„ღამე ორსულად არის დღეზე,
არავინ იცის როგორი დილა შაიქნების“.
ყველა ნაწილი მთელის სრული სახეა, მის ყველა ნიშანს ატარებს, ამიტომაც ჩვენ, ყველანი, ჩვენი ქვეყნის ნაწილიც ვართ და მთლიანად ვართ ჩვენი ქვეყანა. მუხტარ დარჩიაშვილი ფერეიდანიცაა და მისი საუკეთესო შვილიც.
მიწას მოწყვეტილი და მაინც მასში ძალიან მყარად ფესვგადგმული, უხუცესი და ბრძენი მუხტარი, ძველ ბერძნულ მითოსში ნახევრაღმერთი ბრძენკაცები რომ არიან, ანდა ქართულ ზღაპრებში – ამვლელმაც რომ უნდა ჰკითხოს აზრი, ჩამვლელმაც, ომში მიმავალმაც და შინ მშვიდობით დაბრუნებულმაც. მან ყველაფერი იცის, მის სიტყვის სალაროში ბევრი ძვირფასი სიტყვაა, ზოგიერთი – დიდი ხნის, ათასშრიანი და ჩაკირული, ზოგიც ისე მსუბუქი, რომ სულის შებერვითაც აფარფატდება.
ბიძა მუხტარმა ყველაფერი იცის, რაც მომხდარა და რაც მოსახდენია. თუ არსებობს დაბადებიდან მთქმელი, ნიჭითა და მოწოდებით, მთქმელი, რომლის მეტყველების ნაკადი თავისთავად ლაგდება საოცარ ტექსტობრივ კალაპოტში, შინაგანი ლოგიკით, სტრუქტურით, მეტაფორებით, ლექსიკით, ეს მუხტარ დარჩიაშვილია. ალბათ სწორედ ასე მეტყველებდა ბრმა ჰომეროსი, ასე ქადაგებდა იოანე ოქროპირი, ის ქმნის ფორმებს, რომლებიც არ არსებობს, აყალიბებს გრამატიკულ სისტემებს, თხზავს მხოლოდ მისთვის დამახასიათებელ სინტაქსურ კონსტრუქციებს.
“უსამშობლო შვილს რათ აჩენს?! ღმერთო, უბედო, ღმერთო, ღმერთო, უბედო ბაûშს რისთვის ჲბადავ?! ღმერთო, ღმერთო, უბედო ბავშს რისთვის ჲბადავ და რომ ჲბადავ, მაგის ბედს როგორ ჲსწერავ? ის, რო ბადავს, მაგის ბედსაც იცის, მაგის ბედი იცის, ის რო ჲბადაûს, მაგის ბედიც იცის და ის რო იმან იცის, არმინ არ იცის. ის, რო იმან იცის, ეს იმანი ნიშნავს ღმერთს. არმინ არ იცის, არვინ არ იცის, ვინც თქოს, რო მე ვიციო! ტყუის!.. ღმერთის გარდა არმინ არ იცის. არმინ არ იცის და მე ღმერთი რო ვნახე, გაიცან და ჶთქი, რო: ღმერთი არი–მეთქი და რო არა ვნახე იქამდი, რო არ მენახა, ვამბობდი ღმერთი არ არი–მეთქი და იმაშინ რო ვნახე ღმერთი, ჶთქი, რო აი, ღმერთი არი–მეთქი მაგის უკან, აი! ჴელები ავწივე და!”
