივს, წყაროებს იყენებდა ავტორი; მთავარია, მოსწავლემ დაინახოს, რომ, მსგავსად მეცნიერისა, მასაც შეუძლია, საკუთარი კვლევითი საქმიანობით და ტექსტის კრიტიკული ანალიზით ახალი ცოდნა მოიპოვოს.
მაგრამ ისტორიკოსები ყოველთვის ერთნაირად როდი აღწერდნენ წარსულში მომხდარ ამბებს. ხშირად მათი ინტერპრეტაცია იმაზე იყო დამოკიდებული, როგორ წყაროებს იყენებდენ ისინი. ამგვარად გამოიკვეთება მოსწავლის წინაშე მდგარი პრობლემაც: როგორ ამოიცნოს მოსწავლემ ისტორიკოსების შემოქმედების საიდუმლო? როგორ მიხვდეს, რატომ დაიწერა ასეთი ტექსტი?
საკმაოდ ეფექტურია ამ მიზნით სათამაშო ტექნიკის გამოყენება. მაგალითად, თამაშისა „ისტორიული გამოძიება“. ამ დროს ყოველი მოთამაშე იღებს ინფორმაციას წარსულში მომხდარი რომელიმე ამოუცნობი, იდუმალებით მოცული ან უბრალოდ საინტერესო მოვლენის შესახებ. მისი ამოცანაა, იპოვოს, ამოხსნას, რა აინტერესებს ამ მონათხრობში და როგორც ისტორიკოსმა, აღწეროს მასთან დაკავშირებული სხვა მოვლენებიც შემდეგი გეგმის მიხედვით:
- იმ წყაროს ტიპის დასახელება, რომელიც დაედო საფუძვლად მოცემულ ისტორიას;
- მოვლენის თარიღისა და დროის განსაზღვრა;
- ინფორმაცია მოვლენის მონაწილეთა შესახებ;
- წყაროს სანდოობის დადგენა: თუ ორი ტექსტი ერთმანეთის შეუსაბამოა, უნდა განვიხილოთ დამატებითი წყაროები და ისე აღვადგინოთ სინამდვილე;
- კრიტიკულად განვიხილოთ არა მარტო მხატვრული ნაწარმოები, არამედ ყოველი საისტორიო წყარო;
- მხოლოდ ის ფაქტი შეიძლება ჩაითვალოს ჭეშმარიტებად, რომლის არსებობა უცილობლად მტკიცდება სხვადასხვა წყაროთი;
- მტკიცებულებების მოყვანა ამა თუ იმ ინტერპრეტაციის სასარგებლოდ, თუნდაც ის გაბატონებულ თვალსაზრისს ეწინააღმდეგებოდეს და სხვ.
თამაშის პირობის მიხედვით, მოიგებს ის, ვინც სწრაფად და სწორად შეასრულებს დავალებას. შესაძლებელია დამატებითი კითხვების დასმაც, მისასალმებელი იქნება, თუ, დასასრულ, მოსწავლეები თავად გააკეთებენ შეფასებას.
როგორ ვახდენთ ასეთი სამუშაოს ორგანიზებას?
ა) მოსწავლეს ვთავაზობთ, გამოიყენოს სახელმძღვანელოში მოყვანილი დოკუმენტები (მაგალითად, VI ს-ის ისტორიკოსის პროკოფი კესარიელის მონათხრობი ეგრისში გამართული დიდი ომიანობისა და გუბაზ მეფის მკვლელობის შესახებ) და ჯერ დამოუკიდებლად წაიკითხოს ტექსტი, მერე კი ზეპირად გადმოსცეს წაკითხულის შინაარსი, რითაც მოხდება მასალის გამეორება/განმტკიცება და ამის შემდეგ მოახდინოს მთავარი საკვლევი საკითხის – გამოძიების მიზნის ანუ პრობლემის ფორმულირება შემდეგი კითხვების საფუძველზე:
- რა მთავარი პრობლემაა გამოკვეთილი?
- რა მნიშვნელოვან ინფორმაციას შეიცავს მოცემული ტექსტი დასახელებული მოვლენის შესახებ?
და ა.შ.
ბ) მოსწავლე განსაზღვრავს, რა გაიგო მოცემული ფრაგმენტიდან, ან რა იცის აღნიშნული მოვლენის შესახებ საკუთარ გამოცდილებაზე დაყრდნობით და წამოაყენებს ფაქტის (მკვლელობის, გრანდიოზული მშენებლობის) მიზეზების მინიმუმ სამ ვერსიას:
- ——————————-
- ——————————-
- ——————————-
ამ გზით მოსწავლე წარმოიდგენს პრობლემის გადაჭრის მისეულ ანუ „ისტორიკოსის“ ან „გამომძიებლის“ გზას, რომელიც მას ოპტიმალურად მიაჩნია. „გამოძიების“ პროცესში კი აქტიურად გამოიყენებს ტერმინებს: „მიმაჩნია, რომ…“, „იქიდანგამომდინარე, რომ…“ – და სხვ.
