ბავშვის კითხვის პროცესით დაინტერესება არც თუ ისე ადვილი საქმეა. წიგნთან მიტყუების ყველაზე ეფექტურ გზას მასში მოთავსებული ილუსტრაციები წარმოადგენს. ხშირად წიგნის მხატვარი მის ავტორზე არანაკლებ პოპულარული ხდება, რაც ილუსტრატორის კარგ მკითხველობაზე მეტყველებს და მას ნაწარმოების ერთგვარ თანაავტორად აქცევს.
დაწყებით საფეხურზე, ყველა ილუსტრირებულ წიგნებს ანიჭებს უპირატესობას, რადგან ფერებისა და ფორმების ანაბანას ბავშვი ბევრად ადრე სწავლობს და ილუსტრაციების დახმარებით წიგნის შინაარსის ამოკითხვა შეუძლია. პირველ კლასში, კითხვის უნარის განვითარების პროცესში ამ ,,ანბანის“ გამოყენება აუცილებელიცაა (სიუჟეტური ილუსტრაციები, ნახატების აღწერა და სხვ.).
პირველად ჩემი ყურადღება ,,ჯუნგლების წიგნის“ ილუსტრაციებმა მიიქცია. მაშინ ერთი ციცქნა გოგო ვიყავი, კითხვა არ ვიცოდი, მწვანეყდიან, ფურცლებშეყვითლებულ წიგნს ადგილიდან ძლივს ვძრავდი და საათობით ვაკვირდებოდი პერსონაჟთა ცხოვრების ამსახველ თითოეულ კონტურს, რომელსაც ჩემთვის უცნობ სამყაროში გადავყავდი. მოგვიანებით, მაუგლის გულის ამაჩუყებელმა ისტორიამ ჩემზე არანაკლებ დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა, თუმცა მისი ილუსტრაციებით აღფრთოვანება მაინც ვერ დაჩრდილა.
,,ჯუნგლების წიგნის“ ავტორმა, რადიარდ კიპლინგმა არანაკლებ საინტერესო ცხოვრების გზა განვლო. ინგლისელი მწერალი ინდოეთში დაიბადა და იქ ბავშვობის უბედნიერესი ხანა გაატარა. სამშობლოში დაბრუნებიდან ათი წლის შემდეგ, მომავალი მწერალი ბედმა ისევ ინდოეთში მოახვედრა. სუსტი მხედველობის გამო, სამხედრო სამსახურიდან გათავისუფლებული რადიარდი ,,სამოქალაქო და სამხედრო გაზეთის“ რედაქციაში, ბრიტანეთის ინდოეთის ქალაქ ლახორში ჟურნალისტად მოეწყო. რეპორტიორის სამუშაო მას ფიქრისა და ცხოვრებაზე დაკვირვების პროცესში ეხმარებოდა. ასე გადაიქცა რიგითი რეპორტიორი ინგლისის პირველ ნობელიანტ მწერლად. მაუგლის ისტორიამ მარტო რადიარდის კი არა, მისი წიგნის მხატვრის სახელიც უკვდავყო. შესაძლოა, არავის სცოდნოდა მწერლის მამის, ბომბეის ხელოვნების სკოლის პროფესორის – ჯონ ლოკვუდ კიპლინგის სახელი, მას რომ ,,ჯუნგლების წიგნის“ პირველი გამოცემის (1894 წ.) ილუსტრაციები არ შეექმნა.
ასევე დიდი წარმატება ხვდა წილად ,,ვინი პუჰის“ ილუსტრატორსაც. მსოფლიოში ყველაზე ცნობილი დათვის თავგადასავლების (1926-1928 წწ.) პირველი გამოცემის ილუსტრაციები ბრიტანელ მხატვარს, ერნსტ შეპარდს ეკუთვნის. ამას წინათ მისი ნამუშევრები – ,,სახლი ვინის ტყეში“ და ,,ვეფხვებს თაფლი არ უყვართ“ ლონდონის ერთ-ერთ აუქციონზე 50 და 32 ათას დოლარად შეფასდა.
ვინი პუჰისა და მისი მეგობრების ამბები პირველად რუსულენოვანი (თავისუფალი) თარგმანიდან გადმოქართულებულ წიგნში ამოვიკითხე. „როგორც კი დავინახე, მაშინვე მივხვდი, რომ თავგადასავლები მელოდა“. მიუხედავად თარგმანთან დაკავშირებული ხარვეზებისა (ითარგმნა შეკვეცილი ვერსიიდან), დღემდე ეს წიგნი ისევე მომწონს, როგორც ,,ვინი პუჰის“ მიხედვით შექმნილი ანიმაციური ფილმების (თედორე ხიტრუკი) რუსული ვერსია, ე. ლეონოვის შესანიშნავი გახმოვანებით. თუმცა წიგნის ორიგინალის ენაზე წაკითხვა რომ შემეძლოს, ალბათ მის უპირატესობაზე ისევე ვისაუბრებდი, როგორც შეპარდისეულ ილუსტრაციებზე, რომელთაც პირველწყაროს მომაჯადოებელი იერი დაჰკრავთ.
