ეს ისტორიის ის მონაკვეთია, რომლის ცოდნასაც აუცილებლად ვთხოვთ მოსწავლეებს. ამ უცნაურ, ტკივილიან, საინტერესო ამბებითა და ადამიანებით სავსე ეპოქის გათავისება ნამდვილად უჭირთ. რამდენიც არ უნდა ელაპარაკოს მასწავლებელმა, მაინც მათი გულისა და ფიქრის გარეთ რჩება. ბევრად უფრო ნამდვილია და ადვილია,მოყვე მას,რისი შემსწრე და თვითმხილველიც ხარ. უფრო ემოციურადაც გამოგდის და მსმენელის გულამდეც ადვილად აღწევს ეს მონათხრობი.
ისტორიის სახელმძღვანელო, რა თქმა უნდა, ვერ შველის ამ პრობლემას. რაც უნდა კარგი სახელმძღვანელო იყოს, მაინც მშრალი ფაქტებია და ვერ იკვალავს ის ამბები მოსწავლის გულში გზას.
მწერლის მონათხრობი კარგი ვარიანტია, მაგრამ ბავშვებს მაინც უჩნდებათ ეჭვი – იქნებ ყველაფერი გამონაგონი და მწერლის ფანტაზიის ნაყოფია. მაგალითად, მთელი მე-19 საუკუნე აკა მორჩილაძის ,,ქართულის რვეულების“ დახმარებით გავისიგრძეგანეთ, მაგრამ მუდმივად ისმოდა კითხვა: მასწ,ეს მართლა მოხდა თუ აკამ გამოიგონა? საიდან იცის ასეთი და ამდენი წვრილმანი? ვამშვიდებდი იმით,რომ აკა მხოლოდ მწერალი არა,ისტორიკოსიცაა და ეს ყველაფერი, ალბათ, საარქივო მასალებში ჰქონდა ამოკითხული. ასე რომ, თვითმხილველობა ყველაზე დამაჯერებელია ბავშვისთვის, თან თუ მწერალიც არ ხარ და შენი პროფესია ფანტაზიის სიმდიდრით არ განისაზღვრება. და რაც გინახავს, იმას, უბრალოდ, საინტერესოდ ყვები. ამიტომ ყოველთვის ვაგროვებ ხოლმე საინტერესო მონათხრობებს, მოგონებებს, რომ მერე ბავშვებსაც წავუკითხო ან წავაკითხო.ეს ის ეპოქაა, მოსაგონებელი და დასაწერი რომ არ ელევათ ადამიანებს, უამრავი მასალა არსებობს, უბრალოდ, მე ისინი ამოვკრიბე, რომელთა ძალაც თავად გამომიცდია საკლასო ოთახში და მათი წაკითხვით თვალებგაფართოებული და შეფიქრიანებული ბავშვებიც მინახავს.
წითელ ეპოქიდან კი იმდენი რამ არის მათთვის ამოუცნობი!
მაგალითად, ვერაფრით ხვდებიან,რატომ ატარებდნენ ბავშვები პატარა ლენინის გამოსახულებას გულზე და რაც მთავარია,რატომ უხაროდათ. აკაკი ბაქრაძის წიგნში ,,მწერლობის მოთვინიერება“( გამომცემლობა ,,სარანგი“,1990 ) ერთი თავია უცნაური სათაურით ,,განჯგონებულობა“. კრიტიკოსი სტალინური ეპოქის აბსურდზე ლაპარაკობს, თავისებურად საფუძვლიანად და რთულად განიხილავს, არა საბავშვო ენით. მაგრამ არის ერთი პატარა მონაკვეთი. აკაკი ბაქრაძე იხსენებს თავის პირველ დღეს სკოლაში, საინტერესოდ და სახალისოდ ყვება, როგორ დაუსვა სკოლაში პირველად მისულ ბავშვებს პირველმა მასწავლებელმა ჩამჭრელი კითხვა: ბავშვებო, ვინ გიყვართ ყველაზე უფროო. ყველაზე ბუნებრივი და ლოგიკური პასუხი ,,დედა“-ც კი არასწორი აღმოჩნდა. მერე დაბნეულები ჩამოთვლიან ოჯახის წევრებს, მაგრამ მასწავლებელი შეუვალია. სიტუაცია კლასში იძაბება. მონაკვეთი ასე სრულდება : ,,ძარღვებაშლილი მასწავლებელი ოთახში დარბოდა და ცივი ხმით კიოდა:- არ არის სწორი! არ არის სწორი!
კლასი დუმდა, გაჩუმდა და გაიტრუნა. იოლი კითხვის პასუხი ურთულესი აღმოჩნდა.თავზარდაცემული ვცახცახებდით. მასწავლებელი კარგა ხანს ჩუმად მოგვჩერებოდა, მერე დაცინვით შემოგვხედა და ღვარძლიანი ხმით იკითხა:
– როგორ, ბავშვებო, თქვენ ლენინი არ გიყვართ?
ამის გაგონება იყო და მთელმა კლასმა დაუფიქრებლად ერთად ვიბღავლეთ: – გვიყვარს,გვიყვარს, გვიყვარს!“ ( გვ.
ამ პატარა მონაკვეთის წაკითხვით ნათელი ხდება მოსწავლეებისთვის, რატომ ,,უყვარდათ“ ლენინი.
