მოთხრობა
ოთხი წელია, 21 წლის ტუსი ძმასთან ერთად მატარებლის ვაგონში ცხოვრობს. მათ მხოლოდ რადიომიმღები, ნათურა, სამი ჭიქა, ორი თეფში, საწოლი, კარადა, ფეხის საწმენდი ჩვარი, ცოცხი, ალუმინის პატარა ქვაბი, ორი წყვილი ფეხსაცმელი, სუფრის კოვზი, დანაჩანგალი და რამდენიმე წიგნი აქვთ. ეს მონაცემები ანკეტიდანაა, რომელიც სოცმუშაკმა შეავსო სოციალურად დაუცველი და-ძმის ვაგონში. ერეკლე დეისაძის მოთხრობაში („სიზუსტე“) დევნილი, უდედმამო სიმსივნიანი გოგოსა და მისი ძმის ცხოვრების რამდენიმე ეპიზოდია აღწერილი. გაუსაძლისი ყოფა ძმას აიძულებს ქუჩაში იმათხოვროს და შიგადაშიგ წებოც ისუნთქოს.
„როცა ადამიანი კვდება, მარხავენ. ტუსის შემთხვევაში პირიქით მოხდა. ჯერ დამარხეს და მერე მოკვდა.“ – ასე იწყება მოთხრობა და მკითხველიც ასე თუ ისე მზადაა სიუჟეტის განვითარებისთვის, თუმცა არა – ცინიზმისთვის. ტუსის დამადლებული პირველი ქიმიოთერაპიის კურსის გარდა სახელმწიფომ შესაძლოა და-ძმას ყოველთვიური დახმარებაც დაუნიშნოს. მაგრამ სახელმწიფოს სახაზავი არასდროს ცდება:
„იმისათვის, რომ სახელმწიფო დახმარება დაგენიშნოთ, ნაოპერაციები ფეხი ხუთი სანტიმეტრით ნაკლები უნდა იყოს მეორეზე, – თქვა სტუმარმა და მცირე პაუზის შემდეგ დაამატა, – აქ 4 სანტიმეტრი და 95 მილიმეტრია… სახელმწიფოს სიზუსტე უყვარს“.
ფილმი
„არსებობს გარკვეული სტანდარტები და ამ ჩარჩოში უნდა ჩაჯდეთ“, „ნუ ცდილობთ, ბავშვით გული აგვიჩუყოთ და ნუ სპეკულირებთ“ – გულგრილად მოუწოდებენ სოციალური აგენტები მარტოხელა ქალს, აუტიზმის მქონე მცირეწლოვანი ბიჭის დედას ნინო ბასილიას ფილმში „ანას ცხოვრება“, როდესაც ანა სახელმწიფოსგან დახმარებას ითხოვს. ის ხომ მუშაობს და ხელფასიც აქვს, ზოგს კი ქაღალდის ფული თვალითაც არ უნახავს!.. „აქ იცით რამდენი თქვენნაირი მოდის? სახელმწიფო ყველას ვერ გაწვდება!“ – შეუვალი არიან საჯარო მოხელეები. სოციალური დრამა გარკვეულწილად ასახავს თანამედროვე ქართულ ყოფას და აჩვენებს ბიუროკრატიულ სიმკაცრეს, სიხისტეს, გნებავთ – სიზუსტეს ყოველ დეტალში. არანაირი გადახვევა კანონიდან! ფუქსავატი სახელმწიფო მოხელეების პრემიებიც ხომ ყოველთვის კანონიერია?!.
