ექვსი წლის ასაკში ბავშვის ცხოვრება კარდინალურად იცვლება. ის სკოლაში მიდის. ყველა წესი, რომლებითაც ბავშვი აქამდე ცხოვრობდა, ტრანსფორმირდება. ახალ პირობებთან შეგუებისას ბავშვი ადაპტაციის რთულ პროცესს გადის. ამ პროცესის მეტ-ნაკლებად უმტკივნეულოდ წარმართვისთვის მასწავლებლები და მშობლები ბავშვის ასაკობრივ თავისებურებებს უნდა იცნობდნენ.
ბავშვის ფიზიოლოგიური განვითარება – ფიზიოლოგიური ფორმირების პროცესშია სისხლძარღვთა სისტემა, ხერხემალი – საყრდენ-მამოძრავებელი სისტემის ცენტრალური ნაწილი. სრულყოფას განიცდის ნერვული სისტემაც – მისი სხვადასხვა ნაწილი დიფერენცირდება. იმატებს ნერვული პროცესების აქტივობა. ნერვული აღგზნება ჭარბობს შეკავებას და ეს განაპირობებს უმცროსი სასკოლო ასაკის ბავშვების ისეთ მახასიათებლებს, როგორებიცაა ჭარბი ემოციურობა, მოუსვენრობა. უმჯობესდება მოტორიკა და მოძრაობის კოორდინაციის უნარი, რის გამოც ბავშვი უფრო აქტიური ხდება. მას ემატება ძალა და მოქნილობა, უფრო ამტანი ხდება და მეტ ფიზიკურ დატვირთვას უძლებს.
ბავშვის ორგანიზმი მზად არის დღის რეჟიმის შესაცვლელად. ბავშვი ფიზიკურად ვითარდება, მაგრამ მისი ზრდის პროცესი არათანაბრად მიმდინარეობს – გული სხეულის პროპორციულად არ იზრდება, ამიტომ არ შეუძლია, დიდხანს გაუძლოს დაძაბულ ფიზიკურ აქტივობას, დასვენების პერიოდები სჭირდება.
ფსიქოლოგიური პროცესების განვითარება – ექვსი წლის ბავშვის ფსიქოლოგია განვითარების ბობოქარ პროცესშია: მუდმივი ვარჯიშის შედეგად მკვეთრად იზრდება მეხსიერების პროდუქტიულობა, ფორმირებას იწყებს ლოგიკური მეხსიერება. ბავშვები იოლად უმკლავდებიან ამოცანებს, რომლებიც მოითხოვს ობიექტის ცნობას, მაგრამ უჭირთ მეხსიერებაზე დაყრდნობით ინფორმაციის აღდგენა, უძნელდებათ ისეთი მარტივი ტექნიკის გამოყენებაც, როგორიცაა გამეორება.
ყურადღების კონცენტრირების უნარი ჯერ კიდევ სუსტია, მაგრამ ეს არ არის სერიოზული პრობლემა. ბავშვებს შეუძლიათ გააანალიზონ, დააჯგუფონ და სისტემაში მოიყვანონ ობიექტები საერთო ნიშნების მიხედვით. ისინი ადგენენ მიზეზშედეგობრივ კავშირებს, დამოუკიდებლად ინტერესდებიან ახალი ინფორმაციით, აკვირდებიან, აქვთ სიმბოლოების გაგების უნარი. მასწავლებელს მნიშვნელოვანი წვლილის შეტანა შეუძლია ბავშვის აღქმის განვითარებაში, თუ სწორად შეურჩევს ნახატებს, სურათებს და აღქმის ორგანიზებაში დაეხმარება.
ბავშვს აქვს საბაზისო ცოდნა გარემოს შესახებ და განსაზღვრული დასკვნების გამოტანა შეუძლია. ამ ასაკის პატარებს ძალიან კარგად აქვთ განვითარებული წარმოსახვის უნარი. უყვართ ფანტაზიორობა.
პირველკლასელმა ბავშვმა შეიძლება წარმოიდგინოს მოძრავი ობიექტი, მაგრამ მის წარმოდგენაში აისახება ობიექტის მხოლოდ საწყისი და საბოლოო მდგომარეობა. მესამეკლასელს კი უკვე შეუძლია ობიექტის გარდამავალი მდგომარეობის წარმოდგენაც.
ამ ასაკის ბავშვები იგონებენ ასოციაციებს, აღიქვამენ სილამაზეს, უყვართ ხატვა, თუმცა ხატვის დროს ცუდად აფიქსირებენ დეტალებს. ფერების მიხედვით გადმოსცემენ ემოციებს. ბავშვს შეუძლია დაათვალიეროს ნახატის დეტალები გარკვეული თანმიმდევრობით, ააწყოს ნაწილებისგან მთელი და ა.შ.
