რეცენზია, ანოტაცია და გამოხმაურება

სექტემბრის პირველი კვირა განსაკუთრებულია მთელი სასწავლო წლის განმავლობაში. ხანგრძლივი არდადეგებიდან სკოლაში მობრუნებულ მოსწავლეებს უამრავი რამ აქვთ გასაზიარებელი ერთმანეთისთვის და მასწავლებლებისთვის. სასკოლო რეჟიმსა და  სწავლა-სწავლების ჩვეულ პროცესში ჩართვაც არ არის მარტივი საქმე. მოსწავლეებს ახალი სახელმძღვანელოები უნდა ჩავაწერინოთ, მომავალი წლის სამუშაო გეგმა გავაცნოთ, რვეულების რაოდენობა, შემოწმების „განრიგი“ და სხვა უამრავი დეტალი გავაცნოთ. ამ პირობებში პირველივე დღეს ვერც შესაბამის გვერდზე ვთხოვთ მათ წიგნების გადაფურცვლას, ვერც მიცემული დავალების შემოწმებას შევუდგებით და ვერც პირდაპირ საპროგრამო ტექსტების დამუშავებას  შევუდგებით.

გთავაზობთ აქტივობას, რომელიც სწორედ სექტემბრის პირველი კვირისთვისაა ზედგამოჭრილი.

ლიტერატურის გაკვეთილებზე მოსწავლეებს ხშირად ვთხოვთ ხოლმე ზაფხულის განმავლობაში წაკითხული წიგნების ჩამონათვალს. მშრალი, არაფრისმომცემი სიის წარდგენის ნაცვლად ვთხოვოთ მათ რეცენზიის, ანოტაციის ან გამოხმაურების მომზადება. თავდაპირველად, გავაცნოთ მოსწავლეებს, რა განსხვავებაა რეცენზიას, ანოტაციასა და გამოხმაურებას შორის. საპრეზენტაციო გაკვეთილებზე სასურველია საკლასო სივრცეც შესაბამისად მოვაწყოთ – განალაგეთ მერხები წრიულად, მოირგეთ მოდერატორის ან დამკვირვებლის „როლი“, თავადაც მოამზადეთ ზაფხულის განმავლობაში წაკითხული საინტერესო წიგნის შესახებ რეცენზია, ანოტაცია ან გამოხმაურება.

რეცენზია

რეცენზია (resensio)  ლათინური სიტყვაა და ნიშნავს განხილვას, გამოხმაურებას, შეფასებას. რეცენზია მხატვრული ან სამეცნიერო ლიტერატურის, მუსიკალური ნაწარმოების, თეატრალური დადგმის, ფერწერული ტილოს ან ხელოვნების სხვა ნებისმიერი ნიმუშის შეფასებას გულისხმობს. ეს აკადემიური, კრიტიკული, ანალიტიკური წერის სახეა და მისი დანიშნულებაა კრიტიკულად განიხილოს, შეაფასოს ნამუშევარი. რეცენზიაში შინაარსის დეტალური მიმოხილვა საჭირო არ არის. რეცენზენტმა მოკლედ უნდა ისაუბროს შინაარსობრივ მხარეზე და მეტი ყურადღება დაუთმოს ნამუშევრის ღირსებების ან ნაკლის მიმოხილვას. რეცენზიაში დასაშვებია (ლიტერატურული ტექსტის შემთხვევაში) ამონარიდების, განსაკუთრებით საინტერესო მონაკვეთების, არსებითი ელემენტების მიმოხილვა/ციტირება.

რეცენზია, განსხვავებით ანალიტიკური ან არგუმენტიირებული ესესგან, მკაცრად სტრუქტურირებული არ არის. რეცენზენტს შეუძლია შეარჩიოს მისთვის მოსახერხებელი ფორმა და მისცეს რეცენზიას სტატიის, ფელეტონის, ავტორთან ინტერვიუ/დიალოგის ფორმა. მნიშვნელოვანი ისაა, რომ რეცენზენტმა წარმოაჩინოს საკუთარი შეხედულებები, სუბიექტური შეფასება, განსახილველი ნაშრომის დადებითი და უარყოფითი მხარეები. მიუხედავად ამგვარი თავისუფლებისა, არის რამდენიმე მნიშნელოვანი კრიტერიუმი, რასაც უნდა აკმაყოფილებდეს კარგი რეცენზია:

• ცნობები ავტორის შესახებ ( ვინაობა, საინტერესო ბიოგრაფიული ცნობები, ნამუშევართან დაკავშირებული ბიოგრაფიული ეპიზოდები…)
• ნაშრომის დასახელება და მოკლე აღწერა ( შინაარსის დეტალური გადმოცემა საჭირო არ არის. საკმარისია საკვანძო, არსებითი დეტალების ხსენება)
• არგუმენტირებულად შეფასება ( დადებითი და უარყოფითი მხარეების წარმოჩენა, რა მომეწონა/რა არ მომეწონა და რატომ)
• განსაკუთრებით საინტერესო/მნიშნელოვანი/დასამახსოვრებელი ციტატები

ანოტაცია

ანოტაცია შენიშვნას ნიშნავს და განსახილველი ნაშრომის შინაარსის მოკლედ გადმოცემას გულისხმობს, ზოგჯერ – შეფასების დართვით. ანოტაცია წარმოაჩენს ნაშრომის თავისებურებებს, მიმოიხილავს შინაარსობრივ მხარეს და განკუთვნილია იმისთვის, რომ მკითხველს გაუადვილდეს არჩევანის გაკეთება. ანოტაცია პასუხს გვცემს კითხვაზე „რაზეა წიგნი/ფილმი/ნაშრომი?“ ანოტაცია მოკლე ცნობებს გვაწვდის ასევე ნაშრომის ავტორის, სახელწოდების, გამოცემის(გამოშვების, შექმნის) ადგილსა და თარიღზე. ანოტაცია უფრო მოკლე და სქემატურია, ვიდრე რეცენზია.

მოცემულ განმარტებებში განსხვავება ანოტაციასა და რეცენზიას შორის თვალნათელია, ამიტომ ამაზე საგანგებოდ აღარ შევჩერდებით.

გამოხმაურება

გამოხმაურება მეტად ჰგავს რეცენზიას, თუმცა მისგან განსხვავებით კიდევ უფრო მეტ თავისუფლებას ანიჭებს ავტორს. გამოხმაურებაში მოსწავლეს შეუძლია იმ თანმიმდევრობით გადმოსცეს სათქმელი, როგორც თავად მოესურვება. არც ფორმისა და არც შინაარსის მხრივ ის შეზღუდული არ არის. გამოხმაურება გულისხმობს სუბიექტური მოსაზრებების, შეგრძნებების გადმოცემას, თუნდაც – მხატვრულად ( განსხვავებით წინა ორი ფორმისგან. ანოტაციაც და რეცენზიაც აკადემიური, ანალიტიკური სტილის დაცვით იწერება).

მნიშნელოვანია მცირე ცნობების მოწოდება ნაშრომზე ( ავტორი, სათაური, შექმნის პერიოდი).

სასურველია ციტატების, ეპიზოდების, მნიშნელოვანი მონაკვეთების წარმოჩენა.

საორგანიზაციო საკითხების მოგვარებისა და რეცენზია-ანოტაცია-გამოხმაურების სტრუქტურული თავისებურებების გაცნობის შემდეგ სთხოვეთ მოსწავლეებს წაკითხული წიგნის შესახებ რომელიმე მათგანის მომზადება, მომდევნო რამდენიმე გაკვეთილი კი წაკითხული წიგნების განხილვის გაკვეთილებად გამოაცხადეთ.  კარგი იქნება, თუ მოსწავლეები იმ წიგნებსაც თან წამოიღებენ, რომლებზეც ნაშრომებს მოამზადებენ. ჩემი გამოცდილებით, გაკვეთილის დასრულებისთანავე კლასში დიდი „აღებ-მიცემობა“ ჩაღდება, ბავშვები ერთმანეთს უთანხმებენ, ვინ ვის წიგნს ითხოვებს. იყო შემთხვევებიც, როდესაც საინტერესოდ მომზადებული რეცენზიის შემდეგ ერთ-ერთ წიგნს „მთხოვნელების“ მთელი რიგი დაუდგა. ეს პროცესი იმდენად ცოცხალი, შემეცნებითი და მნიშვნელოვანია, რომ რამდენიმე საათის დათმობა, მით უფრო, სასწავლო წლის დასაწყისში ნამდვილად ღირს.