საოცარ დროში ვცხოვრობთ. ჩვენი შვილების სწავლება დიდი ხანია გასცდა საკლასო ოთახის საზღვრებს. მასწავლებელი აღარ არის ცოდნის ერთადერთი მიმწოდებელი.
როგორ უნდა ვისწავლოთ და ვასწავლოთ? – ამაზე გვპასუხობს ანატოლი შპერხი, მკვლევარი მასწავლებელი, ოთხი შვილის მამა და უბრალოდ ის ადამიანი, რომელსაც რთულ ჭეშმარიტებებზე მარტივად საუბარი შეუძლია.
„ბოლო დროს მეჩვენება, რომ სკოლა ხსნადი სასმელივითაა, მაგალითად, ყავასავით. ასი წლის წინ ყავის მირთმევა ჩინურ ცერემონიას ჰგავდა – მას სურნელოვანი მარცვლების არომატით გაჯერებულ ტერასაზე, გაზეთის კითხვასთან ერთად აგემოვნებდნენ. ახლა კი ყველაფერი შეიცვალა. ყავა გაუბრალოვდა. მას ერთჯერად ჭიქებში გვისხამენ და ავტომობილის ოდნავ ჩაწეული ფანჯრიდან ნაჩქარევად გვაწვდიან.
თუმცა, ცხადია, სკოლა კვლავ არსებობს და არც ფუნდამენტალური სკოლის შენობები გამქრალა სადმე, მაგრამ სკოლის ადგილი ბავშვის ცხოვრებაში სწრაფად მცირდება.
ჩვენ გვსურს ჩვენმა შვილმა კარგად ჩააბაროს მისაღები გამოცდები, თუმცა სკოლის იმედი დავკარგეთ და რეპეტიტორებს ვებღაუჭებით, ანდა როდესაც ბავშვი სპორტის სახეობით ინტერესდება, უგულებელვყოფთ სასკოლო სექციებს და უპირატესობას სხვა წრეებს ვანიჭებთ. სკოლა სხვადასხვა ადგილებში გაფანტულ კლასტერებად იშლება, ტრადიციული სკოლა მისი ერთ-ერთი ნაწილთაგანია.
ყოველდღიურობაში სკოლა ბავშვს ნისლივით აკრავს ყველა მხრიდან. მიმართულებას აძლევს, ის ყველგანაა და არსად. მაგრამ ჩვენეული სკოლის კედლები დიდი ხანია ჩაიშალა და მაინც, კლასში ჯიუტად ვსხედვართ და მასწავლებელს ვუსმენთ.
სასწავლო სივრცედ/სკოლად შეიძლება ნებისმიერი ადგილი გამოდგეს, რომელსაც კონკრეტულად იმ წუთებში სწავლებისთვის გამოვიყენებთ. არ არის აუცილებელი სპეციალურ ნაგებობას მაინცდამაინც „სკოლა“ ერქვას. ტრადიციული სკოლის ტერიტორია აღარ წარმოადგენს ძირითად საგანმანათლებლო სივრცეს და როგორი მწარე მოსასმენიც არ უნდა იყოს, ეს უნდა ვაღიაროთ.
კი, მაგრამ, იკითხავთ თქვენ, რომელი სივრცეა ძირითადი?
პასუხი პარადოქსულია – ნებისმიერი, სადაც მოსწავლისთვის კონსტრუქციული მოქმედების ასპარეზი გაიშლება და სადაც ის შეძლებს ინფორმაციის არა პასიურად, არამედ აქტიურად გამოყენებას; სადაც მზა რესურსის გარდა, ბავშვი თავად მიიღებს მონაწილეობას ამ ინფორმაციის განვითარებაში, გაუზიარებს თანაგუნდელებს თავის შედეგებს. ეს ძალზე მნიშვნელოვანია, რადგან სწორედ ასეთი გზით შეუძლია მოსწავლეს საკუთარი ცოდნის „გარედან“ დანახვა და შეფასება, მისი ხარისხის განსაზღვრა. ასეთ სიტუაციებში მოსწავლე დროდადრო მოირგებს ხან მოსწავლის, ხან ექსპერტის, ხანაც ექსპერიმენტატორის როლს და სწავლების ყველა სტადიას გაივლის.
