პოლ კოლარდი: კრეატიულობის შეფასება

როგორ არის შესაძლებელი მასწავლებლის ან მოსწავლის კრეატიულობის გამოცდა ან შეფასება?  რას „ვზომავთ“კრეატიულობის შეფასებისას? პოლ კოლარდი, ორგანიზაცია „კრეატიულობა, კულტურა და განათლების“ (Creativity, Culture and Education (CCE) ხელმძღვანელი გვესაუბრება „გონების კრეატიულ თავისებურებებზე“ და გვიხსნის, როგორ შეიძლება შევაფასოთ სწავლებისა და შესწავლის პროცესები, კრეატიულობის, შემოქმედებითობის კუთხით. ორგანიზაციის ხედვა ითვალისწინებს ბავშვებში შემოქმედებითი უნარების, მათი კრეატიულობის ხელშეწყობასა და განვითარებას. CCE-ის აზრით, ბავშვის სხვადასხვა სახის კულტურულ აქტივობაში ჩართვა სკოლაში თუ მის გარეთ დიდად გაზრდის ახალგაზრდების შანსებს მომავალ ცხოვრებაში. როგორ შევაფასოთ კრეატიული სწავლება და შესწავლის პროცესი? დასაწყისისთვის უპრიანი იქნება განვსაზღვროთ, რას ვგულისხმობთ კრეატიულობაში.

მხოლოდ ის ფაქტი, რომ დღეს ცნება „კრეატიულობა“ დიდ საერთაშორისო ინტერესს იწვევს, ადასტურებს იმას, რომ უამრავი აკადემიური, კვლევითი და საკონსულტაციო ერთეული იკვლევს, საუბრობს, აანალიზებს და წერს ამ თემაზე.

კრეატიულობისადმი ასეთი ინტერესი ნაცვლად დახმარებისა საკმაოდ ართულებს კრეატიულობის შეფასებისათვის საჭირო ჩარჩო-სქემის დადგენასა და ჩამოყალიბებას. ეს ალბათ იმიტომ ხდება, რომ ცნება „კრეატიულობის“ განსაზღვრებების სიმრავლე გარკვეულწილად იზრდება და ფართოვდება და ხშირად ადამიანის ქცევისა და საქმიანობის სხვადასხვა სფეროებზეც ინაცვლებს.

შემოქმედების უნარი, ინოვაციურობა და საქმიანი უნარები, მათი ურთიერთკავშირისა და ურთიერთდამოკიდებულების გამო, საკმაოდ ხშირად უგულვებელყოფილია და გენიოსის კრეატიულობა შეცდომით გაიგივებულია ადამიანის ბუნებრივ შემოქმედებით უნართან, რომელიც ნებისმიერი ადამიანის თანდაყოლილი თვისებაა.

ენა და ლექსიკაც კი, რომელსაც ამ საკითხებზე მსჯელობისას იყენებენ, ბუნდოვანია და ხშირად გაუგებარი მასწავლებლებისთვის, რომლებიც სრულიად გულწრფელად ცდილობენ ბავშვებში შემოქმედებითი მუხტის „გაღვივებას“.

CCE ცდილობს ამ საკმაოდ რთული საკითხების გადაწყვეტას, რათა დაეხმაროს მასწავლებლებსა და, ზოგადად, განათლების პროცესს.

პირველი, რასაც CCE საკითხზე მსჯელობისას ახმოვანებს, გახლავთ ის, რომ აუცილებელია მოსწავლეებში შემოქმედებითი უნარების განვითარება, ინდივიდუალური კრეატიულობისა და ბავშვის ბუნებრივი ტალანტის ხელშეწყობის გზით. იმ უნარების ხელშეწყობით, რომლებიც ადამიანს ეხმარება საკუთარი თავის შემეცნებაში, ადაპტაციის უნარის განვითარებაში და ცვლილებების განხორციელებაში, ხვალინდელი დღის წარმოდგენასა და შეცვლაში. ეს 21-ე საუკუნის ცენტრალური ამოცანაა.