1921 წლის 25 თებერვლის თემაზე დაწერილი კოლაუ ნადირაძის ლექსი ,,25 თებერვალი“ მოსწავლეებისთვისაც შთამბეჭდავი და ემოციურია, მათ უმეტესობას მოსწონს ეს ლექსი. თანამედროვე კრიტიკოსის,ლიტერატორისა და მთარგმნელის, ლევან ბრეგაძის, ჩანაწერებში ( სათაურით ,,მარგინალიები“, გამომც.„ინტელექტი“, 2011 წელი) შემთხვევით გადავაწყდი ამ ლექსის დღის სინათლეზე გამოსვლის საოცარ ისტორიას,რომელიც ბავშვებისთვისაც საინტერესო აღმოჩნდა. ლევან ბრეგაძე ყვება, როგორ შემთხვევით აღმოჩნდა ეს ლექსი,როგორც ავტორის ხელნაწერის ნიმუში, 1985 წელს გამოსულ ქართველ პოეტთა საერთო კრებულში ,,პოეტის ათასი სტრიქონი“. კრიტიკოსი აღწერს,რამდენად რთული გზის გავლა სჭირდებოდა უმკაცრესი ცენზურის გამო თითოეულ ნაწარმოებს,წიგნს, დღის სინათლე რომ ეხილა და მიუხედავად ამისა,მაინც როგორ დაუძვრა ხელიდან ცენზორებს ეს ანტისაბჭოთა ლექსი რაღაც განგებით: ,,აი,ასე! ატყდა ერთი ამბავი! ლექსის ბოლო თარიღია: 1969 წელი. ხელს აწერს ბატონი კოლაუ ნადირაძე. ეს ლექსი, ცხადია, მან თავისთვის დაწერა, ამისი გამოქვეყნების იმედი მას არ ჰქონდა, მერე კი თავის მეგობარს, შალვა დემეტრაძეს, აჩუქა, გამომცემელი იყო ასეთი,ძალიან ცნობილი, ,,ცისფერყანწელების“ მეგობარი…გარდაიცვალა შალვა დემეტრაძე და მისი არქივი მოხვდა მუზეუმში. აი, რამდენი პირობა უნდა შესრულებულიყო, რამდენი რამ უნდა მომხდარიყო თავ-თავის დროზე, რომ ამ ლექსს დღის სინათლე ეხილა! სენსაციაა,საისტორიო ამბავია!“(გვ.50-51) ამ მონათხრობიდან ძალიან კარგად იგებენ მოსწავლეები, რას ნიშნავდა ცენზურა და რა სირთულეები ახლდა ყოველი ანტისაბჭოთა ნაწარმოების „დაბადებას“.
14 აპრილი ის თარიღია,რომელსაც აუცილებლად აღვნიშნავთ სკოლაში. ბავშვებმა გულის გარეთ იციან, რა მოხდა. უჭირთ გათავისება, რა როლი შეასრულეს ამ საშვილიშვილო საქმეში ახალგაზრდებმა, რა მნიშვნელოვანი ძალაა სტუდენტობა და რამდენი რამის შეცვლა შეუძლია.
ქართველი ხელოვნებათმცოდნის, ჟურნალისტისა და კინოკრიტიკოსი გოგი გვახარიას ესეების კრებულს, ,,ცრემლიან სათვალეს“ რომ ვკითხულობდი ( ნაწილი 7; ,,ენით კი ვის არ შეუცოდავს?“ ენა და ენები“,ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა, 2013), ძალიან საინტერესო მომეჩვენა მისი მონათხრობი1978 წლის მოვლენებზე. ამ თავიდანაც გარკვეული მონაკვეთი ამოვიღე და უფროსკლასელებს წავაკითხე. გარდა იმისა, რომ ძალიან კარგად დაინახეს, რა როლი შეასრულეს სტუდენტებმა ყველაზე კრიტიკულ პერიოდში, ცოცხლად დახატული მათი ემოციები ამოიკითხეს, ზუსტად გაიგეს, რა მოხდა 14 აპრილს, რა ხდებოდა ზუსტად იმ დროს და იქ, როცა ქართულ ენას ემუქრებოდნენ: ,,უილიამ ბლეიკისა არ იყოს, ,,ან სისტემა უნდა შექმნა, ან უნდა შეურიგდე აზრს, რომ დაგიპყრობენ.“ ჩვენ ვერ შევქმენით სისტემა. რუსებს ენა გამოვუყავით, გვეგონა, ასე აღვაგზნებდით და დავიმორჩილებდით. მათ კი მაკრატელი ამოიღეს და ენის მოჭრით დაგვემუქრნენ.“(გვ.93 ) ამ მონაკვეთში ავტორი ასევე ყვება ლეო რჩეულიშვილზეც, გურამ რჩეულიშვილის ბიძაზე. სულ რამდენიმე სტრიქონმა ამ ადამიანზე, ბავშვები დაარწმუნა იმაში, რომ ყველა უფროსი უპირობოდ არ იზიარებდა სტალინურ სიყვარულს.
ამ ამბებს აუცილებლად ერთი ქართული ფილმიც უნდა დავურთო, ბიოგრაფიული ხასიათის: ,,ნეტავი იქ თეატრი არის?“ (რეჟ. ნანა ჯანელიძე)
კახი კავსაძე თავისებურად, მეტისმეტად საინტერესოდ და ემოციურად ყვება თავისი ოჯახის ტრაგიკულ, სევდიან – სიყვარულიან ისტორიას, ქართველი ხალხისა და ქართული სიმღერის ჯადოსნურ თავგადასავალს,ბელადისა და მისი მოგებული ომის ამბავს, 9 მარტის საშინელი ტრაგედიის ამბავს, თეატრის სიყვარულის ამბავს…ისე გაფაციცებით უსმენენ, ისე თვალებგაფართოებული უყურებენ, ვხვდები, უკლებლივ ყველა სიტყვას უჯერებენ ჭარმაგ და ღვაწლმოსილ მსახიობს.
ასეთი ამბების მერე მე, მასწავლებელს, რაღა მრჩება მოსათხრობი?!