ქართული რეალობა
ახლახან შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირის მშობელს ან ადამიანს, ვინც მასზე 18 წლის ასაკის შემდეგ უნდა იზრუნოს, სახელი შეეცვალა: „მეურვის“ ნაცვლად საქართველოში მას უკვე „მხარდამჭერი“ ჰქვია და ეს „წოდება“ 5 წლით ენიჭება. მხარდამჭერად აღიარება სასამართლოს პრეროგატივაა. თუმცა ჯერ ფსიქოლოგიურმა დისპანსერმა, სამხარაულის ბიურომ და სოციალურმა სააგენტომ უნდა დაადასტუროს, რომ კონკრეტული პირი შეზღუდული შესაძლებლობის მქონეა და მას მხარდამჭერი ნამდვილად სჭირდება. აი, სწორედ ამ რგოლებშია კვალიფიციური კადრების დეფიციტი:
„ეს ბიჭი რა აქტიურია?!. მოძრავი აუტისტი მე არ მინახავს! ეგენი ხომ თავისთვის სხედან? თავიანთი სამყარო აქვთ… ბოთლს აკვირდება და ამან სავარაუდოდ კითხვაც იცის და რაღაც სხვა დიაგნოზი უნდა იყოს.“ – ეუბნებიან 18 წლის აუტიზმის მქონე ბიჭის დედას და დაუსრულებლად გზავნიან სხვადასხვა დაწესებულებაში. საქართველოში მხარდამჭერები მეტწილად დედები არიან და შშმ შვილებზე ზრუნვის გამო მუშაობას ვერ ახერხებენ. ბიუროკრატიის გამო იკარგება ძვირფასი დრო, რაც ხშირად აისახება როგორც შშმ პირის რეაბილიტაციის პროცესსა და შედეგზე, ისე მხარდამჭერის ნერვებზე. გულგრილობას და სავარაუდოდ სახელმწიფო ბიუჯეტის დაზოგვას უკავშირდება შემთხვევა, რომელიც საკმაოდ ხშირია:
საქართველოში შშმ პირებისთვის განკუთვნილ დღის ცენტრებში ადგილები შეზღუდულია, მოთხოვნა კი გაცილებით მეტია. ვაუჩერი, რომელსაც შშმ პირებზე გასცემს, სახელმწიფოს 220 ლარი უჯდება. როდესაც სრულწლოვნების ასაკის შესრულებამდე რამდენიმე თვე რჩება, პირობითად შშმ პირის დედას, ჯერჯერობით გაურკვეველი სტატუსის გამო, უარს ეუბნებიან მოთხოვნაზე, მოიპოვოს შემდეგი თვეების ვაუჩერები შვილისთვის – ჯერ სასამართლოს გადაწყვეტილება მოიტანეო. სხვა გზასაც უტიფრად სთავაზობენ: შენ ნაცვლად თავად შშმ პირმა რომ მოითხოვოს ვაუჩერი, დაწეროს განცხადება და ხელიც მოაწეროს, ავტომატურად გაუგრძელდება მომსახურებაო. როცა შშმ პირი მეტყველებს, სასამართლო განხილვის აუცილებლობა აღარაა – მისი სასურველი ადამიანი ნოტარიუსის მეშვეობით გახდება „მხარდამჭერი“. მაგრამ რა ხდება, მაგალითად, იმ შემთხვევაში, როცა 18 წლის პირი ვერც მეტყველებს და ვერც წერს, მშობელი კი ჯერ აღიარებული არაა მხარდამჭერად? სასამართლო პროცესები ხომ თვეობით, ხან წელიწადსაც კი იწელება? ამ გაურკვევლობის პერიოდში შშმ პირი სახელმწიფო პროგრამის მიღმა რჩება – მას არ აძლევენ დღის ცენტრის რამდენიმე თვის (ხშირად 9 თვისაც კი) ვაუჩერებს და, შესაბამისად, ძირითად დროს ის სახლში ატარებს, რაც წინა თვეების შედეგებს წყალში ყრის. საქართველოში ძალიან იშვიათია შშმ პირების დასაქმების შემთხვევები.
ბლოგი
„ამ ბავშვებს მაინც არაფერი გამოუვათ“, „ტყუილად წვალობენ დედებიც და ბავშვებსაც ტანჯავენ“, „ვერაფერს სწავლობენ და სხვებსაც უშლიან ხელს განათლების მიღებაში“ – ასეთ ფრაზებს კიდევ თუ წავაწყდებოდი, აღარ მეგონა. ეს განხილვა სოციალურ ქსელში მოჰყვა ბლოგს ( https://megikavtuashviliblog.wordpress.com/2017/07/16/2076/ ), სადაც თბილისის ერთი სკოლის ამბავი იყო მოთხრობილი. სკოლაში ახლახან ერთმანეთს რიგითი, ტიპური განვითარების მოსწავლისა და შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ბავშვის მშობლები დაუპირისპირდნენ. მშობლების უმეტესობა კლასიდან ჰიპერაქტიური სინდრომის მქონე თეკლას გადაყვანას მოითხოვდა. ფიზიკური შეხლა-შემოხლის შემდეგ გოგონა სკოლიდან გაიყვანეს და სახლში გამოკეტეს. დაიჩაგრა უმცირესობის წარმომადგენელი, შეილახა მისი განათლების უფლება, გაიმარჯვა განსხვავებულის მიმართ სიძულვილმა.
