ნაწყვეტები დებრა ეფროიმსონისა და რუჰან შამას წიგნიდან „სიცოცხლით სავსე ქალაქი: იდეები და ქმედება[1]“
შეკითხვა: რა უფრო მნიშვნელოვანია – ბავშვები თუ მანქანები? – ხალხის უმეტესობისთვის სულელური იქნება ან პასუხად გვეტყვიან – რა თქმა უნდა, ბავშვები.
თუმცა გადაწყვეტილებების მიღებისას, რომლებიც ინვესტირებას ან სხვა სფეროებს შეეხება, ჩვენი პრიორიტეტები უკვე ნათელი ხდება.
როგორია გზებისთვის თუ ესტაკადებისთვის შექმნილი ჩვენი ბიუჯეტების თანაფარდობა ბავშვების ფიზიკური და ემოციური განვითარებისთვის გამოყოფილ თანხებთან?
ვითვალისწინებთ თუ არა, რომ ბავშვებმა ეზოში ან სახლების წინ, ქუჩაში უნდა ითამაშონ? თუ იმაზე ვფიქრობთ, რომ ქუჩებში მანქანებმა მძღოლის სურვილის შესაბამისად იმოძრაონ? გვჯერა, რომ პარკები უნდა შევინარჩუნოთ, რათა იქ ბავშვებმა ითამაშონ, თუ მათ ავტომობილების პარკინგებად გადავაქცევთ?
რადგან ტრანსპორტის მნიშვნელობა ყველასთვის ნათელია, საკუთარ თავს უნდა ვკითხოთ – რა უფრო მნიშვნელოვანია, ადამიანების ტრანსპორტით გადაადგილების სურვილების დაკმაყოფილება და კერძო ავტომობილების ფლობა-გამოყენება, თუ ბავშვების ძირითადი და საბაზო მოთხოვნილებების უზრუნველყოფა?
მაგალითად, რა უფრო მნიშვნელოვანია, ბავშვის უფლება, ისწავლოს სკოლაში შეფერხების გარეშე, თუ მძღოლის უფლება ავტომობილის საყვირით ასიგნალოს ამ სკოლის წინ?
რას ვიტყვით, თუ შევადარებთ მცირეწლოვანი ბავშვის უფლებას ეძინოს და მძღოლის უფლებას ამანქანის საყვირით ასიგნალოს ამ ბავშვის სახლის კართან? რა შეგვიძლია ვთქვათ ბავშვის უფლებაზე – გადაკვეთოს ქუჩა, ისეირნოს ველოსიპედით და მძღოლის უფლებაზე – ჩქარა ატაროს მანქანა?
როგორ ჩანს, ჩვენ ქვეცნობიერად ჩვენი მობილურობისა და გადაადგილების სურვილების სამსხვერპლოზე მივიტანეთ ბავშვების წყნარი, კომფორტული და უსაფრთხო გარემოს, დამოუკიდებელი გადაადგილებისა და დასვენების უფლება. სანაცვლოდ, ამ უფლებებზე მაღლა დავაყენეთ ავტომანქანების მფლობელთა და მძღოლთა „უფლებები“ – გამოიყენონ თავიანთი ავტომობილი, სადაც მათ სურთ, როგორც მათ სურთ და როდესაც მათ მოუნდებათ.
ალბათ უკვე დროა, გადავხედოთ ამ საეჭვო „პრიორიტეტებს“ და დღეს მიღებული ასეთი „წესრიგი“ უბრალოდ შევცვალოთ. როგორი იქნება ისეთი ქალაქის მახასიათებლები, რომელშიც უპირატესობა არა მანქანებს, არამედ ბავშვებს მიენიჭება?
პირველი – ასეთ ქალაქში, მკაცრი წესები იქნება საცხოვრებელ რაიონებში (სადაც საცხოვრებელი სახლების საშუალო და დიდი რაოდენობაა) დაბალი სიჩქარით გადაადგილების უზრუნველსაყოფად, მიუხედავად ამ ადგილებში სხვა სერვისების არსებობისა. ეს ბავშვებს საშუალებას მისცემს შიშისა და საავტომობილო მოძრაობასთან დაკავშირებული საფრთხეების გარეშე იმოძრაონ თუ ითამაშონ.
მეორე – ღია სივრცეები (მდელოები, პარკები თუ თავისუფალი ადგილები) ბავშვების სათამაშოდ იქნება გამოყენებული და არა მანქანების გასაჩერებლად.
მესამე – ასეთ ქალაქში მკაცრად შეიზღუდება ხმოვანი საავტომობილო სიგნალების გამოყენება (გარდა გადაუდებელი სიტუაციებისა), როგორც ეს უკვე მიღებულია ისეთ მჭიდროდ დასახლებულ ქალაქებში, როგორებიცაა ნიუ-იორკი და ჰონგ-კონგი.
მეოთხე – ქუჩები დაიკეტება საავტომობილო მოძრაობისათვის დღის სხვადასხვა დროს, ან კვირის გარკვეული დღეების განმავლობაში, იმისთვის, რომ ბავშვებს მიეცეთ საშუალება სახლების მახლობლად, გარეთ ითამაშონ.
