პირველი ნაწილი
ამჯერად მინდა, მკითხველს გავაცნო პრაქტიკოსი ფსიქოლოგის ელენე შევჩენკოს წიგნი: „10 მთავარი შეცდომა, რომელსაც მშობლები შვილების აღზრდისას უშვებენ“.
პირველი შეცდომა: როდესაც ბავშვი არ გიჯერებთ, თქვენ დაჟინებით ითხოვთ დამორჩილებას, იყენებთ საკუთრ ავტორიტეტს, ემუქრებით და ა.შ.
მსგავსი რამ პრაქტიკულად ყველა ოჯახში თითქმის ყოველდღე ხდება. მშობლების გაგებაც შესაძლებელია, რადგან აბა რა უნდა ქნან? უკან დაიხიონ? მისცენ ბავშვს უფლება, ის აკეთოს, რაც მოესურვება?
წარმოვიდგინოთ სიტუაცია: საღამოა, ბავშვის ძილის დროა, მას კი არ სურს დაძინება. თქვენ დაღლილი ხართ. გრძნობთ, როგორ ღიზიანდებით. გინდათ, რომ ბავშვმა დაგიჯეროს და დასაძინებლად წავიდეს. მშობელი იწყებს ხვეწნას, დარწმუნებას, შემდეგ მუქარას მოიშველიებს, შეიძლება საქმე ყვირილამდეც კი მივიდეს. ერთი სიტყვით, კონფლიქტის საფრთხე იქმნება. ბავშვი კი უკან არ იხევს. პატარებს ხომ ძალიან დიდი ენერგია აქვთ, მათ ხანგრძლივად შეუძლიათ გაჯიუტება. სიტუაცია იძაბება, კონტაქტი დაკარგულია, რაც იმას ნიშნავს, რომ ბავშვზე გავლენის შანსი მცირდება. ამ მომენტიდან საჭიროა შეჩერდეთ და დაფიქრდეთ, როგორ მოახერხოთ შედეგის მიღწევა. გეთანხმებით, რომ ეს ძალიან ძნელია, მაგრამ – აუცილებელი. მნიშვნელოვანია, საკუთარ თავს დრო მივცეთ, ამოვისუნთქოთ. ბავშვს კი მივცეთ შესაძლებლობა გაგვარკვიოს, რა ხდება მის თავს. მშობელი აუცილებლად უნდა შეეცადოს საკუთრი თავი ბავშვის ადგილას წარმოიდგინოს. პატარას ახლა თამაში უფრო აინტერესებს ვიდრე ძილი. საჭიროა ბავშვი მივახვედროთ, რომ მისი გვესმის.
მაგალითი; მშობელი: „შენ ახლა თამაში გინდა და საერთოდ არ გეძინება?“
სავარაუდოდ, ბავშვი თავს დაგიქნევთ ან გეტყვით „დიახ“.
თქვენ აგრძელებთ: „შენ ძალიან გინდა თამაში განაგრძო?“
ბავშვი: „დიახ, ძალიან“;
თანდათან კონტაქტი აღდგება.
მშობელი: „მოდი, მე და შენ წავიდეთ და ვნახოთ, როგორ არიან შენი კბილები და გავიწმინდოთ ისინი, შემდეგ აირჩიე, რომელი წიგნი გინდა ძილის წინ, რომ წაგიკითხო“.
უამრავი მსგავსი ვარიანტის მოფიქრება შეიძლება, კონკრეტული ბავშვის ინტერესის გათვალისწინებით. ბავშვთან საუბრისას მშობლისათვის მნიშვნელოვანია, გამოავლინოს პატარას საჭიროებების მიმართ თანაგრძნობა და ინტერესი.
საუბრის პროცესში აუცილებელია რამდენიმეჯერ ვათქმევინოთ პატარას „დიახ“. ეს ნიშნავს, რომ კონტაქტი დამყარებულია და ბავშვს აუცილებლად მოუნდება მშობელს ანგარიში გაუწიოს.
მეორე შეცდომა: მშობლებს ძალიან უნდათ იყვნენ „კარგები“, იმის ნაცვლად, რომ იყვნენ „ჩვეულებრივები, ბუნებრივები“.
ნებისმიერი ბავშვი, პერიოდულად აკეთებს რაღაც ისეთს, რაც უფროსებს არ მოსწონთ. მაგალითად: ხევს წიგნებს, აფუჭებს სათამაშოებს. მშობლებს ეს ძალიანაც არ მოსწონთ, მაგრამ ისინი თამაშობენ „კარგი“ მშობლების როლს და ამიტომ თავს იკავებენ. ეშინიათ, მკაცრები არ გამოვიდნენ და შვილი ძალიან არ შეზღუდონ. სამწუხაროდ, რაც უფრო მეტად შეიკავებთ თავს, მით უფრო არაადექვატური ფორმით ამოხეთქავს ეს დაგროვილი უკმაყოფილება. შედეგად, თქვენი შვილი მიხვდება, რომ თქვენს შორის ნდობა არ არის.