რბილად რომ ვთქვათ, გასაკვირია, როცა სწორედ ასეთ არატოლერანტულ ადამიანებს უჩუყდებათ ხოლმე გული ვირტუალურ სამყაროში აუტიზმის მქონე ბავშვების „საოცარი ფრაზებით“, თუ ვუნდერკინდების აღმოჩენებით ან დაუნის სინდრომის მქონე პირების შესანიშნავი თამაშით კინოში და „მეორე ხელით“ საკუთარ „კედლებს“ აჭრელებენ მსგავსი სტატიებით სოციალურ ქსელებში.
ჩვენი წარსული
რა მოხდა? ვის არ მოსვლია?! ვის არ დაუმცირებია „გონებასუსტი“ (ადრე კონკრეტული დიაგნოზების გარკვევას ვინ დაგიდევდათ) თანაკლასელი ან მეზობელი? ახლა ამას ბულინგს ვუწოდებთ, არც თუ ისე შორეულ წარსულში კი ბავშვები მას აბუჩად აგდებას ვეძახდით. მეც ვარ სამწუხაროდ მოძალადეთა შორის. მახსოვს, კლასიც ავიყოლიე ხითხითში და „ჩემს ჭკუაზე გავატარე“ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე გოგონა, რის გამოც მისი დედისგან და შემდეგ – მასწავლებლისგანაც გავიკიცხე, მაგრამ ეს ცხოვრებისეული გაკვეთილი დღემდე მწარედ მახსოვს. მარტივად შეიძლება ბავშვობაშივე მიხვდე, რომ საკუთარი უპირატესობის გამოყენება ხშირად უღირსი საქციელია.
სამიზნე სკოლა
კარგი და ცუდი შემთხვევები ინკლუზიური სწავლებისას გვხვდება როგორც საქართველოს სკოლებში, ისე საზღვარგარეთაც. ბრიტანელი მასწავლებლის მიერ 11 წლის ბენისთვის გაგზავნილი წერილი (https://sputnik-georgia.com/positive/20160721/232778780.html) შესანიშნავი მაგალითია იმისა, როგორ შეიძლება სსსმ მოსწავლე მისი საუკეთესო თვისებებითა და გამორჩეული უნარებით წარმოაჩინო და არა სუსტი მხარეებით.
დღევანდელობა
სასწავლო წლის ბოლოს ჩემი სათვალიანი, 6 წლის, აუტიზმის მქონე ბიჭი უკვე ძალიან დაღლილია, რადგან ძალიან დატვირთული რეჟიმი აქვს. მისი ტოლი ბავშვები სექტემბერში შედიან სკოლაში, ის კი სავარაუდოდ 7 წლისა შევა. მისი ასაკის ბიჭებს ალბათ გაუძნელდებათ 40 წუთიან გაკვეთილებზე ჯდომა, ის კი ყოველდღიურად, უკვე 4 წელია, საათობით მეცადინეობს სპეციალურ პედაგოგებთან, ABA თუ ოკუპაციურ თერაპევტებთან, რომ „ჩვეულებრივ“ ბავშვებს „დაემსგავსოს“, დაეწიოს. მისი თითოეული წუთი განსხვავებულ გარემოში ახალი გამოცდილებაა, ახალი „გამოწვევაა“, რომელიც უნდა დაძლიოს, რომ მოერგოს ჩვენს სამყაროს იმისთვის, რომ მომავალში არ მიუთითონ, რომ მან ცალკე ინტერნატში, „თავისნაირებთან“ ერთად უნდა ისწავლოს.
დადგენილია, რომ სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლეების მდგომარეობა უმჯობესდება ინკლუზიურ გარემოში, რომ არაფერი ვთქვათ „ჩვეულებრივ“ ბავშვებზე, რომლებიც განსაკუთრებული საჭიროების მქონე თანაკლასელებთან სწავლით მეტად ტოლერანტულ და მზრუნველ პიროვნებებად ყალიბდებიან.
