იან გიუს „უკეთურება“ ორი ეგზემპლარი მაქვს: ერთი გადაუშლელ-წაუკითხავია (საჩვენებელ-გასათხოვებელი), მეორე კი სხვადასხვა ფერის პასტითა თუ ფანქრით აჭრელებული, კლაკნილ, ერთ- ან ორხაზგასმული, ძახილისნიშნებდასმული, მინდვრებზე შენიშვნებმიწერილი, ფურცლებჩაკეცილი (ალაგ-ალაგ ჩასწორებულიც კი), მოკლედ რომ ვთქვა, არაერთხელ გადაკითხულ-გადაწერილია. წაკითხვისთანავე ეს წიგნი მრავალი მიზეზის გამო მოვიწონე და შევიყვარე. ამ მიზეზებიდან ყველაზე მთავარი კი ის გახლდათ, რომ „უკეთურებამ“ ჩემი 14 წლის ვაჟი რადიკალურად შეცვალა, ბევრ სხვა სიკეთესთან ერთად კითხვა შეაყვარა. მაშინ გაზეთში „WEEKEND“ ამ წინგზე მცირე რეცენზიაც კი დავწერე, რომელსაც ასე ვიწყებდი: „თუ თქვენი შვილი გარდატეხის ასკშია და კითხვა მისთვის ჯერაც არ ქცეულა საყვარელ საქმედ, შეგიძლიათ ეს ლაფსუსი მარტივად გამოასწოროთ, იან გიუს „უკეთურება“ უყიდოთ-მეთქი“.
დიახ, ეს იყო რამდენიმეაბზაციანი ჩანახატი ავტორზე, წიგნის გმირებსა და მთავარ თემებზე, რომელიც ისე დავწერე, ერთხელაც არ მიხსენებია სიტყვა ბულინგი. მაშინ, ანუ 2012 წელს, წიგნში ჯერ გაუბედავად, ფრჩხილის გასმით მომენიშნა ჩემთვის საინტერესო, დასაფიქრებელი აბზაცები, წაკითხულზე გაკვირვებასა და აღშფოთებას გამოვთქვამდი მეგობრებთან, კოლეგებთან, ოჯახის წევრებთან და იან გიუს რომანის წაკითხვას ყველას ვურჩევდი. ხუთი წლის განმავლობაში, ამა თუ იმ სოციალურ საკითხზე მუშობისას, მოსწავლეებთან გაკვეთილებზე თუ პირადი საუბრებისას არაერთხელ მიმიმართავს ამ წიგნისთვის. დღესაც, თუ საშუალება მომეცა, 14-15 წლიდან მოზარდებთან მთელი გულითა და ენთუზიაზმით ვუწევ რეკომენდაციას „უკეთურებას“. ზოგჯერ, წიგნის მაღაზიაშიც ვაკვირდები ახალგაზრდებს, წიგნს რომ ეძებენ, კონსულტანტებს დახმარებას სთხოვენ და თაროზე იან გიუს რომანი თუ დავიგულე, მოსვენებას ვკარგავ. იშვიათად გამიბედავს და შემითავაზებია კიდეც მისი წაკითხვა და თუ რჩევა გაუთვალისწინებიათ, სახლში უზომოდ ბედნიერი დავბრუნებულვარ – დარწმუნებული, რომ ერიკ პონტი (წიგნის მთავარი გმირი) იმედებს არ გაუცრუებდათ და მათ საყვარელ ლიტერატურულ პერსონაჟად იქცეოდა.
დღეს კიდევ ერთხელ შევეცდები ხმა მოგაწვდინოთ და იან გიუს „უკეთურებაზე“ ახლებურად გესაუბროთ. წიგნი, მართალია, არც ისე ცხელია, მაგრამ ყველაზე გემრიელი სწორედ იმ რომანებზე საუბარი გამოდის, მრავალჯერ რომ გვახსენებენ თავს, დროს არაფრად აგდებენ და თანამედროვე ტერმინებსაც ოსტატურად იხდენენ.
იან გიუ
იან გიუ შვედეთში ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი რომანისტი და დამოუკიდებელი ჟურნალისტია. მისი წიგნები მზევერავ კარლ ჰამილტონსა თუ ტამპლიერების რაინდ არნე მაგნუსონზე საკმაოდ პოპულარულია ევროპაში და მათ მიხედვით არაერთი მხატვრული ფილმია გადაღებული. 19821 წელს იან გიუმ ავტობიოგრაფიული რომანი „უკეთურება“ (ორიგინალური შვედური სათაურით „Ondskan“) გამოსცა. წიგნში საკუთარი მამინაცვლის მკაცრი და დაუნდობელი აღზრდის მეთოდები შეუფერადებლად აღწერა და თან 50-იანი წლების შვედეთის საზოგადოებასა თუ საგანმანათლებლო სისტემაში არსებული უსამართლობა ამხილა.
