ქვეყანა ხმელთაშუა ზღვაში ევროპასა და ჩრდილოეთ აფრიკას შორის, მალტის არქიპელაგზე მდებარეობს. მთავარი კუნძულებია მალტა, გოცო და კომინო. ფართობი – 316 კვ.კმ.
მალტის ყველა მეგალითური ტაძარი დიდი ხანია აღმოჩენილია და შესწავლილი არქეოლოგების მიერ, მაგრამ აქამდე ეს ნაგებობები უამრავ კითხვას ბადებს მსოფლიოს მეცნიერებს შორის.
მალტის ტაძრების მთავარი საიდუმლო მათ წარმოშობაში მდგომარეობს: ეს ნაგებობები ეგვიპტის პირამიდებზე დიდი ხნით ადრე აშენდა – ბრინჯაოს ხანაში და მათი ასაკი 5000-ზე მეტ წელს ითვლის.
საგულისხმოა, რომ ყველა ეს ნაგებობა აშენებულია რკინის იარაღების გამოყენების გარეშე. ხოლო მეგალითების მასშტაბი იმდენად დიდია, რომ ადგილობრივებს სჯერათ, რომ გიგანტებმა ააშენეს.
არაფერია ცნობილი ამ უნიკალური დიდებული ნაგებობების მშენებლებზე, ეს ადამიანები ათასწლეულის შემდეგ უკვალოდ გაუჩინარდნენ. დღეს, უახლესი კვლევების წყალობით, მეცნიერებმა წამოაყენეს ახალი ჰიპოთეზები, რომელიც, სავარაუდოდ, შეძლებს ნათელი მოჰფინოს მეგალითური ტაძრების საიდუმლოს.
პირველ რიგში, უნდა ითქვას, რომ მალტის ტაძრების მშენებლობა დიდი ხნით ადრე დაიწყო, ვიდრე კონტინენტურ ევროპაში (უძველესი ცნობილი – Cairn de Barnenez, Finistère, საფრანგეთი, 4500 წ.) და ამიტომ მალტური მეგალითები პროტოტიპებს წარმოადგენს სხვა რეგიონების ტაძრებისთვის. მეცნიერებმა დაადგინეს, რომ პრეისტორიული მალტის კულტურა დიდწილად უკავშირდება სიცილიას. ასე რომ, არქეოლოგები ვარაუდობენ, რომ მალტა იყო საკულტო ცენტრი სიცილიური ხალხებისთვის.
მალტის ყველა მეგალითური ტაძარი იუნესკოს მსოფლიო კულტურული მემკვიდრეობის ნუსხაშია შეტანილი. უძველესად ითვლება ორი ტაძრის კომპლექსი ჯგანტია კუნძულ გოზოზე. ორივე ტაძარი აგებულია მარჯნის კირქვის ბლოკებით.
ზოგიერთი ბლოკის წონა დაახლოებით ორმოცდაათ ტონას და სიგრძე ხუთ მეტრს აღწევს. ტაძრებს აქვთ ხუთ-ხუთი, ერთმანეთთან დერეფნებით დაკავშირებული აფსიდა (ნაგებობის ნახევრად გამოწეული ნაწილი, წრიული ან მრავალწახნაგოვანი ფორმის, რომელიც გადახურულია ნახევარგუმბათით და მოთავსებულია საკურთხევლის ნაწილი).
მალტის კიდევ ერთი გრანდიოზული ტაძარი, ჰაჯარი, კლდის წვერზე დგას. დიდ ინტერესს იწვევს ტაძრის დეკორი, კედლები მოჩუქურთმებულია ობსიდიანის და სილიციუმის ღვთაებებით და ცხოველებით. კუნძულის სამხრეთ სანაპიროზე კლდეებს შორის არის სამი ტაძრის კომპლექსი – მნაიდრა. იგი მარჯნის კირქვითაა ნაგები. აქვს რთული ჯვარედინული დაგეგმარება – წააგავს სამყურა ბალახს. პრეისტორიული სტრუქტურა სამი გაერთიანებული, მაგრამ არა ერთმანეთთან შეერთებული ტაძრისგან შედგება – ზედა, შუა და ქვედა ტაძრები. მათ შორის უძველესი ზედა ტაძარია.
ქვედა ტაძარი, სავარაუდოდ, ასტრონომიული დაკვირვებებისათვის გამოიყენებოდა. არქიტექტორების ჩანაფიქრით, 22 სექტემბერს და 20 მარტს მზის სხივები ზუსტად განსაზღვრული ხაზით გაივლიან ტაძარში.