როგორც აღვნიშნეთ, მრავალი წლის განმავლობაში, ჩვენთვის სკოლა ერთადერთი საგანმანათლებლო სივრცე იყო, მაგრამ გონივრულმა პედაგოგიურმა დიზაინმა სკოლად უამრავი სხვა სივრცე აქცია. მთავარია, ამ სივრცეში შეიძლებოდეს სასწავლო პროცესის წარმართვა და მოსწავლეთა გააქტიურება.
რაღაც მსგავსის განხორციელება – სასწავლო სიტუაციებით სასწავლო გარემოს „კეთილმოწყობა“ – გაცილებით ადვილია ვირტუალურ სივრცეში. თუმცა, როგორც წესი, პედაგოგიური საზოგადოება სიფრთხილით ეკიდება სხვადასხვა ქსელებს. „დაფასა და ცარცზე უკეთესი რაა?“ – კითხულობენ მასწავლებლები და თვითონვე მოსწონთ ეს მოსაზრება.
დიახ, ასეა! დაფას უდავოდ აქვს დადებითი მხარეები. ის მასწავლებლისა და მოსწავლის „მეგობარია“. დაფაზე წერს მასწავლებელიც და მოსწავლეც. დაფაზე შესაძლებელია ტექსტების, სქემების გასწორება, ხაზვა, ხატვა. ყველას შეუძლია დაფაზე დაფიქსირებული შინაარსი საინტერესო ათვლის წერტილად აქციოს და ახალი შინაარსით გაამდიდროს. ამ შემთხვევაში დაფას იყენებენ როგორც საერთო რესურსს, კოლექტივის მიერ გამოყენებად საერთო სივრცეს.
ქსელს კი პასიურ მოვლენად აფასებენ – ის ინფორმაციის გადამცემად მიიჩნევა, ან ცოდნის გადაცემის სატრანსპორტო არხად (ვები), ან მას ერთმანეთის (მოსწავლეების, მასწავლებლების) სათვალთვალოდ იყენებენ (სოციალური ქსელები). სასწავლო სიტუაციების მოდელირების თვალსაზრისით კი ეს ნაკლებად საინტერესოა.
სასწავლო სიტუაციად ვერ ჩაითვლება იმაზე დაკვირვება, თუ როგორ უგზავნიან „მპოსტველები“ ერთმანეთს გულებსა და სელფებს. ინფორმაციის გადაცემაც ცუდად მუშაობს – გამზადებული რეფერატების ტირაჟირება სინამდვილეში არავის რგებს. განათლების ტრადიციული პარადიგმა ახალ ინსტრუმენტთან მიმართებაში კაპიტულაციას განიცდის და გაკვეთილის პრეზენტაციის შაბლონების ჩამოტვირთვით შემოიფარგლება.
პედაგოგიური არსენალიდან სოციალური ქსელების მსგავსი ინსტრუმენტების ჩამოშორებას, მხოლოდ საიტების და ელექტრონული ბიბლიოთეკების ჩამონათვალით შემოფარგვლას, სიკეთე არ მოაქვს. ასეთ „ვიწროჩარჩოებიან ინტერნეტში“ სკოლა მართლა ყავასავით იხსნება და უნალექოდ – ცოდნის გარეშე რჩება.
არადა, მოზარდი დროის დიდ ნაწილს სწორედ სოციალურ ქსელში ატარებს, უსმენს მუსიკას, ურთიერთობს თანატოლებთან სხვადასხვა რესურსზე. მაგრამ პოულობს თუ არა ამ გზით მისთვის გამოსადეგ ინფორმაციას? შეუძლია თუ არა ერთმანეთისგან სასარგებლო და უსარგებლო ინფორმაციის გარჩევა და „ფრენდლისტის“ იმგვარად ფორმირება, რომ „სელფებისა“ და „გულების“ გარდა, სხვა ტიპის ინფორმაციაც მიიღოს? იცის კი, როგორ უნდა ებრძოლოს კიბერბულინგს და გავრცელებულ ქსელურ თაღლითობას?
შეიძლება ვინმემ განაცხადოს, რომ სოციალური ქსელი პირადი სივრცეა და არ არის სკოლის საქმე. დიახ, პირადი სივრცეა, რომელსაც პატივი უნდა ვცეთ, მაგრამ ვინ ასწავლის ბავშვს ამ პირადი სივრცის შექმნას და მის სწორად გამოყენებას? ვინ ასწავლის სოციალური ბაღ-ვენახის მოვლას ისე, რომ აყვავდეს და ნაყოფი გამოიღოს?
