(შესავალი)
დღეს მინდა, წარმოგიდგინოთ ნაწყვეტები წიგნიდან: „ბავშვის გულისკენ მიმავალი ხუთი ბილიკი“. წიგნში აღწერილია მშობლების ქცევის ხუთი მოდელი. ეს მოდელები ეხმარება მშობლებს განსაზღვრონ ის ბილიკი, რომელიც მისი შვილის გულისაკენ მიდის. მას შემდეგ, რაც მშობელი გაარკვევს, რომელი მიმართულება დაეხმარება მასა და მის შვილს, აუცილებელია დანარჩენი ოთხი მიმართულებაც შეისწავლოს, რადგან არის შემთხვევები, როდესაც საჭირო ხდება სიყვარულის გამოხატვის ხერხების შეცვლა: ბავშვი იზრდება – ესე იგი, იცვლება.
წიგნის ავტორები – როს კემპბელი და ჰარი ჩეპმენი – ხშირად აღნიშნავენ, რომ ბავშვის აღზრდის პროცესში უმთავრესია სიყვარული. ბავშვის რომელი თვისების განვითარებაზეც არ უნდა მუშაობდეს მშობელი, უმნიშვნელოვანესია – აღზრდა სიყვარულზე იყოს დაფუძნებული. ბავშვი ყოველთვის შეისმენს მშობლის რჩევა-დარიგებას, თუ ის დარწმუნებულია მის სიყვარულში.
როგორ გამოვძებნოთ ბავშვთან საერთო ენა
ყველა უფროსს მოუსმენია ბავშვების საუბარი. დამეთანხმებით, რომ ხშირად დაბნეულხართ და გიფიქრიათ: „რა თქვეს? ვერაფერი გავიგე“. ჩვენი შვილები ზოგჯერ ისეთ ენაზე საუბრობენ, რომ ძნელია მათი გაგება. ზუსტად ასევე, უჭირთ ბავშვებს უფროსების გაგება, რადგან მათ უძნელდებათ საკუთრი აზრების ნათლად და მკაფიოდ გადმოცემა. თუმცა უარესია, როდესაც უფროსები ვერ გადასცემენ შვილებს საკუთარ ემოციებს, განცდებსა და სიყვარულს. თქვენ შეგიძლიათ შვილთან მისთვის გასაგებ „სიყვარულის ენაზე“ საუბარი?
ყველა ბავშვს თავისებურად ესმის მშობლების სიყვარულის ენა. და თუ მშობლებმაც ეს ენა იციან, მათ კარგად ესმით ერთმანეთის. სიყვარული ნებისმიერ ბავშვს სჭირდება, მის გარეშე ის ვერასოდეს გახდება სრულფასოვანი პიროვნება. სიყვარული – მშვიდი ბავშვობის ყველაზე საიმედო საძირკველია. თუ ეს კარგად ესმით უფროსებს, ბავშვი გაიზრდება და კეთილ, გულისხმიერ ადამიანად ჩამოყალიბდება.
როგორ შეიგრძნობენ სიყვარულს ბავშვები
ჩვენს დროში ემოციურად ჯანსაღი ბავშვის აღზრდა სულ უფრო და უფრო რთული ამოცანა ხდება. საგანმანათლებლო სისტემა იმდენად არასრულყოფილია, რომ მშობლები ხშირად საკუთარი შვილებისათვის კერძო სკოლებს ირჩევენ. მშობლებს აშფოთებთ ნარკომანიის პრობლემა, დანაშაულის ზრდა. ჩვენს დაუნდობელ სამყაროში არავინაა დაცული ძალადობისგან.
მიუხედავად ყველაფრისა, ჩვენ გვინდა დავაიმედოთ მშობლები. ჩვენი სურვილია, არაფერმა მიაყენოს ჩრდილი თქვენს შვილებთან ურთიერთობას. მშობლების ძირითადი მოვალეობაა – დააკმაყოფილონ შვილების მოთხოვნილება, იყვნენ სიყვარულით გარემოცული. თუ ბავშვები გრძნობენ, რომ ისინი ნამდვილად უყვართ, მაშინ უფრო მეტად უჯერებენ უფროსების რჩევა-დარიგებებს. ვიმედოვნებთ, რომ ეს წიგნი დაეხმარება მშობლებს, უფრო სიღრმისეულად შეისწავლონ ბავშვის ფსიქოლოგია და შეძლონ, აჩვენონ შვილებს, რა ძლიერ უყვართ ისინი. ამისათვის აუცილებელია უფროსებმა იცოდნენ სიყვარულის გამოხატვის ის ფორმა, რომელსაც ბავშვი ადვილად გაიგებს.