ყველაზე ადრეულ მეგალითებს მიეკუთვნება Ta’Hadzhrat ტა ჰაჯრეთის ტაძრების კომპლექსი, რომელიც, სავარაუდოდ, აგებულია ნასოფლარზე და გამოირჩევა არასტანდარტული განლაგებით.
მალტის ტაძრების ყველაზე რთულ არქიტექტურულ კომპლექსად ითვლება ტარშიენის ტაძრები. იგი მიეკუთვნება ჩ.წ.აღ.-მდე 3600-2500 წლებს და შედგება ოთხი მეგალითური ტაძრისგან. 1960 წელს, მეცნიერებმა ასევე აღმოაჩინეს სამგლოვიარო, ტაძრები, რომლებიც ცუდადაა შემონახული.
მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ ტაძრების პერიოდის ცვლილება არ იწვევდა ძველი ტაძრების განადგურებას ან მიტოვებას, ადგილობრივი მოსახლეობა განაგრძობდა მათ გამოყენებას სამარხებად, რაც მიანიშნებს მნიშვნელოვან უწყვეტობაზე. გავრცელებული ჰიპოთეზით, მეგალითური ტაძრების შემცირების მიზეზად მიიჩნევა: კლიმატის არიდიზაცია, სამოქალაქო ომი, საგარეო გავლენა, მალტის და სიცილიის მიწის და სხვა ბუნებრივი რესურსების ამოწურვა.
მეცნიერებისთვის გაუგებარი რჩება მეგალითური ტაძრების პერიოდის კულტურა. რამდენადაც მალტაზე არ არის ნათელი დადასტურება იმისა, რომ კუნძული დასახლებული იყო ზემოადრეულ პალეოლითსა და მეზოლითში. თითქოს არსაიდან, ყოველგვარი წინასწარი ფაზების გარეშე ჩნდება ნეოლითი, რომელიც მოიცავს ცივილიზაციის მთავარ მიღწევებს: კერამიკას, სოფლის მეურნეობასა და მეცხოველეობას.
მეცნიერების მიერ მხოლოდ ცოტა ხნის წინ აღინიშნა ტაძრების განლაგების გარკვეული თავისებურება, რომელსაც შეუძლია ნათელი მოჰფინოს უძველესი ნაგებობების საიდუმლოს. კერძოდ, მეგალითური ტაძრების ცენტრში, არქეოლოგებმა აღმოაჩინეს კრომლეხის ნამარხები – წრიული ფორმით განლაგებული უზარმაზარი ქვის ფილები. მკვლევრებმა ტაძრების ახლოს კიდევ არაერთი ნამარხი შენიშნეს.
საოცარია, რომ ასეთ მჭიდროდ ათვისებულ არქიპელაგზე, როგორიც მალტაა, არქეოლოგები დღემდე პოულობენ ახალ მეგალითებს, თუმცა საკმაოდ ცუდ მდგომარეობაში. ზოგიერთი მათგანი გაიძარცვა და ზოგიც დასახლებული რაიონებში მოხვდა, ამიტომ, მათი აღმოჩენისთვის სპეციალური კვლევებია საჭირო.
აუცილებელია ითქვას, რომ ბოლო წლების განმავლობაში, მეცნიერები მივიდნენ საინტერესო დასკვნამდე. ექსპერტების აზრით, მალტის მეგალითური ნაგებობები გახდა პროტოტიპი მითოლოგიური ელისეის მინდვრების, სადაც, ძველი ბერძნების აზრით, სიკვდილის შემდეგ ცხოვრობენ ღმერთების საყვარელი გმირების სულები. მიცვალებულების ეს საუფლო ჰგავს ეგვიპტის „იალუს მინდვრებს“ საბერძნეთის დასავლეთით.
ექსპერტებმა დაადგინეს, რომ ბრინჯაოს ხანაში – ადრე რკინის ხანის მალტამ განიცადა რამდენიმე მასობრივი მიგრაცია, რის შედეგადაც დაკარგა უწყვეტობა მეგალითურ ხალხებთან. სავარაუდოა, რომ ეს მიგრაცია დაუკავშირდა მთელ ხმელთაშუა ზღვისპირეთს, განსაკუთრებით, ეგვიპტეში. აქედან გამომდინარე, დღეს არქეოლოგების წყალობით მეცნიერები თანდათან უახლოვდებიან პასუხს კითხვაზე: როგორ, ვის მიერ და რა მიზნით აიგო მალტის ამოუცნობი მეგალითური ნაგებობები.