მოსწავლემ, რომელიც ცუდად სწავლობს და 24 საათი ტელეფონზეა მიბმული, არ იცის როგორ შეიძლება საყვარელი ანდროიდის უფრო საინტერესოდ გამოყენება. უამრავ მოზარდს ვერც კი წარმოუდგენია, რომ უშინაარსო პოსტებისა და ფოტოების გარდა, „ფრენდლენტი“ მის განვითარებასაც წარმატებით მოემსახურება და სწავლის მოტივატორის ფუნქციასაც შეითავსებს. ოღონდ უნდა ვიცოდეთ, როგორ გავაკეთოთ ეს.
თუმცა ეს მოზარდმა კი არა, ჩვენ, უფროსმა თაობამაც არ ვიცით. არ ვიცით, როგორ დავამყაროთ სოციალური ქსელის მეშვეობით კავშირი პროფესიონალებთან, გონიერ და საქმიან ადამიანებთან; როგორ დავიხმაროთ პროფესიული ამოცანების გადაჭრაში, როგორ მივიღოთ რჩევა მათგან, ვის აზრსაც ჩვენთვის წონა აქვს…
მეჩვენება, რომ დღესდღეობით ეს კომპეტენცია ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანია. „ბევრი ფულის ნაცვლად უმჯობესია ბევრი მეგობარი გყავდეს“ – ამ მოსაზრების ახლებურად რეინკარნაცია, უნარი იმისა, რომ გარშემო მყოფი ადამიანები ჩვენი ინტერესების გამტარებელი გახდნენ, რთული სამუშაოა. მას ცოდნა სჭირდება.
ვინ მოეხმარება ბავშვს ვირტუალური სივრცის „აღჭურვაში“? აქვს კი უფლება სკოლას რაიმე დოზით შეაღწიოს მოსწავლის პირად სოციალურ სივრცეში ისე, რომ არ ავნოს და სწავლებაში სარგებელი მოუტანოს მას?
სხვათა შორის, ცოტა ვინმე თუ ფიქრობს იმის შესახებ, რა სარგებელი მოაქვს სოციალურ ქსელს, საინფორმაციო ნაკადებს. დღეს ინფორმაციის მთავარი მომწოდებელი სოცქსელია, რომელმაც წარმატებით ჩაანაცვლა გაზეთი, რადიო, სატელევიზიო ახალი ამბები. საიდან იგებს ბავშვი, რა მუსიკაა პოპულარული? რა ფილმი გამოვიდა? თავის რიდერში რომელი წიგნია გადმოსაქაჩი? სოციალური ქსელი ამ მრავალფეროვანი ინფორმაციის უმძლავრესი აგრეგატია. ამ არხით გამავალ ინფორმაციას ის ადამიანები და მედეასაშუალებები გვთავაზობენ (არ იგულისხმება „რიგით მომხმარებელთა“ ინფორმაცია), რომლებსაც სოციალური ქსელის ადმინისტრაცია ფილტრავს. სწორედ მათი სტატუსებისა და პოსტების გაზიარებით აგურ-აგურ იწყობა საინფორმაციო ნაკადი.
როდესაც სოციალურ ქსელებში ვინმეს „ვუმეგობრდებით“, ამას შეგნებულად ვაკეთებთ. ამ ადამიანთან რაღაც საერთო გვაკავშირებს. თუმცა ხდება, რომ ახალი „მეგობარი“ ჩვენი ნაცნობის „მეგობარია“ და მას სულ არ ვიცნობთ. დროთა განმავლობაში ვარკვევთ, რომ მასთან საერთო არაფერი გვაქვს, ჩვენთვის ის უინტერესოა და თავს ვარიდებთ. შეუძლიათ თუ არა ამის განსაზღვრა ბავშვს ისე, რომ კონფლიქტისგან იყოს დაზღვეული? ვინ უნდა ასწავლოს მას ეს?