იმისათვის, რომ შვილმა შეიგრძნოს თქვენი სიყვარული, საჭიროა იპოვოთ მისი გულისკენ მიმავალი განსაკუთრებული გზა და ამავე დროს უნდა ისწავლოთ სიყვარულის გამოხატვა. ბავშვები სხვადასხვანაირად შეიგრძნობენ სიყვარულს. საერთოდ არსებობს ხუთი საშუალება, რომლითაც ბავშვები (და უფროსებიც) სიყვარულს გამოხატავენ. კერძოდ: შეხება, გამამხნევებელი სიტყვები, დრო, საჩუქრები და დახმარება. ერთი ოჯახის შვილებსაც კი სიყვარულის განსხვავებული ენა აქვთ. ყველა ბავშვს განსხვავებული ხასიათი აქვს და ამიტომაც სიყვარულსაც განსხვავებულად აღიქვამენ, ხოდა სწორედ ამიტომაა აუცილებელი, ყოველ მათგანს მისთვის გასაგებ ენაზე ესაუბროთ.
უპირობო სიყვარული
უპირობო სიყვარული – ეს თქვენი გზამკვლევი შუქურაა და თუ ეს შუქი ჩაგიქრებათ, სიბნელეში ხელების ცეცებით მოგიწევთ გზის გაკვლევა.
მაინც რა არის უპირობო სიყვარული? მას ვერაფერი შეარყევს. ყველა მშობელს უყვარს თავისი შვილი, მაშინაც, როცა ის ციდან ვარსკვლავებს არ წყვეტს; მაშინაც, როცა ის ვერ ამართლებს მშობლის მოლოდინებს. მისი ნაკლი ან ღირსებები არანაირ როლს არ თამაშობს. მშობლებს უყვართ შვილები ისეთი როგორებიც არიან და, რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, უყვართ მაშინაც, როცა ისინი ცუდად იქცევიან. მაგრამ ეს არ ნიშნავს იმას, რომ მშობლებმა უნდა გაამართლონ შვილის არასწორი საქციელი. ეს მხოლოდ იმას ნიშნავს, რომ მათ უყვართ ბავშვი მაშინაც კი, თუ მისი საქციელი მისთვის ბოლომდე მისაღები არ არის.
აქ შეიძლება ვინმემ იკითხოს: „ხომ არ ვუბიძგებთ ბავშვს იფიქროს, რომ მისთვის არ არსებობს შეზღუდვები?“ არა. უბრალოდ საჭიროა ყველაფერში თანამიმდევრულობა. თავდაპირველად, მშობლები ბავშვის გულს სიყვარულით ავსებენ და მხოლოდ, ამის შემდეგ იწყებენ მის აღზრდა-განათლებას, რადგან მათი შეგონებები მასში ძლიერ პროტესტს აღარ გამოიწვევს.
ზოგიერთი მშობელი შიშობს, რომ ამგვარი მიდგომით შესაძლებელია ბავშვი „გაფუჭდეს“. ეს შეცდომაა. ბავშვებს უმალ მშობლების მხრიდან არასაკმარისი ყურადღება „აფუჭებს“. გვინდა გითხრათ, რომ სიყვარულსაც შეუძლია ზიანის მოტანა, მაშინ, როდესაც მშობლებს არ შეუძლიათ მისი სწორად გამოხატვა. უპირობო სიყვარულს ჯერ არცერთი ბავშვი არ „გაუფუჭებია“, ის არ შეიძლება ძალიან ბევრი იყოს.
