სტატიის პირველ ნაწილში მოკლედ ვისაუბრეთ ადამიანური რესურსების მენეჯმენტის ძირითად პრინციპებსა და საქართველოში ამ კუთხით არსებულ მდგომარეობაზე. ასევე გავეცანით რონალდ უ. რებორის მოსაზრებებს წიგნიდან „Human Resources Administration in Education: A Management Approach”. ამჯერად შევეცდებით მოკლედ მიმოვიხილოთ ავტორის მიერ დასახელებული ორი ძირითადი ლიდერული სტილი (ტრანსცენდენტური და ტოტალური ხარისხის მენეჯმენტი), რომელიც ავტორის მოსაზრებით ადამიანური რესურსების მენეჯმენტის სფეროში ფართოდაა გავრცელებული და ყველაზე სრულყოფილია.
როგორც სტატიის პირველ ნაწილში აღვნიშნეთ, ადმინისტრირება არის ადამიანური, ფინანსური და მატერიალური რესურსების მართვის პროცესი იმ საგანმანათლებლო მისიის შესასრულებლად, რომელიც სასკოლო სტრატეგიების სახით არის ფორმულირებული. აქედან გამომდინარე, ადმინისტრირება უფრო აღმასრულებელია, ვიდრე სტრატეგიის ჩამოყალიბების აქტივობა. მისი ფუნქციებია – ადამიანური რესურსების, საგანმანათლებლო პროგრამებისა და დამხმარე სამსახურების ადმინისტრირება. ყველა ფუნქციას გააჩნია მიზნები, რომლებიც ადმინისტრაციული პროცესების, პროცედურებისა და ტექნოლოგიების მეშვეობით ხორციელდება. ყოველი სასკოლო სისტემა წარმოადგენს ადამიანური რესურსების ფუნქციას, რომლის მიზნებია სასკოლო საზოგადოებების წინაშე დასახული ამოცანების გადაწყვეტა და სამუშაო კოლექტივის წევრებისათვის დახმარების აღმოჩენა – პოტენციალის მაქსიმალურად გაზრდასა და პროფესიული კარიერის შექმნაში. ეს მიზნები მიიღწევა ადამიანური რესურსების დაგეგმვის, სამუშაოდ აყვანის, შერჩევის, თანამდებობებზე განაწილების და საქმის კურსში შეყვანის, კადრების განვითარების, მუშაობის შეფასების, კომპენსაციის და კოლექტიური მოლაპარაკებების გზით.
ტრანსცენდენტური ლიდერობა ხშირად განიხილება როგორც ყველაზე შესაფერისი ლიდერული სტილი ადამიანური რესურსების მართვის სფეროში. ამ ტიპის ლიდერები, მიუხედავად ყველა სირთულისა, გუნდს სათავეში უდგანან. კონტექსტი „ტრანსცენდენტური” უფრო მეტად გულისხმობს ისეთ გზას ცხოვრებაში, რომელიც აკადემიურ საზოგადოებასა და პროფესიაში ლიდერობას ეძღვნება, ვიდრე უბრალოდ ადმინისტრაციული თანამდებობის შოვნას მატერიალური კეთილდღეობის უზრუნველსაყოფად. ცხადია, რომ მატერიალური საკითხები ყველასათვის მნიშვნელოვანია. თუმცა ტრანსცენდენტურობის გრძნობის გარეშე ადმინისტრატორი შეიძლება კონცენტრირდეს მხოლოდ სამუშაოს შესრულებაზე და უგულისყუროდ დარჩეს საგანმანათლებლო ლიდერად ყოფნის უნივერსალური საფუძვლები. ტრანსცენდენტური ლიდერი ეს საგანმანათლებლო ლიდერია, რომლისთვისაც მთავარი პიროვნულ ფასეულობებსა და ღირებულებებზე დაფუძნებული ლიდერობაა. ასეთი ტიპის ადმინისტრატორები საქმეს ერთგულად ასრულებენ, მიუხედავად იმისა, რომ ხშირად მოსწავლეთა დაბალი აკადემიური მოსწრება, სკოლის თემში არსებული გაუგებრობებსა თუ სხვა პრობლემებში დამნაშავედ საზოგადოებას ხშირად სწორედ სკოლის ლიდერი გამოყავს.
