ბლუმის ტაქსონომია აქტუალობას ინარჩუნებს

სპეციალისტებს შორის დღემდე გრძელდება კამათი ბლუმის ტაქსონომიის ნიუანსების ირგვლივ, თუმცა დავას არ იწვევს საგანმანათლებლო პროცესში მისი მნიშვნელოვნება. ახლაც საუბარია ბლუმის ტაქსონომიის მორიგ გააქტიურებაზე, ანუ ბლუმის ტაქსონომია აქტუალობას ინარჩუნებს. უფრო მეტიც, ის გამოიყენება არა მარტო ტრადიციული განათლების ჩარჩოში, არამედ სრულიად ახალ მოდელებში, რომლებიც გვთავაზობენ ინტერაქტიურ განათლებას და მის მიმღებლობას ახალ ტექნოლოგიებში.

ამ თემას ეხება ალან კარინგტონის ბლოგზე (https://www.unity.net.au/allansportfolio/edublog/?p=324)  გამოქვეყნებული  საინტერესო მოდელი სახელწოდებით ,,პედაგოგიური ბორბალი”, რომელშიც ავტორი გვაცნობს  თანხვედრის წერტილებს ბლუმის ტაქსონომიის დონეებსა და ,,I Pad”-ის სასარგებლო დამატებების ჯგუფებს შორის.

მაგალითად, დამახსოვრებისა და გაგების დონისათვის ავტორის აზრით, მშვენივრად გამოდგება ისეთი დამატება, როგორიცაა Facebook, Google Search, Twitter, Blog Docs, Mental Case, DocsToGo, QuizCast, FeedlerRSS და სხვა. გამოყენების დონის განვითარებისა და სრულყოფისათვის –  Evernote, AudioBoo, Explain Everything, Keynote. ანალიტიკური უნარების განვითარებისათვის – Mind Mush, Syrvey Pro, Poplet, Inspiration Maps, Pages, DropVox, Comic Life. სინთეზის უნარს ყველაზე უკეთ WikiNodes, Web to PDF, Share Board, Prompter Pro ავითარებს. ხოლო შეფასებისა და რაიმე ახლის შექმნის უნარი ყველაზე უფრო აქტუალურია ისეთ დამატებებში, როგორიცაა – Creative Book Builder, Interview Assistant, Aurasma, Fotobabble, iMovie, WordPress, Skype, Tapose, Google+, Student Pad…

ბლუმის ტაქსონომია საგანმანათლებლო მიზნების იერარქიული სისტემაა, რომელიც მოღვაწეობის  სამ სფეროს – კოგნიტურს (ვიცი), აფექტურსა (ვგრძნობ) და ფსიქომოტორულს (ვქმნი) – მოიცავს.

მისი მიზანია, პედაგოგების მოტივირება, რომ სწავლების პროცესში მათ ფოკუსირება მოახდინონ სამივე სფეროზე და ამით უზრუნველყონ სწავლების ყველაზე სრულყოფილი ფორმა.

ტაქსონომიის პირველი ნაწილი, რომელიც 1956 წელს გამოქვეყნდა  ნაშრომში,,საგანმანათლებლო მიზნების ტაქსონომია – შემეცნების სფერო”, მოიცავს კოგნიტური სფეროს საგანმანათლებლო მიზნებს. იგი მოამზადა მეცნიერთა ჯგუფმა ბენჯამენ ბლუმის ხელმძღვანელობით.

განათლების სფეროში ბლუმის ტაქსონომია მიჩნეულია საბაზო და არსებით თემად. თუმცა, პრაქტიკაში ხშირია ერთგვარი დაბნეულობა ამ თემასთან მიმართებაში. შეიძლება, ეს განაპირობა ტაქსონომიის არსის ინტერპრეტირებული გაგებისა და  გადაცემის ტენდენციამ. თავის დროზე ბლუმი საკუთარ წიგნზე წერდა, რომ ეს იყო ,,ერთ-ერთი ყველაზე ციტირებადი და ერთ-ერთი ყველაზე ნაკლებად კითხვადი წიგნი აშშ-ს პედაგოგიკაში”.

ყველაფერი დაიწყო იმით, რომ ბლუმი და მისი ჯგუფი შეეცადა პასუხი გაეცა კითხვაზე, რომლის პასუხზეც ხშირად უფიქრია უამრავი თაობის უამრავ პედაგოგს: რა მიზანსა და ამოცანებს ისახავს პედაგოგი კლასში შესვლამდე? როგორ არის დაკავშირებული ეს მიზნები და ამოცანები ერთმანეთთან და როგორ შევამოწმოთ, მივაღწიეთ თუ არა დასახულ მიზანს?

ბლუმი შეეცადა ერთიან სისტემაში მოექცია დანაწევრებული მიზნები და ამოცანები. ფაქტია, მან შექმნა თეორია, რომელიც უკვე მესამოცე წელია არ კარგავს აქტუალობას და მწვავე კამათსა და განსჯას აღძრავს მეცნიერთა და პრაქტიკოსთა ახალ-ახალ თაობებში.