დაბოლოს, ასეთ ქალაქში შეიქმნება მუდმივი საფეხმავლო სივრცეები, ცენტრალურ სავაჭრო და რეკრეაციულ ადგილებში, რაც ბავშვებს საშუალებას მისცემს, თავისუფლად და ხიფათის გარეშე იმოძრაონ, რაც, თავის მხრივ, ხელს შეუწყობს საოჯახო რეკრეაციის ჩვევის ჩამოყალიბებას.
დღეს უკვე ბევრ ქალაქში, ქალაქების ცენტრალური უბნები, ნაწილობრივ თუ მთლიანად, საფეხმავლო ზონებად გადაიქცა. ეს ქალაქებია: კარტახენა (კოლუმბია), გუანგჟოუ (ჩინეთი), კოპენჰაგენი (დანია), ბოლონია (იტალია), ლიუბეკი და ნიურნბერგი (გერმანია), იორკი (ინგლისი), ბუდაპეშტი (უნგრეთი), ჟენევა და ციურიხი (შვეიცარია). ზოგიერთ ქალაქში კი მანქანები თითქმის სრულიად გაქრა. ასეთებია: ვენეცია (იტალია) და ცერმატი (შვეიცარია).
რა ხდება, როდესაც ქალაქის ქუჩები ფეხით მოსიარულეთა „მფლობელობაში“ გადადის და ტრანსპორტის მოძრაობა, გარდა ველოსიპედებისა, სრულიად იკრძალება? პირველი შედეგი არის ის, რომ ეს ადგილები ძალიან პოპულარული ხდება – იხსნება უამრავი მცირე მაღაზია, კაფე და რესტორანი, რომლებიც წარმატებულად მუშაობენ; ისინი ადამიანებს იზიდავენ და ქმნიან ქალაქის მთავარი მიზიდულობის ზონას; ყვავის ტროტუარებზე გახსნილი კაფეები; ბავშვები დარბიან და თამაშობენ; ადამიანები იკრიბებიან კიბეებზე თუ პარკებში; ცივილიზებულობა და ჰუმანურობა მთავარ ნორმებად ყალიბდება.
ასეთი ადგილები ქალაქის „გულად“ გარდაიქმნება. ადგილად, რომელიც ყველაზე პოპულარულია. ექსპერიმენტი „ცხოვრება ქალაქში მანქანების გარეშე“, რომელიც კოპენჰაგენში გასული საუკუნის 60-იან წლებში განხორციელდა, იმდენად წარმატებული გამოდგა, რომ დანიის დედაქალაქის მიმდებარე ქუჩების ბიზნესების მფლობელებმა დაუყონებლივ მიმართეს ქალაქის მთავრობას თხოვნით, მათი ქუჩებიც საფეხმავლო ზონებად ექციათ, რათა მათ საქმიანობასაც მისცემოდა მაღალი შემოსავლების მიღების შანსი. დღეს, მსგავსი გეგმების შესახებ უკვე ოფიციალურად განაცხადეს ოსლომ და ჰელსინკიმ. შესაბამისად, 2019 და 2015 წლებში, ამ ქალაქებში აიკრძალება კერძო ავტომობილების გამოყენება ქალაქის ცენტრალურ ნაწილებში. ავტომობილებით მოძრაობა გარკვეულ ადგილებში და გარკვეულ დღეებში უკვე აიკრძალა პარიზში, მეხიკო-სითიში, ნიუ-იორკში და სამხრეთ კორეულ სუვონში.
ასევე აღსანიშნავია ისიც, რომ მოლოდინების საწინააღმდეგოდ, მსოფლიოს მაღალშემოსავლიან ქალაქებში დიდი პოპულარობით სარგებლობს ქალაქში ფეხით გადაადგილების ინიციატივა. ქალაქების ადმინისტრაციები, გააზრებულად და გეგმურად აფართოებენ როგორც საფეხმავლო ზონებს, ისე – აუმჯობესებენ გარემოს ფეხით მოსიარულეთათვის. ფეხით სიარული აღარ გახლავთ ღარიბთა ხვედრი; ქალაქის ცენტრის ოფისების კლერკები, სამთავრობო სამსახურებში მომუშავენი თუ მაღაზიების მფლობელნი, თანაბრად იზიარებენ სეირნობის სიკეთეებს, ხელსაყრელ და მოხერხებულ გარემოში.
დღეს ნელ-ნელა უკვე არა ფეხით მოსიარულენი, არამედ მანქანები ხდებიან დაუპატიჟებელი სტუმრები ქალაქებში; მანქანებისთვის განკუთვნილი ზონების ლითონის ღობეებში და მავთულხლართებში ჩასმის ნაცვლად, მანქანები ადამიანების საფეხმავლო ზონებიდან მოშორებით გაისტუმრეს. ასეთ ქალაქებში ქუჩის ვაჭრობა აყვავდა, გამოცოცხლა ქალაქური ცხოვრება, მცირე ბიზნესებს შემოსავლიანი დრო დაუდგათ, ადამიანებს საშუალება მიეცათ, იარონ, იდგენ, ისხდნენ და ერთმანეთთან უსაფრთხოდ ისაუბრონ და, რაც მთავარია, ბავშვებს გაუჩნდათ სივრცე, სადაც მათ შეუძლიათ ირბინონ, იხტუნონ, იცინონ და იყვნენ ბავშვები!
მოამზადა ლევან ალფაიძემ
[1] Making Cities More Livable: Ideas and Action Debra Efroymson, Ruhan Shama, HealthBridge – WBB Trust, Dhaka, May 2007