უმცროსი სასკოლო ასაკის ბავშვებს უჩნდებათ ლოგიკური აზროვნების ნიშნები, რომელიც ჯერ მხოლოდ კონკრეტულია. ბავშვის მსჯელობა, როგორც წესი, ემყარება კონკრეტულ მაგალითებს და პირად გამოცდილებას.
ინტელექტუალური განვითარება – გარდაქმნები მიმდინარეობს ბავშვის ინტელექტუალურ განვითარებაში. უმცროსი სასკოლო ასაკის ბავშვისთვის ხელმისაწვდომია ექსპერიმენტი, პრაქტიკული აქტივობა, თამაში. ბავშვები იცავენ თამაშის წესებს. მოსწონთ მოძრავი და სიუჟეტურ-როლური თამაშები. თამაში ეხმარება მათ, დაინახონ მიმართება, მიზეზშედეგობრივი კავშირი ობიექტებსა და მოვლენებს შორის, რაც აფართოებს მათ გამოცდილებას.
ამ ასაკის ბავშვი ძნელად იღებს თეორიულ ცოდნას, რომელიც მზა სახით მიეწოდება. ნამდვილად მხოლოდ მაშინ იგებს ახალ ინფორმაციას, როდესაც მას ობიექტების გამოყენებით – ტრანსფორმაციის, გადაადგილების, დაკავშირების, კომბინაციის გზით ვაწვდით. ამ ასაკშივე ჩნდება მეხსიერების პროცესების კონტროლის უნარი. ასაკის მატებასთან ერთად ის უფრო ძლერდება.
ფსიქოლოგებმა დაადგინეს ფაქტორები, რომლებიც ხელს უწყობს ბავშვის ინტელექტუალურ განვითარებას: საინტერესო და მრავალფეროვანი ფიზიკური გარემო, მათ შორის – სათამაშოები, ყურადღება და ემოციური დამოკიდებულება, ხშირი საუბარი ბავშვთან, გადაჭარბებულ შეზღუდვებსა და კონტროლზე უარის თქმა. მშობლები კი არ უნდა უბრძანებდნენ ბავშვებს, არამედ კომუნიკაციის სხვა ფორმებს არჩევდნენ.
გარემო – ექვსი წლის ბავშვი აქტიურად ეცნობა სამყაროს, უჩნდება ბევრი კითხვა, აქვს პასუხის საკუთარი ვერსიები. ის იოლად ახერხებს სახლის გარეთ ორიენტირებას, ინტერესდება, რისგან რას ამზადებენ, აქვს სამყაროს შექმნის საკუთარი ვერსია, შეუძლია, ახალი ცოდნა ცხოვრებისეულ სიტუაციებსა და თამაშში გამოიყენოს. მარტივად სწავლობს სხვის მაგალითზე.
მეტყველება – ექვსი წლის ბავშვს უნდა შეეძლოს ყველა ბგერის მკაფიოდ წარმოთქმა, ლექსის დაზეპირება და დეკლამირება, ლიტერატურული ნაწარმოების მოყოლა. მისი მეტყველება გასაგები უნდა იყოს.
ბავშვის მეტყველების განვითარება მჭიდროდ უკავშირდება აზროვნების განვითარებას. ბავშვი გადადის მარტივიდან რთული თანწყობილი და ქვეწყობილი წინადადებების გამოყენებაზე. წინადადებების ფორმულირებისას იყენებს კავშირებს – „იმიტომ, რომ“, „თუ“, „იმისთვის“ და სხვ.
ექვსი წლის ბავშვის მეტყველების სემანტიკური მხარე შედარებით ღარიბია. სიტყვების მნიშვნელობას აკლია სიზუსტე, ხან შევიწროებულია, ხან – ზედმეტად ფართო. ამ ასაკში ბავშვებს სიტყვები პირდაპირი მნიშვნელობით ესმით.
მათემატიკა – შეუძლია ათამდე და პირუკუ თვლა, ესმის მათემატიკური ნიშნების მნიშვნელობა, იყენებს მათ, უმატებს და აკლებს ათის ფარგლებში, იცის ძირითადი გეომეტრიული ფიგურების სახელები, შეუძლია ოპერირება ცნებებით „ახლოს – შორს“, „მეტი – ნაკლები“, „წვრილი – მსხვილი“ და სხვ. შეუძლია საკუთარი შეცდომების გამოსწორება, ქმედებათა კორექტირება.