მეორე, რასაც CCE აკეთებს, უინჩესტერის უნივერსიტეტის კვლევით ცენტრ Real World Education-თან ერთად, გახლავთ ის, რომ ის კრეატიულობის განსამარტავად ქმნის ლექსიკონს. ენას, რომელიც გასაგები და აღქმადი იქნება მასწავლებლებისათვის.

ეს პროცესი აუცილებელია იმ უნარებისა და ქცევის ჩამოსაყალიბებლად, რომლებიც მასწავლებლებს შემოქმედების უნარებისა და კრეატიულობის განსამარტავად ესაჭიროებათ. გონების კრეატიულ თავისებურებებში იგულისხმება ზოგადად ადამიანის და, კერძოდ, მოსწავლის შემდეგი უნარები და ქცევის თავისებურებები:

• ცნობისმოყვარეობა

– ინტერესის გამოჩენა და კითხვების დასმა;

– ახლის გაცნობის სურვილი  და გამოკვლევა;

– ვარაუდებისა და წინასწარდაშვებების კრიტიკა.

• შეუპოვრობა, უდრეკობა

– გაურკვევლობებისადმი შემწყნარებელობა და მომთმენის უნარი;

– სიძნელეებისადმი თვალის გასწორება;

–  გამბედაობა იყო განსხვავებულობა.

• წარმოსახვის უნარი

– სხვადასხვა შესაძლო ვარიანტების განხილვის მხარდაჭერა;

– ურთიერთკავშირების დანახვის უნარი;

– ინტუიციის გამოყენება.

• დისციპლინირებულობა

– კეთების სურვილი და შედეგების გაუმჯობესება;

– ტექნიკის განვითარების სურვილი და უნარი;

– კრიტიკული თვითშეფასების (რეფლექსიის) უნარი.

• თანამშრომლობის უნარი

– თანამშრომლობა დადგენილი წესებით;

– შეფასებების მიცემის და სხვებისგან მიღებისთვის მზადყოფნა;

– „პროდუქტის“ (შედეგის) გაზიარებისთვის მზადყოფნა.

კრეატიულობის შეფასებისათვის საჭირო ჩარჩო-სქემის ჩამოყალიბებისას, CCE-მ მასწავლებლებზე სამუშაო ვარიანტები ბევრ ქვეყანაში გამოსცადა და მათი გამოხმაურებები, უმეტეს შემთხვევაში, დადებითი იყო. მასწავლებლებმა ზემოთ მოყვანილ განსაზღვრებებს „ადვილად გასაგები და აღქმადი“ უწოდეს და დარწმუნებული იყვნენ საკლასო ოთახში მათი გამოყენების ეფექტურობაში. მათივე თქმით, ჩამოთვლილი ატრიბუტები მნიშვნელოვანია ბავშვებისა და მოზარდების განვითარებისათვის.

ამავე დროს, ბევრმა მასწავლებელმა ჩარჩო-სქემის შეფასებისას განაცხადა, რომ მათთვის ძნელი იყო სქემაში ჩამოთვლილი თვისებებით ბავშვების შეფასება. ამის მიზეზი ალბათ  განათლების ის პირდაპირი, „ფრონტალური“ გადაცემა-გაზიარების სტილი იყო, რომელიც ძირითად აქცენტს ცოდნის  მასწავლებლიდან მოსწავლისთვის „გადაცემაზე“ აკეთებს და ზღუდავს მოსწავლეების კრეატიული თვისებების ჩვენება-გამომჟღავნებას.

მაგალითად, მიუხედავად იმისა, რომ მასწავლებლების უმეტესობა აღიარებს ცნობისმოყვარეობისა და ცოდნისმოყვარეობის გადამწყვეტ მნიშვნელობას, გაკვეთილებზე მაინც ძალიან მცირე დროს უთმობენ მოსწავლეების შეკითხვებს ან თავიანთი შეკითხვებით გაკვეთილის შინაარსის ან ფორმის შეცვლას.