ამბავი 1. სიტყვების შემგროვებელი
მუხტარმა ყველა ქართული სიტყვის ადგილი იცის. სიტყვის ადგილი რაღააო, მკითხავთ, რა და სოფელია, ქალაქია, მთაა, წყაროა, სადაც სიტყვა ცხოვრობს, სადაც სიტყვას შინაარსი გაუდგამს. მუხტარს ყველაფერი შეუძლია, ჯერ ქართული ანბანი შემოიტანოს ფერეიდნელთა ყოველდღიურ ყოფაში ისე, რომ თავისთავად ისწავლებოდეს, მეხსიერების კედლებს ჩუქურთმად ექადგებოდეს : „პირველი ანბანი – რო ალეჶბე იყოს, ფიცარით, რო თახტა იყოს, ხელით დავაკეთეთ, მე – მუხტარა, ჰიდარამ და მანსურ ასლანიმ და ჰოსენე ყალანიმ, რო ჰადარანთას არი, და ნაჭერზე ნემსით ამოკემსა სედიყამ, ჩემმა მეუღლემ. იმის უკან ანბანი მეორედ ფიცარზე ამოვჭერით ჩემ ძმა ჰაიდარამ და რეზო დავითაშვილმა და პურის სუფრაზე და მაგიდას სუფრაზე ისპანს დააბეჭდინეს, რო ყმაწილებმა ისწავლონ და ეხლა იმ სუფრებს ნამა სყიდობენ.”
მერე კლდეს გამოსტაცოს ძვირფასი მადანი, მარმარილოს მისცეს სიტყვის ფორმა, ფერეიდნული ყაყაჩოების მინდორზე აღმოაჩინოს, საკუთარი მეხსიერების წიაღებში, სხვათა მონათხრობში თუ ბავშვობის ზღაპრებში. ისევე, როგორც თავის დროს, ერთმა ტანძიელმა კაცმა ერთ კონად შეკრა სიტყვების თავთავი, მუხტარსაც შეუძლია სიტყვები ერთ ლექსიკონში დააბინავოს, რომ საქართველოსთან კავშირი არ გაწყდეს, რომ ის ერთიანობის ძაფი, ისედაც ძალიან ფაქიზი და გაცრეცილი, რომელიც ფერეიდნელთა სიზმრებში სამშობლომდე გადებულ ბეწვის ხიდად იქცევა, არ ჩაიშალოს… სიტყვებს კი ისეთი ძალა აქვთ, უფრო დიდი, ვიდრე იმ მითიურ ცისარტყელას, რომლის ქვეშ სამშობლოს კარია:
გუდაფხაკუნა
ნაპირალის წყარო
ფოლთქუა
ჩილბატკანი
ჭიჭაბატკანი
ბიჭბუჭები
დაკოწიწილი
გადაბოტება…
„ეს არი შუბლი, შუბლი და მერე წარბი. წარბი. ესები არი წარბი. ეს არი წამწამი და თოლი და თოლის თოლი და შიგ თოლის ბაია და ცხირი. ცხირი და ცხირის ლულები. ლაში, ლაში, ულვაში და თავის ლაშებით და ლოყა. ლოყა. ჩონ ემასღა თელა თავ-პირს ვეძახით. არა, ეს ხო ჩანგარი. ჩანგა, ჩანგა. ქენ რას ეძახით? ნიკაპნიც არი, რასთი? ნიკაპნი. ნიკაპიო, შენ დედამ, ღმერთმა აცხონოს.– წიიღო შენ ნიკაპნიო, ელ ეს იყვისყე, დედამ თქისყე. [სედიყე ასლანი] – ჩემ დედამ. ყური. ეს ბალიში, ბალიში, ყური ბალიში, ჴაჴაა და ეს ჴარჴანტო. თელად ჴაჴა არი და ეს ჴარჴანტო.– საკლიტე პირჩი.– საკლიტე პირჩი.– კბილები და ენა და საკლიტე და სასა და. –
ასე თანდათან ეწყობა ადამიანი, ფერეიდნელი, ქართველი…
ამბავი 2 . კაცი, რომელმაც ღმერთი ნახა
მუხტარი ბრძენი კაცია და ისიც, როგორც ყველა ბრძენკაცი დედამიწის ზურგზე, ერთ დღეს მთავარმა კითხვამ შეაწუხა – სად არის ღმერთი, რა არის ღმერთი, ღმერთი ვინ არის? ჰოდა, სწორედ ამ კითხვის პასუხად – ერთ დღეს, წისქვილში ღმერთი ნახა. გაგიკვირდათ? როგორ ნახაო? ჰოდა, თავიდან ბოლომდე გიამბობთ, მომყევით!