თუ თქვენ „კარგი მშობლის“ როლს თამაშობთ, თქვენი შვილი დეზორიენტირებული აღმოჩნდება, ის საერთოდ ვეღარ გაგიგებთ თქვენ და თქვენს გრძნობებსაც არად ჩააგდებს.
მშობელმა უნდა შეძლოს ადეკვატური და გულწრფელი რეაქცია ჰქონდეს ბავშვის ნებისმიერ ქცევაზე. ამ შემთხვევაში პატარა გაგიგებთ და არ გაგინაწყენდებათ. მაგალითად, თუ თქვენმა შვილმა თქვენი ტუჩის საცხი გააფუჭა, საჭიროა თქვათ, რომ: „იცი რა, მე ძალიან გული დამწყდა, ჩემი ნივთი რომ გააფუჭე, რადგან ძალიან მჭირდებოდა! ვიცი, რომ ეს სპეციალურად არ გაგიკეთებია, შემთხვევით მოგივიდა და ამიტომ არ ვბრაზობ შენზე, უბრალოდ ცოტა მოვიწყინე“.
აუცილებლად გულწრფელად გამოხატეთ თქვენი გრძნობები ბავშვთან ურთიერთობისას. მხოლოდ ამ შემთხვევაში გექნებათ მასთან კარგი ურთიერთობა.
მესამე შეცდომა: ძალიან ბევრი „არ შეიძლება“!
ამერიკელმა ფსიქოლოგებმა დაითვალეს და აღმოჩნდა, რომ მშობლები დღის განმავლობაში 16-ჯერ მეტ შენიშვნას, აკრძალვას, მითითებას იძლევიან, ვიდრე შექებას და წახალისებას. ეს თანაფარდობა სკოლამდელი ასაკის ბავშვების შემთხვევაში 16:1, ხოლო სასკოლო ასაკში 18:1 არის. სავარაუდოდ, სხვა ქვეყნებშიც ანალოგიური სიტუაციაა. როდესაც ბავშვები იზრდებიან, მშობლებს უკვირთ, რატომ არიან ისინი ასეთი უინციატივო და მერყევი.
პატარების ნებისმიერი ქმედება მიმართულია გარე სამყაროს შესწავლისაკენ. როდესაც ბავშვი ტალახში თამაშობს და ისვრება, მშობლებს ეს აბრაზებთ. პატარებისათვის კი ასეთი „გართობა“ უდიდეს აზრს ატარებს. ბავშვები შეიმეცნებენ სამყაროს მათი განვითარების შესაბამისად. თუ დაფიქრდებით, დამეთანხმებით, რომ არა მხოლოდ პატარები, დიდებიც საკუთარი ინტერესების და სურვილების შესაბამისად ირჩევენ საქმიანობის ტიპს.
სამწუხაროდ, თავის დროზე საკუთარმა მშობლებმა ზრდასრულების ცხოვრებაშიც იგივე შეცდომები დაუშვეს. ისინი არ აძლევდნენ მათ უფლებას ბოლომდე შეემეცნებინათ სამყარო და ამით საკუთარი ძალების რწმენა ბავშვობიდანვე გაეძლიერებინათ. ასაკის მატებასთან ერთად ადამიანები ზარალდებიან, რადგან მიუხედავად ზრდასრულობისა, მაინც ვერ ახერხებენ, საკუთარ თავში იპოვონ ძალები და რწმენა.
მაშ როგორ უნდა მოიქცნენ მშობლები?
მშობლებმა უნდა გაარკვიონ, რატომ აკეთებენ ამა თუ იმ რამეს მათი შვილები. ამის შემდეგ, უფროსებმა უნდა შეუქმნან პატარებს უსაფრთხო გარემო, შესაბამისი „საქმიანობისთვის“. ამით დაანახვებთ შვილებს, რომ თქვენ პატივს სცემთ მათ ინტერესებს. ამდენად, თქვენ შეძლებთ, კომპრომისის მოძებნას. ხშირად დაუსვით საკუთარ თავს კითხვა: „რას აკეთებს თქვენი პატარა?“ „რატომ არის ეს მისთვის ასეთი მნიშვნელოვანი?“ როდესაც ამ კითხვებზე პასუხს იპოვით, მაშინ თქვენი რეაქცია ბავშვის ქცევაზე ადეკვატური იქნება.
დაიმახსოვრეთ: როდესაც რამეს კატეგორიულად ვუკრძალავთ ბავშვებს, ამით ჩვენ უფრო მეტად ვაღვივებთ აკრძალულისადმი ინტერესს.
მეოთხე შეცდომა: მშობლები ძალიან ემოციურად რეაგირებენ ბავშვების წარუმატებლობასა და მათ არასწორ ქცევაზე. კარგ საქციელს კი იღებენ, როგორც თავისთავად არსებულ რეალობას.