„It’s Time To Take A Stand!“ ამ სლოგანით გადიოდა მსოფლიოს კინოეკრანებზე „უკეთურების“ მიხედვით 2003 წელს გადაღებული, რეჟისორ მიკაელ ჰოფსტრომის ფილმი. 2004 წელს „Ondskan“, როგორც საუკეთესო უცხოენოვანი ფილმი, ოსკარზე იყო ნომინირებული; შანხაის კინოფესტივალზე კი მამაკაცის როლის სუკეთესო შესრულებისთვის ანდრეას ვილსონმა (ერიკ პონტიმ) ოქროს თასი დაიმსახურა.
ერიკ პონტი
წიგნის მთავარი გმირი ერიკ პონტი ამბის დასაწყისში 14 წლისაა და თანატოლებისგან იმით გამოირჩევა, რომ „ცემას იტანს!“ მამისგან ყოველდღიურად გამოწერელი „სადესერტო მიტყეპა“ (ორმოცი დარტყმა ტანსაცმლის ჯაგრისით) უკვე არაფრად მიაჩნია. მთავარია, დამატებითი სასჯელი აიცილოს და მთლი გულისყურით აკონტროლებს საკუთარ ქცევას ვახშამზე. სასჯელი ნებისმიერ დროსა და შემთხვევაში შეიძლება დაუმძიმდეს, ჯაგრისი ქრომირებულმა ფეხსაცმლის მაშველმა, საუნის ცოცხმა ან ტყავისგან დაწნულმა, ძაღლების საცემმა სქელტანინამა წკეპლამ ჩაანაცვლოს, რომლის წვერშიც ფოლადის საკინძეა მიმაგრებული. წიგნის დასაწყისში ერიკს ჯერ კიდევ შესწევს ძალა სასჯელის დასრულების შემდეგ მამას ხელი ჩამოართვას და ჩათვალოს, რომ ყველაფერმა „სწრაფად და მშვენივრად“ ჩაიარა… ყველაფერმა დამცირების გარდა!
რის გამო „იმსახურებს“ მოზარდი ბიჭუნა სასჯელს? მამიკო მარტივ მიზეზებს გამოჰყავს წყობიდან: ერიკის ჭუჭყიან ფრჩხილებს, ხელიდან გავარდნილ სამარილეს, წაქცეულ რძის ჭიქას, საკმარისია ვაჟი „ზომაზე მეტად“ გადაიხაროს მაგიდიდან რაიმეს ასღებად, უმცროსი ძმა გააჯავროს ან პურზე კარაქი იმ მხრიდან არ წაუსვას, „საიდანაც მიღებულია“. უკანალსა და ზურგზე კანი არ გადაუსკდეს – ეს გახლავთ ერიკის მთავარი საფიქრალი. ამიტომ მუდმივ მზადყოფნაშია, გამრავლების ტაბულასავით ზეპირად იცის მამიკოს თითოეული მოძრაობა.
სხვა მხრივ, ანუ უცხო თვალისთვის კი ერიკი ჩვეულებრივად ცხოვრობს: ვარჯიშობს, სწავლობს, კინოში დადის, მოდურად აცვია, ვარცხნილობაც თანამედროვე აქვს; თუ გარემოება მოითხოვს, დახვეწილად მეტყველებს; არც მოხერხებულობა აკლია და თავისზე ძლიერებს ძალაუფლებას არ უთმობს; ყველაფერს რომ თავი დავანებოთ, „საძმოს ყოჩია“. ისიც კარგად ესმის, რომ საძმო მანამდე დაემორჩილება, სანამ ჩხუბში ბადალი არ ეყოლება და იძულებულია, სხვას სცემოს, თავი მისთვის მიუღებელი მეთოდებით გაიტანოს.