ლიდერობის ტრანსცენდენტურობის აღიარება ადამიანისაგან მოითხოვს მუდმივ მცდელობას იმის გაცნობიერებაში, თუ რით შეუძლია ის ემსახუროს აკადემიურ პროცესს, პროფესიას თავისი სამუშაოს შესრულებით და მოცემულ სკოლას მისი ლიდერის პოზიციის, მოვალეობისა და პასუხისმგებლობის განხორციელებით. რთულია, ამ გრძნობის შენარჩუნება, თუ პიროვნებას არ გააჩნია მიზანმიმართული გეგმა და მოტივაცია. ეს ინდივიდისაგან მაღალ ემოციურ ინტელექტსა და მოთმინების უნარს მოითხოვს. იმის გამო, რომ ადამიანური რესურსების მენეჯერები დაკავშირებულნი არიან ადამიანის ზრდასა და განვითარებასთან, მათ უფრო ღია დამოკიდებულება აქვთ იმ კულტურული განსხვავებების მიმართ, რომლებიც ადამიანებსა და დაწესებულებებს შორის არსებობს. ამგვარად, ისინი აცნობიერებენ, რომ სხვა ადამიანების ფასეულობებმა და შეხედულებებმა შესაძლოა მნიშვნელოვანი ზეგავლენა მოახდინოს მათზე და იმ ხალხზე, რომლებსაც ისინი ემსახურებიან. ტრანსცენდენტური ლიდერობის ძირეული წინაპირობაა ის, რომ პიროვნება მოქმედებს ჰუმანური პრინციპებიდან გამომდინარე. მისთვის ღირებულია, თუ რას წარმოადგენს ინდივიდი – როგორც ადამიანი. ამგვარი ადმინისტრატორების უმეტესობა აცნობიერებს, რომ მათ მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებებზე გავლენას ახდენს უფრო მეტი რამ, ვიდრე წამიერი გარემოებებია და რომ ამ გადაწყვეტილებების ეფექტი შესაძლოა გასცდეს არსებული სიტუაციის ფარგლებს. ისინი ცდილობენ თეორიები მხოლოდ ფურცელზე არ დარჩეს და პრაქტიკაში განახორციელონ. მოქმედებენ მოვალეობისა და პასუხისმგებლობის გრძნობის საფუძველზე. შეუძლიათ ცვლილებების ინიცირება და სასკოლო თემში იცავენ სოციალური სამართლიანობის პრინციპს. ტრანსცენდენტური ლიდერის ბოლო და უმნიშვნელოვანესი მახასიათებელი არის ის, რომ მათ დისკუსიების მეშვეობით შეუძლიათ პროფესიული პოზიციების ჩამოყალიბება. ამგვარი დისკუსიებით ყველა მონაწილე თანმხდება საერთო პოზიციაზე, იმაზე, თუ როგორ წარმართონ საქმიანობა მომავალში უფრო ეფექტიანად.
ტოტალური ხარისხის მენეჯმენტის თეორიამ თავის მხრივ განვითარება როგორც ამერიკის შეერთებულ შტატებში, ასევე იაპონიაში ჰპოვა. ეს გულისხმობს ხარისხის მართვის სისტემის უმაღლეს ნიშნულზე განვითარებასა და კონტროლს, რომლის მიზანი უმაღლესი ხარისხის „პროდუქციის წარმოებაა”. ასეთი ტიპის ლიდერები ძირითადად შედეგზე ორიენტირებული არიან. მათთვის მთავარია საბოლოო შედეგი და ამ შედეგის მიღწევის საშუალებები. ასეთი ტიპის ლიდერები ზრუნავენ საკუთარი ადამიანური რესურსის პროფესიულ განვითარებაზე, რადგან კარგად აქვთ გაცნობიერებული, რომ სასურველი ხარისხის მიღწევა მხოლოდ საუკეთესო კადრებითაა შესაძლებელი.
დღევანდელ ქართულ რეალობაში, რაც არ უნდა გაგვიკვირდეს, სკოლებში ვხვდებით ტრანსცენდენტურ ლიდერებს – ადამიანებს, რომლებსაც შეუძლიათ იყვნენ საგანმანათლებლო ლიდერები, იმუშაონ გუნდის მოტივაციის ამაღლებაზე და, რაც მთავარია, ჩართონ ისინი დისკუსიებში. ამ ტიპის ლიდერის მთავარ ღირსებად, ჩემი სუბიექტური მოსაზრებით სწორედ ეს ფაქტორი შეიძლება დავასახელოთ. მათ შეუძლიათ სკოლის თემი პრობლემებზე ასაუბრონ და მათი გადაჭრის გზებიც ერთობლივად დასახონ. მენეჯმენტის თეორიებიდან ამგვარ ადმინისტრატორის მახასიათებლებში „უჩინარი ლიდერის” თვისებებსაც დავინახავდი – გუნდი მიჰყავს სასურველ შედეგამდე იმ განცდით, თითქოს აღნიშნული იდეების გენერატორები თავად არიან. ეს, რა თქმა უნდა, არ გულისხმობს „ტყუილს” და იმას, რომ ადმინისტრატორი არ გაითვალისწინებს თემის მოსაზრებებს. ყველასთვის ცნობილია ის ფაქტი, რომ ადამიანების შრომის ეფექტიანობა იზრდება მაშინ, თუ პრობლემის მოგვარების გზების დასახვის პროცესში თავადაც არიან ჩართულნი. ისინი დაფასებულად და აღიარებულად გრძნობენ თავს, როცა იმ პრობლემაზე, რომელიც მათ უშუალოდ ეხებათ, ლიდერი სთხოვს მოსაზრებების ჩამოყალიბებას და შემდეგ ითვალისწინებს მათ. ეს მიდგომა შეგვიძლია გავავრცელოთ არა მხოლოდ პრობლემასთან, არამედ ზოგადად ორგანიზაციაში დამკვიდრებულ წესებთან მიმართებითაც. ეს საკლასო წესების შემუშავებას ჰგავს – თავიდანვე ვთანხმებით ძირითად პრინციპებზე და შემდგომ მის დაცვაზე ჩვენს წილ პასუხისმგებლობას ვიღებთ. ამგვარი მიდგომებით მოსწავლეებში არა მხოლოდ სასურველ სწავლის შედეგებს ვაღწევთ, არამედ სკოლაში ჯანსაღი ორგანიზაციული კულტურის დამკვიდრებას ვუწყობთ ხელს. „ვგრძნობ, რომ დირექტორი პატივს სცემს ჩემს მოსაზრებებს და ხშირად მეკითხება კიდეც, რა შეიძლება გავაკეთოთ კონკრეტულ პრობლემასთან მიმართებით. ეს ბედნიერების განცდაა”, – აღნიშნავს ერთ-ერთი რესპოდენტი კითხვაზე – თუ რა განცდა ეუფლება მაშინ, როდესაც ხედავს, რომ მისი მოსაზრებები სკოლის ადმინისტრაციამ გაითვალისწინა. სკოლის ადმინისტრატორებო, გახადეთ მასწავლებლები ბედნიერები!