ფერეიდანში სომხების სოფელია, ხუნგი, სადაც ერთი წისქვილია, ასიაბე გორჯის ეძახიან – ქართულ წისქვილს. ხშირად დადიან იქ საფქვავით, რადგან სხვაგან ცოტა წყალია, წისქვილს კი ერთი დიდი რუ ამუშავებს, რომელიც რამდენიმე სოფელს ჩამოუდის და დიდ ველებს რწყავს, ამ რუსაც ქართულ რუს ეძახდნენ ადგილობრივი მცხოვრებნი.
ჰოდა, იმ წისქვილში, სოფლიდან 12 კილომეტრზე წავიდნენ ბიჭები – მუხტარი და მისი ძმაკაცები. ცისკარზე, განთიადისას ფეხით წავიდნენ, ხუნგის წისქვილში მივიდნენ და საღამომდე თავიანთი ჯერის ცდა დაიწყეს. იქვე ერთი მოხუცი კაციც იყო, ღარიბი, მრავალშვილიანი, ერთი „გამქრალი“ კაცი, როგორც მუხტარი იხსენიებს. მოიტანა თავისი მწირი საფქვავი გამქრალმა კაცმა, მეწისქვილემ კარგად გადახვეტა წინა საფქვავიდან დარჩენილი ხორბალი, ემანდ ამ ღარიბ კაცს მეტი ლუკმა არ მოუვიდეს, არაფერი დაემატოსო. მერე კი აბუზღუნდა და მოხუცს ჩხუბი დაუწყო, ეგ შენი საფქვავი ქერია, ხორბალში ვერ ავურევ, ჯერ ხორბალს დავფქვავ, შენი ჯერი კიდევ დიდხანს ვერ მოაწევსო და წისქვილის მეპატრონის საფქვავის ჩამოყრა დაიწყო.
დაღონდა მოხუცი კაცი, აბა, ჯერი როდის მომიწევს, უკვე ლოცვის დრო მოვა, ლოცვა როგორ გავაცდინო ფქვილის გამოო, ცაში აიხედა და შესძახა – სადა ხარ ღმერთო, შენ რომ აქ იყო, ასე მომექცეოდნენო?
და უცებ, საოცრება მოხდა, საფქვავის დაყრაც არ აცალა, წისქვილის ქვა ხმაურით გასკდა, ერთ ნაწილი მეწისქვილეს მოხვდა, მეორემ გორგალი გახვრიტა და წყალმა იწყო დენა, წისქვილი მოიშალა, ხორბლის მარცვლებმა ტყვიის ჯერივით დაცხრილეს წისქვილში მყოფები, რომლებმაც ამ ზეციურ განსაცდელს თავი ძლივს დააღწიეს.
„ეს წისქილი დაჲწვა, დაჲწვა და აღარ გაისხნა და ეხლაც ილ იგრე წევს და გდია და გდია და იქ მე გაიცან ღმერთი და ვთქი, რო ღმერთი არი და ვერვინ ვერ იტყის, რო ღმერთი არ არი-მეთქი. იმის უკანაც ხელები ავწივე და: ღმერთო, გილოცავ შენა-მეთქი და დიდი მადლობა შენ, რო ეგრე გამააჩინე შენ თავი და მე დაგინახე, თოლით დაგინახე-მეთქი და გულით.“ – იხსენებს მუხტარ დარჩიაშვილი, რომელმაც ორი წლის წინ კიდევ ერთხელ იხილა ღმერთი, ამჯერად უკვე საბოლოოდ, ამჯერად უკვე ზეციურ სასუფეველში.