ვინი ა. მილნის შვილის, ქრისტოფერ რობინის სათამაშო დათუნა იყო და ის წიგნში თავის პატრონთან ერთად მოხვდა. პუჰის გამოსახულება ზემოხსენებულ წიგნზე ადრე, ა. მილნის 1924 წელს გამოცემული ლექსების კრებულში, სათამაშო დათვის შესახებ შეთხზული პოემის ილუსტრაციაში გამოჩნდა. მოგვიანებით კი მხატვარმა ის პუჰის შესახებ შეთხზული მოთხრობების მიხედვით შექმნილ ილუსტრაციებში გამოიყენა. არც ქრისტოფერ რობინის სათამაშოს სახელი გახლავთ შემთხვევითი. ზოოპარკში სტუმრობისას, პატარა მილნიმ დათვის ბელი ვინი დაინახა, ძალიან მოეწონა და თავის სათამაშოს სახელი სწორედ ზემოაღნიშნული ბელის საპატივცემულოდ დაარქვა. ვარაუდობენ, რომ შეპარდის ილუსტრაციებზეც სწორედ ეს ბელია აღბეჭდილი. უკანასკნელი ცნობით, კრისტოფერ რობინის სათამაშო დათვი ნიუ-იორკის საჯარო ბიბლიოთეკის საკუთრებაა.
წიგნში მოთხრობილი ამბავივით სათუთი და დაუვიწყარი ილუსტრაციებითაა გაფორმებული ანტუან დე სენტ ეკზიუპერის ,,პატარა უფლისწული“. მათ შექმნაზე თავად წიგნის ავტორმა იზრუნა.
,,პატარა უფლისწული“ პირველად 1943 წელს, ნიუ-იორკში, ინგლისურ ენაზე გამოიცა, მწერლის სამშობლოში კი სამი წლის შემდეგ დაიბეჭდა. ეკზიუპერის ერთადერთმა ,,საბავშვო“ თხზულებამ მალე გაითქვა სახელი და ყველაზე ხშირად თარგმნილი ფრანგულენოვანი წიგნების სიის სათავეში მოექცა. არსებობს წიგნის ბრაილის შრიფტით შესრულებული ვერსიაც.
რაც შეეხება ფრანგი პილოტის მიერ შექმნილ ილუსტრაციებს, ისინი მხოლოდ თხზულების მხატვრულ გაფორმებას კი არ ისახავს მიზნად, არამედ ტექსტის ორგანულ ნაწილს წარმოადგენს და მწერლის სათქმელს (სატკივარს) ასაბუთებს. მაგალითად მოვიყვან მახრჩობელა გველის მუცელში მოთავსებული სპილოს ილუსტრაციას, რომელიც ყველას ქუდად ეჩვენება, ან პატარა უფლისწულისთვის დახატულ ნასვრეტებიან ყუთს, რომელში ჩაძინებული ბატკნის დანახვაც მხოლოდ მწერლის ოქროსფერთმიან მეგობარს შეუძლია.
დღეს ქართული საგამომცემლო ბაზარი ნათარგმნი თუ ქართულენოვანი წიგნების სიმცირეს ნამდვილად არ უჩივის. განსაკუთრებით მომრავლდა საბავშვო ლიტერატურა, შესაბამისად, საქმე არც წიგნის ილუსტრატორებს ელევათ. წიგნის გაფორმების საქმემ ევოლუცია განიცადა. ზოგიერთი კრებული სამგანზომილებიანი და ხმოვანია, ზოგს სათამაშო მოჰყვება, ან სხვა გასართობი დეტალითაა აღჭურვილი, მაგრამ ერთი რამ მაინც უცვლელი რჩება – ილუსტრაციას საბავშვო ლიტერატურის სამყაროში დღესაც მთავარი ადგილი უჭირავს.
ქართულენოვანი საბავშვო წიგნების ფურცლებზე ბევრ საინტერესო ილუსტრატორს შეხვდებით. თავიანთი ჯადოსნური ამბების თანაზიარად ავტორები და გამომცემლები ყველაზე ხშირად ქართველ ფერმწერს, ნინო ჩაკვეტაძეს ირჩევენ. გურამ პეტრიაშვილის ზღაპრების მიხედვით შექმნილ ილუსტრაციებში, მწერლისა და მხატვრის ფანტაზიათა შერწყმის წყალობით, ფურცლის დილეგში გამოკეტილი სიზმარ-ცხადი ცოცხლდება და მკითხველში ბავშვობისდროინდელ, გაცრეცილ მოგონებებში ჩაძირულ, მოპარულ მურაბასავით ტკბილ-მწარე შეგრძნებებს აღვიძებს. ყველაზე არაორდინალური ქართველი მეზღაპრის ნაამბობის გაცოცხლება ადვილი ნამდვილად არ იქნებოდა, თუმცა მხატვარმა მაინც შეძლო მისი სამყაროს აღქმა და გამოსახვა. ბ-ნი გურამის თხზულებებისთვის დამახასიათებელი სიკეთის შუქი მის ილუსტრაციებშიც ,,იკითხება“: „სიყვარულს საერთოდ ყველაფერი შეუძლია, ხოლო ნათება მთლად ჩვეულებრივი რამაა მისთვის“.
„პატარა ქალაქის ზღაპრებისთვის“ 90-მდე ნახატი შეიქმნა. ამ წიგნის გარდა, ნინო ჩაკვეტაძეს გაფორმებული აქვს: „ბერძნულ-რომაული მითები და ზღაპრები“, დ. ჯავახიშვილის „ბიძია სევას ამბები“, ი. გოგებაშვილის „დედაენა“, ი. კარაფიატის ,,ციცინათელები”, ზ. თვარაძის ,,მონტებულსუ ანუ ელის არაჩვეულებრივი მოგზაურობა“, ა. კ. ვესტლის ,,დედა, მამა, რვა ბავშვი და საბარგო მანქანა“, დ. ზურაბიშვილის ,,მოგზაურობა სიზმარეთში“ და სხვ. გასაკვირი არცაა, რომ ნინო ჩაკვეტაძეს საბავშვო წიგნების ილუსტრირებას ასე ხშირად ავალებენ, მას ხომ ბავშვობაში ყველაზე სწრაფმავალი ტრანსპორტის – სიკეთის შუქის დახმარებით გადაყავხარ.