უცხოური ფილმი და რეალობა
ფილმ „ნოთინგ ჰილში“ ერთი ეპიზოდია, როდესაც კაცს სურს შეაღწიოს პრესტიჟული სასტუმროს საკონფერენციო დარბაზში, სადაც კინოვარსკვლავთან ჟურნალისტების შეხვედრაზე დასწრება მხოლოდ მკაცრად განსაზღვრული საშვებითაა შესაძლებელი. როცა შეაჩერებენ და საბუთებს მოსთხოვენ, მას უცებ ეტლით მოსარგებლე მეგობარი გამოექომაგება: ეს მე მახლავსო და დაუყოვნებლივ შეუშვებენ. აქედან ჩანს არა მხოლოდ პატივისცემა შშმ პირისა, არამედ შიშიც კანონდარღვევისა. ცივილიზებულ ქვეყნებში ვერავინ ბედავს შშმ პირების უფლებების დარღვევას. მათ კანონი რეალურად იცავს. მეტიც, ზოგი გადაჭარბებულ ლოიალობასაც კი მიმართავს შიშით – რაიმე ქმედება დისკრიმინაციულ მოპყრობად არ ჩამეთვალოსო.
ამასთან, მახსენდება მონათხრობიც ერთი ეტლით მოსარგებლე ამერიკელი ქალისა, რომელიც მაღალ თანამდებობას იკავებს თავის ქვეყანაში. აქაც კი, ასეთ განვითარებულ ქვეყანაში, შინაგანად მაინც ვგრძნობ, რომ „ჩვეულებრივი“ ადამიანები ზემოდან მიყურებენ, თანასწორად არ აღმიქვამენ, უპირატესად გრძნობენ თავს ჩემი მიღწევების მიუხედავადო.
ეპილოგი
ბოდიშს ვუხდი ჩემს სათვალიან, აუტიზმის მქონე, ჰიპერაქტიურ შვილს, რომელიც დაბადების დღეზე არ წავიყვანე – იმდენს ირბენს, დავიღლები-მეთქი (სხვების აზრი ან გაოცებული მზერა კარგა ხანია აღარ მაღელვებს). თვითონაც გადაღლილი იყო სპეციალურ გაკვეთილებსა და საბავშვო ბაღში სიარულით. დაბადების დღეზე, რომელიც ღია ცის ქვეშ ზაფხულის გრილ საღამოს გაიმართა და ყველა სტუმარ ბავშვს ჰქონდა საშუალება ცხენზე დამჯდარიყო, ჩემმა „ჩვეულებრივმა“, ორმა ცელქმა შვილმა მაინც დამღალა. არც ის განსაკუთრებული ბიჭი უნდა გამოკლებოდა ამ მხიარულებას, ბიჭი, რომელმაც რამდენიმე წლის წინ, ზოოპარკში სპეციალურად ამ „განსხვავებული ბავშვებისათვის“ გარეთ გამოყვანილ პონის ისე აკოცა და „ელაპარაკა“, იმდენი ეფერა და უცინა, თითქოს ძველი მეგობარი ნახაო.
ყველანაირად ვეცდები მაქსიმუმი გავაკეთო მისთვის და მე მარტო არ ვარ. ჩვენ, შშმ ბავშვების მშობლები, ბევრნი ვართ და თუ სახელმწიფოს/ხელისუფლებას სიზუსტე, ხელმომჭირნეობა და დემაგოგია უყვარს, ჩვენც ბევრი რამე შეგვიძლია. ჩვენ შევცვლით დღევანდელობას და მივაღწევთ, რომ კანონი რეალურად იცავდეს ჩვენს შვილებს, ვერავინ ბედავდეს ამ ქვეყანაში მათი უფლებების შელახვას, კუთვნილი მომსახურების წართმევას, სკოლიდან გაგდებას და სხვ.
რაც შეეხებათ განსხვავებულების საზოგადოებისგან გარიყვის მომხრეებს, ისინი ყოველთვის და ყველა ქვეყანაში იყვნენ და იქნებიან. ზოგი პირდაპირ ამბობს საკუთარ აზრს, ზოგს კი შინაგანი ეთიკა არ აძლევს ნებას, მაგალითად, შშმ პირების მიმართ მიუღებლობა ხმამაღლა გამოხატოს 21-ე საუკუნეში. ასეთების ჯიბრზე და ყველა კეთილისმსურველის გასახარად, ვიცი, ეს ბავშვები ყველაფერს შეძლებენ, ბევრს გააოცებენ, დიდ წარმატებას მიაღწევენ და წლების შემდეგ ნიჰილისტებს საკუთარი სიტყვების შერცხვებათ! ამას ვპირდებით.