შესაძლებელია უპირობო სიყვარულის პრინციპები ეწინააღმდეგებოდეს ბავშვის აღზრდაზე თქვენს წარმოდგენას. თუ ასეა, მოგიწევთ დაამსხვრიოთ სტერეოტიპები, ეს უდავოდ რთულია. მაგრამ მაინც უნდა სცადოთ. შედეგის დანახვისთანავე, გულზე მოგეშვებათ. ნუ დაივიწყებთ – თქვენ თქვენი შვილების კეთილდღეობისათვის წვალობთ ამდენს. შვილებს ესაჭიროებათ უპირობო სიყვარული და მხოლოდ თქვენზეა დამოკიდებული, როგორი გაიზრდება თქვენი შვილი: გახდება ის საზოგადოების სრულფასოვანი წევრი, თუ ჩაიკეტება საკუთარ თავში და იქნება მერყევი, გაბოროტებული და უპასუხისმგებლო ადამიანი.
თუ თქვენ მიეჩვიეთ, თქვენი სიყვარული ბავშვს რაიმეში „გაუცვალოთ“, მაშინ დასაწყისში გაგიჭირდებათ განსხვავებული მიდგომით ხელმძღვანელობა, მაგრამ არავითარ შემთხვევაში არ დანებდეთ, ისწავლეთ უპირობო სიყვარული. ეფექტი გაგაოცებთ: გაგიუმჯობესდებათ ურთიერთობა საკუთარ შვილთან, ოჯახის სხვა წევრებთან, მეგობრებთან და თქვენ წარმოიდგინეთ კოლეგებთანაც კი.
ჩვენ არ ვართ სრულყოფილი არსებები და ამიტომ ყოველთვის არ გამოგვდის უპირობოდ სიყვარული, მაგრამ ამისკენ უნდა ვისწრაფოთ. რაც უფრო მეტად შეეცდებით, მით უფრო მიუახლოვდებით უპირობო სიყვარულის იდეალს.
შესაძლებელია ეს ძალიან ბანალურად ჟღერს, მაგრამ ბავშვებთან ურთიერთობისას კარგი იქნება თუ საკუთრ თავს ხშირ-ხშირად შეახსენებთ ხოლმე რომ:
- ჩემ წინაშე არიან ბავშვები;
- ისინი იქცევიან როგორც ბავშვები;
- თუ მე ვასრულებ მშობლის მოვალეობებს და მიყვარს შვილები, მიუხედავად მათი კაპრიზებისა, ისინი გაიზრდებიან და გამოსწორდებიან;
- თუ შვილებს ჩემი სიყვარულის მოსაპოვებლად ჩემთვის „თავის მოქონვა“ სჭირდებათ, გამოდის, რომ ჩემი სიყვარული არ არის უპირობო და ბავშვები მას ვერ შეიგრძნობენ. ამის გამო ისინი საკუთარი თავის რწმენას დაკარგავენ და ვერ შეძლებენ საკუთარი ქცევების ადეკვატურ შეფასებასა და გაკონტროლებას. ესე იგი, ყველა შემთხვევაში მათ ქცევებსა და განვითარებაზე პასუხისმგებლობა მე მეკისრება;
- თუ სიყვარულის დასამსახურებლად ბავშვები უნდა გახდნენ ისეთები, როგორებიც მშობლებს სურთ, მაშინ ისინი ვერასოდეს გახდებიან დამოუკიდებლები. ანუ ყველა შემთხვევაში მათ მიმართ მოთხოვნები ძალიან მაღალია. და შედეგად ვიღებთ – შფოთვას, დაბალ თვითშეფასებას, გაღიზიანებას. იმისათვის, რომ ეს ასე არ მოხდეს, მშობლებს მუდამ უნდა ახსოვდეთ: ბავშვის განვითარებაზე პასუხისმგებლობა მას ეკისრება.
- თუ მშობელს, მიუხედავად ყველაფრისა, უყვარს შვილები, ისინი მშვიდები და გაწონასწორებულები გაიზრდებიან. ისინი შეძლებენ გააკონტროლონ საკუთარი ქცევა და არ იქნებიან მუდმივად უსარგებლო შფოთვაში.
რა თქმა უნდა, შვილების ქცევა დამოკიდებულია ასაკზე. ცამეტი წლის ასაკში ბავშვები სხვანაირად იქცევიან, ვიდრე თუნდაც შვიდი წლის ასაკში. ზოგჯერ მოზარდს შეუძლია ზრდასრულივით მოქცევა, მაგრამ მაინც მუდამ უნდა გახსოვდეთ, რომ თქვენ წინაშეა ცამეტი წლის ბავშვი და არა სრულწლოვანებას მიღწეული ადამიანი.