ტაქსონომიის განახლებული ვერსია ანდერსონისა და კრატვოლის მიერ 2001 წელს გამოქვეყნდა. ამ ვერსიით კოგნიტურ სფეროში საგანმანათლებლო მიზნების იერარქიას აქვს ორი განზომილება – ცოდნა (4 დონე) და კოგნიტური პროცესები (6 დონე). ეს ვერსია, დარგის სპეციალისტთა ერთი ნაწილის აზრით, უფრო  მოქნილი და ტევადია.

თავის დროზე, ბლუმი შეეცადა საგანმანათლებლო მიზნების სტრუქტურირებით აეგო იერარქია, რომელიც ნაბიჯ-ნაბიჯ აღწერდა ადამიანური აზროვნების დონეებს და მისგან მომდინარე სასწავლო მიზნებს.

ტაქსონომიის მიხედვით, თითოეული დონის შესაბამისად, გარკვეული მიზნების გათვალისწინებით შესაძლებელია ამოცანათა ნაკრების შეთავაზება. ეს პედაგოგისათვის ხელსაყრელ ჩარჩოს წარმოადგენს მუშაობის თანმიმდევრულად დასაგეგმავად.

მაგალითად, ცოდნა (დამახსოვრება) – ამ დონეს შეესაბამება ამოცანები, რომელთა ფორმულირებისთვის შემოთავაზებულია  შემდეგი ზმნები: დაიმახსოვრეთ, გაიმეორეთ, ჩამოთვალეთ, დაასახელეთ, ჩამოწერეთ, მოახდინეთ იმიტირება, განსაზღვრეთ, ისწავლეთ…

გაგების შეაბამისი ამოცანების შესადგენად გამოიყენება ზმნები: ახსენით, აღწერეთ, განსაზღვრეთ, განიხილეთ, მოახდინეთ ფორმულირება, ილუსტრირება, დემონსტრირება…

გამოყენებისაკენ მიმართული ამოცანები ფორმულირდება ზმნებით: გადაწყვეტა, დაგეგმვა, ახსნა, გამოსახვა, ექსპერიმენტირება, ვარჯიში, ჩვენება, დასაბუთება, გამოყენება, სწავლება-დემონსტრირება…

ანალიტიკური შესაძლებლობები ფორმულირდება ისეთი ამოცანებით, რომლის საკვანძო ზმნებია: გამოკვლევა, შედარება, შეპირისპირება, დანაწევრება, განასხვავეთ, ინტერპრეტირება, ანალიზი, დაჯგუფება, ამორჩევა, გამოყოფა, კლასიფიცირება…

თავის მხრივ, სინთეზის უნარი ვითარდება ამოცანებით, რომელიც ფორმულირდება შედგენის, შეთხზვის, კონსტრუირების, წარმოსახვის,ფორმულირების, გამოსახვის შესაბამისი ამოცანებით.

უკანასკნელი დონე მიმართულია დამოუკიდებელ ინტელექტუალურ საქმიანობაზე და ითხოვს შეფასების, გამართლების, მხარდაჭერის, რეკომენდირების, კრიტიკის, დასკვნის გაკეთების უნარებს.

ამავდროულად კოგნიტური პირამიდის ყველა დონე , ბლუმის მიხედვით, ემყარება წინა დონეს ან დონეებს. ყველაფრის საფუძველი არის ცოდნა (დამახსოვრება), ხოლო კოგნიტური უნარებისა და ასევე საგანმანათლებლო მიზნების უმაღლესი წერტილია დამოუკიდებელი შეფასების უნარი.

ერთი შეხედვით იდეა ცხადია: დამახსოვრებისა და ცოდნის გარეშე შეუძლებელია გაგება, მის გარეშე კი – გამოყენება. საწყისი დონეების დაძლევის გარეშე კი შეუძლებელია ანალიზი და სინთეზი. ყველა დასახელებულის გარეშე კი წარმოუდგენელია ფაქტებისა და მოვლენების შემოქმედებითი შეფასება.

მაგრამ ოპონენტთა აზრით, სწორედ აქ იმალება ბლუმის ტაქსონომიის ხარვეზი. უხეშად რომ ვთქვათ, ამ იერარქიაში ერთმანეთშია აღრეული სხვადასხვა კატეგორიის ცნებები. სახელდობრ, სწავლების კონკრეტული შედეგები (დამახსოვრება, გაგება, გამოყენება) და აზროვნებითი ოპერაციები, აუცილებელი ამ შედეგების (ანალიზი, სინთეზი, შეფასება) მისაღწევად.

თუმცა სამართლიანობა მოითხოვს აღინიშნოს, რომ ეს გაურკვევლობა ხელს არ უშლის სხვადასხვა ქვეყნების პედაგოგებს, შეთავაზებული იერარქიის გამოყენებით შექმნან გააზრებული და სისტემატიზებული ამოცანები, რომლებიც ორიენტირებულია მოსწავლეთა ინტელექტუალურ განვითარებაზე. ზემოთ დასახელებული ,,პედაგოგიური ბორბლის” ვერსიაც კიდევ ერთი დასტურია, რომ ბლუმის ტაქსონომია ახალ გარემოებებშიც არ კარგავს აქტუალობას.