ახალ გიმნაზიაში გადასული ერიკი მამასთან ყოველდღიურ „ურთიერთობასა“ და სკოლის, ეგრეთ წოდებულ, „წესრიგის დამცველებს“ ემშვიდობება და იმედი აქვს, ახალ ცხოვრებას დაიწყებს. ცდილობს მშვიდობიანად იცხოვროს, ენერგია სწავლას, ცურვასა და კითხვას მოახმაროს, ახალ მეგობარს გაიჩენს, ფინელ მზარეულ გოგონას შეიყვარებს, თუმცა თავგადასავლები ახალი გიმნაზიის კედლებშიც გრძელდება…
დააყენებს თუ არა საკუთარ მომავალს ახალგაზრდა ბიჭი რისკის ქვეშ, შეასრულებს დედისთვის მიცემულ პირობას თუ იმედებს გაუმტყუნებს, მოუწევს „რინგიდან გადაბობღება?“ – ამას წიგნიდან შეიტყობთ. თავადვე მოგიწევთ დაფიქრება და პასუხის გაცემა რომანში დასმულ შეკითხვებზე: უნდა ვებრძოლოთ ბოროტებას თუ თავი ავარიდოთ მას? არის თუ არა სიძულვილი უკეთურების ერთ-ერთი ფორმა და ინტელექტის საპირისპირო ცნება? როდის უფრო ძნელია სარკეში ჩახედვა, როდესაც ფიზიკურად ხარ დასახიჩრებული თუ სულიერად დაბეჩავებული? დაბოლოს, სინამდვილეში ვისკენ არის მიმართული სიყტყვები: „შენ უკეთურების განსახიერება ხარ და შენისთანები უნდა მოისპონ?!“
უკეთურება
იან გიუ თავისი გმირების ყოფას გიმნაზიის ცხოვრების ფონზე აღწერს და შვედური საზგადოების არაერთ მანკიერებას ააშკარავებს: ერთმანეთს ადარებს გიმნაზიელებსა და საშუალო სკოლელებს, რომელთაგან „ცხოვრებაში ვერაფერი დადგება“, ვინაიდან საზოგადოებაში სწორედ ასეთი მზამზარეული შეხედულება ბატონობს. მაშინ ვინ არიან ისინი, ვისგანაც „რამე უნდა დადგეს?“ – მოთხოვნები საკმაოდ მკაცრია. მასწავლებლების მოსწავლეებისადმი დამოკიდებულებასა და კეთილგანწყობას ბავშვის ლაპარაკის სტილი და მისი გვარის ჟღერადობა განსაზღვრავს – „კარგ ოჯახიშვილად“ ის ითვლება, ვინც ფიზიკურად ძლიერია, მდიდრულად აცვია და მიკიბულ-მოკიბულად საუბრობს (ანუ მეტყველებაში „ბევრ უცნაურ სიტყვას იყენებს“). საბჭო თუ პროფკავშირი, მდიდრები თუ არისტოკრატები – რთული გასარკვევია, ვინ უფრო მეტად ვერაგია, მით უმეტეს, როცა ერთ საერთო მიზანს ემსახურებიან, ირგვლივ ძალადობასა და დაუნდობლობას თესავენ! ვინც უფროსებს უძალიანდება, უარესად იტყიპება, ამიტომ თავდაცვის საშუალებად სიძულვილი ქცეულა და ის გამაყუჩებელი აბივით მოქმედებს.
„მსოფლიოში გაურკვეველი უკეთურება სუფევს. დემოკრატიის იდეალი მუდამ პირველობას გულისხმობს,“ ისევე როგორც მედგრად ყოფნას მოსალოდნელი დარტყმის შემთხვევაში. აქედან გამომდინარე, სხეულის კულტი ბიჭების სოციალური სისტემის ნაწილად ქცეულა და შეჯიბრებას ბოლო არ უჩანს. იან გიუ ორიგინალური ლიტერატურული ხერხებით გვიხატავს იმ სირთულეებს, ყმაწვილები სამართლიანობისთვის ბრძოლის დროს რომ აწყდებიან, მათ შინაგან წინააღმდეგობებს ააშკარავებს და ამ გზით გვიჩვენებს, როგორ ცდილობენ ისინი წინ აღუდგენ და ებრძოლონ უკეთურებას, სიყალბესა და ვერაგობას.
«It’s Time To Take A Stand!»
„დროა მყარად დადგე!“ – ეს მიმართვა მხოლოდ „ბარბაროსული საზოგადოების ხელში თითქმის მარტო დარჩენილ“ ერიკს როდი ეკუთვნის. ის ბულინგის ყველა მსხვერპლისკენაა მიმართული. ყველასკენ იმ სურვილით, რომ საკუთარ თავში ძალა გამონახონ, იან გიუს გმირის მაგალითით გამხნევდნენ და მასავით „საართლიანობის ჩემპიონებად“ იქცნენ.
ეს წიგნი ერთგვარი სახელმძღვანელოა მათთვის, ვინც ჯერ კიდევ ვერ გარკვეულა საკუთარ ცხოვრებაში, ვისაც ჯერ არფერი სმენია ბულინგზე, ვისაც უბრალოდ უჭირს ან არ სურს აღიაროს, რომ მსგავსი უკეთურება მართლაც არსებობს. ეს გახლავთ სასტიკი და აუტანელი დოკუმენტი მოზარდის ცხოვრებისა. დიახ, „უკეთურება“ სახეში მუშტივით გარტყმული რომანია.