მაგალითად, განვიხილოთ თემა – „საქართველო V საუკუნეში. ვახტანგ გორგასალი“; ისტ. XI.5
წყაროს თანახმად: „როცა ვახტანგი ათი წლის გახდა, გადმოვიდა ოსების ურიცხვი სპა მტკვრის თავიდან ხუნანამდე, მაგრამ ციხე-ქალაქები, გარდა კასპისა, ვერ აიღეს. ქალაქი კასპი შემუსრეს და სამი წლის მირანდუხტი, ვახტანგის და, წაიყვანეს. ამ დროს დარჩათ წარუტყვევნელად ხევნი ქართლისანი: კახეთი, კლარჯეთი და ეგრისი. ჩავლეს რანი და მოვაკანი, ისიც წარტყვევნეს და დარუბანდის კარით დაბრუნდნენ ოსეთში. ამავე დროს ბერძენნიც შემოესივნენ აფხაზეთს და დაიპყრეს იგი ეგრისწყლიდან ციხეგოჯამდე. ქართლში გლოვა და მწუხარება გამრავლდა, და ასე იყო ქვეყანა უპატრონოდ, ვიდრე ვახტანგი თხუთმეტი წლისა არ გახდა. ამის შემდეგ ვახტანგმა დაიმორჩილა ოსები და ყივჩაღები და შექმნა კარნი ოსეთისანი, რომელსაც ჩვენ დარიალისად ვუწოდებთ, აღაშენა მასზე მაღალნი გოდოლნი და მახლობელი მთიელები მცველებად დაუდგინა. ყივჩაღებს და ოსებს იქ გადმოსვლა აღარ შეეძლოთ ქართველთა მეფის ბრძანების გარეშე“.
გ) თამაშისთვის და „ისტორიული გამოძიების“ ჩასატარებლად მოსწავლე ჩამოწერს ყველა იდეას, რაც კი წარმოისახა და ამოირჩევს მათ შორის ყველაზე მნიშვნელოვნებს, რომლებიც აღწერილ შედეგებამდე მიიყვანდა ვახტანგ მეფეს:
- როგორ იპოვა გამოსავალი ვახტანგმა, როგორ დაიბრუნა თავისიანები და როგორ გაათავისუფლა ქვეყანა?
- როგორ მიაღწია მიზანს?
- როგორ მოიკრიბა ძალა და შეძლო სამხედრო ძალის ორგანიზება, მტრის დამარცხება და ქვეყნის პატრონობა?
- არსებულ ვითარებაში რატომ მოიქცა ამგვარად?
- როგორი ურთიერთობა დაამყარა ბერძნებსა და ჩრდილოკავკასიელებთან, რომ მიზნისთვისაც მიეღწია და ნაკლები ზარალიც ენახა?
- (ყველაზე „სუსტი“ ფორმულირება იქნება: „როგორ გადაწყვიტა ვახტანგმა პრობლემა?“)
დ) მომდევნო ეტაპზე მოსწავლე გამოარკვევს, დასახელებული ვარიანტებიდან რომელი უფრო მიესადაგება იმდროინდელ ვითარებას და დაასაბუთებს საკუთარ პოზიციას. ამით ფაქტობრივი მასალის ცოდნასაც გაიუმჯობესებს და არგუმენტირების უნარსაც გამოამჟღავნებს.
ე) დასასრულ, მასწავლებელი მოსწავლეებს შესთავაზებს ტექსტის სრულ ვარიანტს (საგაკვეთილო დროის გათვალისწინებით), რითაც საშუალებას მისცემს, წარმოიდგინონ საკუთარი გადაწყვეტილებებისა და ჩატარებული გამოძიების რეალურობა.
მაინც რას აძლევს მოსწავლეს „ისტორიული გამოძიების“ მეთოდით ტექსტთან დამოუკიდებლად მუშაობა? ის ხელს უწყობს მიზნის დამოუკიდებლად გამოკვეთას, დაკვირვებას, შემეცნებითი და პრაქტიკული საქმიანობის პროცესს, ცოდნის ფორმირებას, იდეათა მოწესრიგებას, თვითორგანიზების უნარის გაუმჯობესებას, ინტელექტუალური, პრაქტიკული საქმიანობის შედეგების მიღებასა და შემოქმედებითობას, რაც ამაღლებს თანამშრომლობის ხარისხს, კომუნიკაციურ კულტურას, მოტივაციას, ხალისიანს და საინტერესოს ხდის გაკვეთილს, რეალურად აუმჯობესებს მოსწავლეთა ცოდნასა და უნარებს, განსაკუთრებით – ტექსტთან როგორიც ინფორმაციის მიღების ძირითად საშუალებასთან მუშაობის გამოცდილებას, ამიტომ მისი გამოყენება სასწავლო პროცესში ეფექტურია და სასრგებლო.