სიყვარული… და არა მხოლოდ
ბავშვებს სჭირდებათ სიყვარული. სწორედ ამაზეა ეს წიგნი. სიყვარულის მოთხოვნილება უმთავრესია. ჩვენ გასწავლით როგორ დააკმაყოფილოთ ბავშვების ეს მოთხოვნილებები და ამავე დროს დაამყაროთ მათთან სწორი ურთიერთობები. სიყვარულის მოთხოვნილება ერთადერთი არ არის, მაგრამ დანარჩენი მოთხოვნილებების დაკმაყოფილება გაცილებით ადვილია, განსაკუთრებით, თუ საუბარია ფიზიკურ მოთხოვნილებებზე. მშობლებმა უნდა უზრუნველყონ შვილები ტანსაცმლით, ჯანსაღი ფიზიკური გარემოთი და ასევე, მშობლების პასუხისმგებლობაა შვილების გონებრივ და ემოციურ განვითარებაზე ზრუნვა.
საყოველთაოდ ცნობილია, თუ რამდენად მნიშვნელოვანია, ბავშვს შეეძლოს საკუთარი თავის ადეკვატურად შეფასება. მაგრამ მიუხედავად ამისა, მაინც მრავლად არიან ისეთი ბავშვები, რომლებიც შეუსაბამოდ აფასებენ საკუთარ შესაძლებლობებს. ზოგი თვლის, რომ სხვებზე მაღლა დგას: ის ღვთის საჩუქარია, მისი ყველა კაპრიზი უნდა შესრულდეს; ნაწილი, რომელსაც დაბალი თვითშეფასება აქვს, მუდმივად შფოთავს, რომ ის არ არის სხვებივით ჭკვიანი, ძლიერი და ლამაზი. ის გამუდმებით ეუბნება საკუთრ თავს: „მე ვერ შევძლებ ამის გაკეთებას“ და მართლაც ვერ აკეთებს.
მშობლებს შეუძლიათ დაეხმარონ შვილს, ირწმუნოს საკუთარი თავის და აიმაღლოს თვითშეფასება. ამის შემდეგ კი ბავშვი შეძლებს, გახდეს საზოგადოების სრულფასოვანი წევრი, რომელიც საკუთარი ტალანტისა და უნარების რეალიზებასაც წარმატებულად მოახდენს.
გარდა ამისა, ბავშვს უფროსების მხრიდან დაცვა სჭირდება. ის მუდმივად უნდა გრძნობდეს თავს უსაფრთხოდ. ეს ყველა პატარის მოთხოვნილებაა. სამწუხაროდ, დღევანდელ არასტაბილურ საზოგადოებაში ამ მოთხოვნილების დაკმაყოფილება ყველა მშობელს არ შეუძლია.
აუცილებელია, მშობელმა ბავშვს ასწავლოს ურთიერთობების აგება. ბავშვმა უნდა იცოდეს ადამიანებთან თანასწორუფლებიანი ურთიერთობები, მას უნდა შეეძლოს მეგობრების შეძენა, სიყვარულის გაცემა და უნდა იყოს მადლიერი სხვების მიერ გაღებული სიყვარულისათვის. სხვაგვარად არის რისკი, რომ ბავშვი ჩაიკეტება საკუთარ თავში და აღმოჩნდება იზოლაციაში. ადამიანი, რომელმაც ბავშვობაში ურთიერთობების მთავარი წესების ათვისება ვერ შეძლო, შესაძლებელია ჩამოყალიბდეს უსიამოვნო პიროვნებად, რადგან საკუთრი მიზნის მისაღწევად ის გარშემომყოფებით მანიპულირებას დაიწყებს.
ამ წიგნის ავტორებია არიან: როს კემპბელი – ამერიკელი ფსიქიატრი, რომელიც ძირითადად ოჯახური ურთიერთობების სფეროში მოღვაწეობდა. დღესდღეობით ის წერს წიგნებს და სტატიებს, ატარებს ლექციებს ბავშვთა აღზრდის თემაზე.
ჰარი ჩეპმენი – ბაპტისტური ეკლესიის მოძღვარი, რომელიც ოჯახური ურთიერთობების სფეროს ექსპერტ-კონსულტანტია. მისი წიგნები, რომლებიც 38 ენაზეა თარგმნილი უდიდესი პოპულარობით სარგებლობს.