ამ გარემოებამ CCE-ს უბიძგა გაეანალიზებინა ცოდნის გადაცემისა და ტრადიციული სასწავლო პროგრამის შესაბამისობა, გონების კრეატიული შესაძლებლობების განვითარების მიზნებთან. CCE-ს საერთაშორისო გამოცდილებიდან გამომდინარე, შეიძლება ითქვას, რომ სასწავლო პროგრამების უმეტესობა შესაძლებელია ისე მოიმართოს, რომ სწავლების პრაქტიკა შეიცვალოს. ამ ცვლილებით, საკლასო ოთახში  უნდა შეიქმნას სივრცე, რომელიც საშუალებას მისცემს მოსწავლეებს, განივითარონ ბუნებრივი კრეატიულობა. ამ კუთხით სწავლების მეთოდი უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე ის შინაარსი, რომელსაც ეს სწავლება მოიცავს.

სწავლებისა და სწავლისადმი ასეთი მიდგომა მეტადაა ფოკუსირებული სასწავლო გარემოს მართვაზე და ნაკლებად – იმაზე, თუ რას ვასწავლით ბავშვებს და როგორ აისახება ეს მათ აკადემიურ მოსწრებაზე.

ეს მიდგომა, რომელსაც „მაღალფუნქციონალურ ან ეფექტურად ფუნქციონირებად საკლასო ოთახს“ უწოდებენ (ინგლ. ‘the High Functioning Classroom’), მოსწავლეებს მეტ გამოწვევებს უყენებს და ნაკლებად წარმართავს მათი აზროვნების პროცესს. ასეთი სწავლება უბიძგებს მათ ფიზიკურად, ემოციურად და სოციალურად უფრო მეტად ჩაერთონ ასეთი „გამოწვევების“ გადალახვა-სწავლებაში. ასეთი მეთოდი მოსწავლეს სასწავლო პროცესის ცენტრში აქცევს და უზრუნველყოფს, რომ მათი დაკვირვებები, ისტორიები, გარემო, მათ აღქმებთან ერთად სწავლების ცენტრალურ შემადგენელ ელემენტებს წარმოადგენდნენ.

ამ კონტექსტში კრეატიული სწავლებისა და შესწავლის შეფასება გაცილებით ადვილი ხდება. მასწავლებლებისათვის „გონების კრეატიული თავისებურებების“ ჩარჩო-სქემის გამოყენებით ნათლად ჩანს, რომელი უნარები განვითარდა მოსწავლეებში და  შესაძლებელი ხდება მოსწავლეებში კრეატიული უნარების განვითარების მასშტაბის გაგება. ეს მასწავლებლებსაც ეხმარება, შეაფასონ თავიანთი პრაქტიკა და უზრუნველყონ იმ კრიტერიუმებთან შესაბამისობა, რომელსაც „მაღალფუნქციონალური საკლასო ოთახის“ კონცეფცია ითვალისწინებს.

ამავე დროს ძალიან მნიშვნელოვანია მასწავლებლებისათვის საწყისი ტრეინინგების ჩატარება, რაც მათ დაეხმარება კონცეფციის გაგება-გააზრებაში და თავიანთი შესაძლებლობების შეფასებაში.  სწორედ ეს გახლავთ ის მთავარი საქმე, რომელსაც CCE მსოფლიოს ბევრ ქვეყანაში ახორციელებს. დაგროვილმა გამოცდილებამ და ცოდნამ გვიჩვენა, რომ კრეატიულობის უნარების განვითარება-ჩამოყალიბება და შემდეგ მისი შეფასება ეფექტურია როგორც ინგლისურენოვან გარემოში, ისე – ლიტვაში, ჩეხეთში და პაკისტანში და კიდევ ბევრ ქვეყანაში, სადაც CCE მუშაობს.

წყარო: https://www.wise-qatar.org/measuring-creativity-education-paul-collard

კვლევის სრული ანგარიში: https://www.creativitycultureeducation.org/

სტატია თარგმნა და მოამზადა ლევან ალფაიძემ