ემოციები – უმცროსი სასკოლო ასაკის ბავშვის ემოციები მძაფრია და მკვეთრად გამოხატული, მაგრამ არამდგრადი, რაც გამოიხატება ერთი ემოციური მდგომარეობიდან მეორეში სწრაფი გადასვლით. ბავშვის შეშინება და გაბრაზება ადვილია, თუმცა ასევე ადვილია მისი ინტერესისა და სიხარულის გამოწვევა. მას ადვილად გადაედება სხვა ბავშვების ან უფროსების ემოციები.
ექვსი წლის ბავშვი ემოციურად დაუცველია. ცდილობს, ასიამოვნოს უფროსებს, მიიღოს მათგან ემოციური დაცვა. ის მიჯაჭვულია უფროსებს, ბაძავს მათ და უკრიტიკოდ იღებს მათ ღირებულებებს.
პიროვნების სოციალიზაცია – ამ ასაკის ბავშვი მეგობრულია, უყვარს ჯგუფურ თამაშებში მონაწილეობა. ეს მას უვითარებს თანამშრომლობის უნარს და მატებს თავდაჯერებას, რადგან მისი ცალკეული წარუმატებლობანი ზოგად ფონზე ნაკლებად შესამჩნევია.
ბავშვის თვითშეფასების ჩამოყალიბებაზე გავლენას ახდენს როგორც სასკოლო წარმატებები, ასევე მისდამი უფროსების დადებითი დამოკიდებულებაც.
პირველკლასელთა უმრავლესობისთვის დამახასიათებელია მაღალი თვითშეფასება. ბავშვებს მიაჩნიათ, რომ „კარგები და ჭკვიანები“ არიან. მეორე კლასში თვითშეფასება მკვეთრად ეცემა („მეორე კლასის ფენომენი“). ბავშვები კრიტიკულები ხდებიან საკუთარი თავის მიმართ. ისინი უკვე სასწავლო საქმიანობის ხარისხზე ორიენტირდებიან, ხოლო საკუთარი სასწავლო საქმიანობის შეფასების კრიტერიუმები ჯერ ისევ სუსტად აქვთ განვითარებული.
სკოლაში შესვლის დღიდან ბავშვი ახალ სოციალურ როლს – მოსწავლეობას ირგებს. იცვლება თანატოლებთან, უფროსებთან მისი ურთიერთობის პრინციპები და ფორმატი, ბავშვის მიმართ აქამდე არსებული მოთხოვნების სისტემა მკაცრდება.
ბავშვი მზადაა, გააფართოოს თავისი მიკროსამყაროს არეალი. ის მეტი ხალისით ამყარებს კომუნიაკაციას გარშემო მყოფებთან. საკუთარ „მეზე“მისი წარმოდგენა რთულდება. ბავშვს შეუძლია მიზნისა და მოტივაციის აღქმა, რომელიც ქმედებისკენ უბიძგებს და მიახვედრებს, რა შედეგს უნდა ელოდოს.
ექვსი წლის ბავშვს თვითგამოხატვის მოთხოვნილება უჩნდება. ის სხვადასხვა გზით ცდილობს ყურადღების მიქცევას, მათ შორის – ცუდი საქციელითაც, და მტკივნეულად განიცდის წარუმატებლობას.
ექვსი წლის ასაკში საფუძველი ეყრება ბავშვის ზეობრივ სახეს. მის ჩამოყალიბებაში ყველაზე დიდი როლი უფროსებს აკისრიათ. ბავშვისთვის უფროსი ავტორიტეტია, ამიტომ ის მზად არის, იცრუოს კიდეც, ოღონდაც უფროსების თვალში ღირსეულად გამოიყურებოდეს, მისი ქმედება დადებითად შეფასდეს ან არ დაისაჯოს.
ექვსი წლის ბავშვები ცდილობენ ემოციების მართვას, ცრემლისა და აგრესიის შეკავებას. ისინი ნელ-ნელა ხვდებიან, რომ სამყარო დიდია, რაც მათში უკონტროლო შიშს, ფობიას ბადებს.
ამ ასაკში ხდება საკუთარი სქესის საბოლოო იდენტიფიცირება და ბავშვი არჩეულ როლს ყველგან წარმოაჩენს – მეგობრებისა და სათამაშოების არჩევის დროს, როლურ თამაშებში.
ექვსი წლის ბავშვს კარგად აქვს განვითარებული თვითმომსახურების უნარები, შეუძლია ყველა ძირითადი ჰიგიენური პროცედურის ჩატარება. ყოფასა და ყოველდღიურობაში მისი დამოუკიდებლობის წილი ნელ-ნელა იზრდება.