მაგალითები: მშობელი საკუთარი საქმეებით არის გართული და შვილს ყურადღებას არ აქცევს. უეცრად ბავშვი ეცემა და ტირილს იწყებს. უფროსი გარბის მისახმარებლად, გულში იკრავს, ამშვიდებს, იცოდებს. სავარაუდოდ, უახლოესი ნახევარი საათი მისი ყურადღება მხოლოდ პატარას პრობლემისკენ იქნება მიმართული.
შვილმა სკოლიდან არადამაკმაყოფილებელი ნიშანი მოიტანა. მშობელი სასწრაფოდ იწყებს მასთან ინტენსიურ მეცადინეობას და საკუთარი ყურადღების მაქსიმუმს უთმობს ამ საკითხის მოგვარებას.
ანუ რა გამოდის? როდესაც ყველაფერი კარგად არის მშობელი არ აქცევს ბავშვს ყურადღებას. ხოლო, როდესაც რაიმე პრობლემა წარმოიქმნება, მაშინვე კისრისტეხით იწყებს მის მოგვარებას. როგორ ფიქრობთ, თქვენს ქცევაზე დაკვირვებით ქვეცნობიერად რა დასკვნა გამოაქვს ბავშვს?
პატარა, რაც შეიძლება ხშირად შექმნის მსგავს სიტუაციებს, რათა თქვენი ყურადღება მიიქციოს. ყველაფერი, რასაც მშობლები ძალიან დიდ ყურადღებას უთმობენ, ბავშვისათვის ხშირად განმეორებად ქცევად იქცევა.
რა უნდა გავაკეთოთ? როგორ მოვიქცეთ?
- ბავშვის უარყოფით, მიუღებელ საქციელზე, რაც შეიძლება ნაკლები რეაგირება უნდა მოვახდინოთ და თუ შესაძლებელია საერთოდ უყურადღებოდაც დავტოვოთ;
- ბავშვის კარგ საქციელზე საჭიროა ხშირი და ძლიერი რეაგირება. შექება, აღფრთოვანება. და რაც მთავარია – მშობელი შვილთან კარგ და სასიხარულო მომენტებში მუდმივად გვერდით უნდა იყოს.
მეხუთე შეცდომა: მშობლები შვილს რაღაც საკითხებში თავისუფლებას და დამოუკიდებლობას ანიჭებენ, სინამდვილეში კი ისინი ქმნიან ნდობის იმიტაციას და აგრძელებენ შვილის გაძლიერებულ კონტროლს.
მაგალითად, თქვენ მოელაპარაკეთ შვილს, რომ ახლა ის არის პასუხისმგებელი საკუთრი ოთახის წესრიგსა და სისუფთავეზე. ამ დროს კი კვლავ განუწყვეტლივ ამოწმებთ მისი ოთახის სისუფთავეს და თუ რამე არ მოგეწონათ თავად ალაგებთ მის ნაცვლად, ან შვილს აიძულებთ უკეთ დაალაგოს ოთახი.
ახლა წარმოიდგინეთ, რომ თქვენ ქოთანში ყვავილი ჩარგეთ და ყოველდღე მიწიდან თხრით მას, რათა შეამოწმოთ, თუ როგორ იზრდება ის, აქვს თუ არა მას ფესვები წესრიგში.
ეს სიტუაცია ძალიან ჰგავს თქვენსას. იმისათვის, რომ ჩამოყალიბდეს პასუხისმგებლობის გრძნობა, მეპატრონის ინსტინქტი, საჭიროა დრო!
რა ვქნათ?
თუ თქვენ გადაწყვიტეთ ბავშვისთვის რაიმე საქმის მინდობა, ეს აუცილებლად სრულად უნდა გააკეთოთ! ეს საჭიროა იმისთვის, რომ ბავშვი გახდეს უფრო სერიოზული. ის მხოლოდ მაშინ იწყებს ზრდას, როდესაც მას გამუდმებით აღარ აკონტროლებენ. შედეგად, ბავშვს გაუჩნდება სურვილი თავად დაიცვას სისუფთავე და წესრიგი.
მხოლოდ იმ შემთხვევაში არის შესაძლებელი ჩარევა და დახმარების გაწევა, თუ ბავშვს არ გააჩნია შესაბამისი ცოდნა ან უნარ-ჩვევა; ასევე, რაიმე მატერიალური ნივთი. მაგალითად, შესაძლებელია, დავეხმაროთ ბავშვს იმით, რომ ვუყიდოთ ლამაზი ყუთი, რომელშიც ხალისით ჩაალაგებს საკუთარ ნივთებს, სათამაშოებს. და უმჯობესია ამ ყუთის შესაძენად ბავშვიც თან წაიყვანოთ! და თუ ბავშვი საკმარისად დიდია, მიეცით მას არჩევნის უფლება.