არის საკითხის კიდევ ერთი მხარე. საქმე ისაა, რომ ინდივიდისთვის არ არსებობს არანაირი ერთიანი ინტერნეტი, ანუ ერთ ადამიანს არ შეუძლია მისი მთლიანად მოცვა. ყველა ხედავს თავის პატარა ველს, სადაც საკუთარ ადგილს პოულობს. ნებით თუ უნებლიეთ, ქსელის ყველა მომხმარებელი თავის გარშემო საინფორმაციო „ბუშტს“ ქმნის, რომელიც მეზობლის „ბუშტისგან“ განსხვავდება. „ბუშტის“ შინაარსი დამოკიდებულია მომხმარებლის გამოცდილებაზე, რადგან სისტემა ავტომატურად ცდილობს გაარკვიოს ჩვენი სამოქმედო ინტერნეტარეალისა და ინტერესების კონტექსტიდან გამომდინარე ახალი თემა ამ გზით „შემოგვიგდოს“.
მაგალითად, პერსონალიზირებული გუგლი მოთხოვნაზე „ღეროვანი უჯრედები“ დიამეტრალურად საპირისპირო შედეგებს გამოაგდებს. ეს დამოკიდებულია იმაზე, თუ ვინ ითხოვს განმარტებას: მეცნიერი, რომელიც იკვლევს ღეროვან უჯრედებს თუ დაავადებული პირი. მოთხოვნაზე „კლიმატის ცვლილების მტკიცებულება“ ასევე სხვადასხვა შედეგებს დაინახავს გარემოს დაცვის აქტივისტი და ნავთობკომპანიის მენეჯერი. არადა, ადამიანების აბსოლუტურ უმრავლესობას მიაჩნია, რომ საძიებო მექანიზმი მიუკერძოებელია. სინამდვილეში კომპიუტერის მონიტორი სწრაფად იქცევა „სარკე-ჯაშუშად“. ის ირეკლავს ჩვენს ინტერესებს, ჩვენი დამკვირვებელი ალგორითმები აფიქსირებენ, თუ რას „ვაკლიკებთ“.
გამოდის, რომ ცნობისმოყვარე სტუდენტი, რომელიც ინტერნეტს მუდმივად საგანმანათლებლო მიზნებისთვის იყენებს, სისტემას „თავის თავზე“ ირგებს, რაც აიძულებს სისტემას მეტი საგანმანათლებლო ინფორმაცია გასცეს. და, პირიქით, ბავშვი, რომელიც ინტერნეტს მხოლოდ გასართობად იყენებს, „ანარეკლად“ ასეთივე დამატებით გასართობ ინფორმაციას იღებს. ესმით თუ არა ეს ჩვენს შვილებს? სავარაუდოდ, არა და ეს მათ ჩვენ უნდა ავუხსნათ.
იგივე ხდება სოციალური ქსელებთან მიმართებაში. ისინი რეაგირებენ ჩვენს შედეგებზე, თემებზე, რომელიც გვაინტერესებს და სიახლეებში მსგავსს ინფორმაციას გვიგდებენ. ეს ინფორმაცია მეტ-ნაკლებად შეესაბამება ჩვენს პირად გემოვნებას. გამოდის, რომ, თუ ბავშვი აზიარებს ან იწონებს სულელურ ფოტოებს, „ინტელექტუალური“ სისტემა ფიქრობს, რომ ეს მისთვის ყველაზე შესაბამისი შედეგია. პლიუს აქ კომერციული ინტერესებიც ერთვება. ვგულისხმობთ რეკლამას. ამაზე ბევრი ტეხს განგაშს. ბევრი შიშობს, რომ საინფორმაციო მომსახურების მომხმარებელი სულ უფრო ადვილად მანიპულირებადი გახდება.
თუმცა მეჩვენება, რომ ეს ყველაფერი იმიტომ ხდება, რომ სკოლა განზე გადგა. ის ყავასავით „გაიხსნა“. შეგნებულად აარიდა თავი სოცქსელებს. სწორედ სკოლის უმოქმედობამ გამოიწვია ინფორმაციის ნაკადების მართვის უნარ-ჩვევების უქონლობა, პერსონალური საკომუნიკაციო მოწყობილობებით ბავშვთა კონტროლის ზონიდან გასხლეტა.
რა უნდა გააკეთოს სკოლამ? ძალიან ბევრი. უპირველეს ყოვლისა, ისაუბროს საინფორმაციო „ბუშტების“ ფორმირების მექანიზმებზე.
(გაგრძელება იქნება)
მოამზადა ირმა კახურაშვილმა
