პრობლემაზე ორიენტირებული გაკვეთილი დაწყებით კლასებში

წინამდებარე სტატიაში  ვისაუბრებ პრობლემაზე ორიენტირებულ გაკვეთილზე – როგორ შეიძლება დავგეგმოთ და ჩავატაროთ ასეთი ტიპის გაკვეთილი. ასევე, კოლეგებს შევთავაზებ ჩემ მიერ ჩატარებული გაკვეთილის გეგმის ნიმუშსა და რეფლექსიას, რომლებიც რესურსის სახით შეიძლება გამოიყენონ მასწავლებლებმა. აღვნიშნავ, ასევე, რომ პრობლემაზე ორიენტირებული გაკვეთილი ჩავატარე ისეთი ინტერაქტიული მეთოდით, როგორიცაა „მორფოლოგიური ყუთი“.

1. რა არის პრობლემაზე ორიენტირებული გაკვეთილი?

მასწავლებელთა პროფესიული განვითარებისა და კარიერული წინსვლის სქემის თანახმად, ერთ-ერთ აქტივობად განსაზღვრულია სამოდელო გაკვეთილების ჩატარება. მსგავს სამოდელო გაკვეთილად კი მიიჩნევა პრობლემაზე ორიენტირებული ტიპის გაკვეთილი, რომლის იდეაც უნდა გამომდინარეობდეს ეროვნული სასწავლო გეგმის საგნობრივი სტანდარტიდან და ხელს უნდა უწყობდეს მასში დასახული შედეგების მიღწევას. პრობლემაზე ორიენტირებული სწავლების გამოყენება შესაძლებელია როგორც მაღალ, ისე დაწყებით კლასებშიც, თუმცა ამ უკანასკნელში აუცილებელია ადეკვატური მოდელის შერჩევა. პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლება მოსწავლეს ასწავლის პრობლემის იდენტიფიცირებას, ცოდნის სისტემატიზაციის საფუძველზე მისი გადაჭრის გზების ძიებასა და მიღებული გამოცდილების რეალურ ცხოვრებაში გამოყენებას. პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლებისთვის აუცილებელია, რომ სწავლება ეყრდნობოდეს ღიად დასმულ პრობლემურ შეკითხვებს. ამასთან ერთად საჭიროა:

• პრობლემური ამოცანა ერთგვარი გამოწვევა იყოს მოსწავლეებისთვის;
• პრობლემური ამოცანა იყოს მამოტივირებელი, ინტერესის გამომწვევი;
• პრობლემის გადასაჭრელად მოსწავლეს დასჭირდეს ახალი გზების (ვარიანტების) მოძიება.
• პრობლემური სიტუაცია არ იყოს იმდენად რთული, რომ მოსწავლეებს უკარგავდეს მისი გადაჭრის სურვილს და არც ზედმეტად მარტივი;
• ფოკუსირებული იყოს ერთ საკითხზე;
• პრობლემა შეესაბამებოდეს რეალობას და იძლეოდეს ცოდნისა და გამოცდილების ინტეგრირების საშუალებას;
• პრობლემის შინაარსი უნდა ითვალისწინებდეს მოსწავლის გამოცდილებასა და ასაკით განპირობებულ კოგნიტურ შესაძლებლობებს.

პრობლემაზე ორიენტირებული სწავლების პრინციპები შევუსაბამე „მორფოლოგიური ყუთის“  მუშაობის პრინციპებს. მით უმეტეს, რომ ეს უკანასკნელი პრობლემის გადასაჭრელად განსხვავებული ვარიანტების შედგენას გულისხმობს.

2. მეთოდის „მორფოლოგიური ყუთის“ თეორიული მიმოხილვა

აღნიშნული მეთოდის მუშაობის ძირითადი პრინციპია პრობლემის ცალკეულ კომპონენტებად, ანუ ქვეპრობლემებად დანაწევრება და თითოეული კომპონენტისათვის რაც შეიძლება მეტი ლოგიკურად შესაძლო გადაჭრის გზის პოვნა, ბოლოს კი ცალკეული გადაწყვეტილებების მრავალნაირი კომბინაციით ერთიანი პრობლემის გადაჭრის რამდენიმე ალტერნატიული შესაძლებლობების მიღება.

მეთოდით მუშაობა მიმდინარეობს შემდეგნაირად:

• პრობლემის განსაზღვრა – მასწავლებელი ფორმულირებას უკეთებს პრობლემას, რომელიც გაკვეთილზე უნდა გადაიჭრას და აცნობს მოსწავლეებს. დაფაზე ხატავს ცხრილს რამდენიმე სვეტითა და სტრიქონით ანუ „მორფოლოგიურ მატრიცას“.
• პრობლემის დანაწევრება ერთმანეთისაგან დამოუკიდებელ პარამეტრებად – ანალიზდება პრობლემა და რამდენიმე ერთმანეთისაგან დამოუკიდებელ ქვეპრობლემებად ნაწევრდება. მოძიებული პარამეტრები აღინიშნება მატრიცის მარცხენა ვერტიკალურ სვეტში.
• ცალკეული ქვეპრობლემების გადაჭრის ვარიანტების განსაზღვრა – ჩამოყალიბდება რაც შეიძლება მეტი ალტერნატიული გზა და შესაბამისი პარამეტრების გასწვრივ ცხრილის ჰორიზონტალურ სვეტებში ჩაიწერება.
• ახალი კომბინაციების პოვნა – ერთმანეთისაგან დამოუკიდებელი პარამეტრები პრობლემის გადაჭრის ვარიანტებს დაუკავშირდება და შეიქმნება პრობლემის გადაჭრის საერთო სურათი. ცხრილში ისრებით ერთმანეთს დაუკავშირდება ყველა შესაძლო კომბინაცია.
• ალტერნატიული კომბინაციების შეფასება – გადამოწმდება შესაბამისობის, ხელსაყრელობის, ტექნიკური განხორციელებადობის თვალსაზრისით.

აღნიშნული მეთოდით მუშაობა მარტივია. თვალსაჩინოებისთვის განვიხილოთ კონკრეტული მაგალითი:

პრობლემა:  (მოსწავლეები გეგმავენ სასწავლო ექსკურსიაზე წასვლას და გადასაწყვეტი აქვთ რამდენიმე საკითხი)

3. წარმოგიდგენთ ჩემს გაკვეთილის გეგმას:

წარმოგიდგენთ მოსწავლეთა მიერ შევსებულ „მორფოლოგიურ მატრიცას“:

4. გაკვეთილის რეფლექსია

I-III კლასკომპლექტში „მორფოლოგიური ყუთის“ მეთოდით ჩატარებული გაკვეთილის თემა შინაარსობრივად მსგავსი  იყო ორივე კლასისთვის. კერძოდ, პირველ კლასთან  – „ექიმი და წამლები“, მესამესთან კი – „გაციება და გრიპი“.  უნდა აღინიშნოს, რომ პირველი კლასის შესასწავლი თემა გულისხმობდა როგორც ექიმის, ასევე, ავადმყოფის მხრიდან წესების დარღვევას. კერძოდ, არც ერთს არ ეკეთა დამცავი ნიღაბი. შესაბამისად, მსჯელობა მიგვყავს იქამდე, რომ ავადმყოფის სწორი ქცევა შეზღუდავდა დაავადების გავრცელების შესაძლებლობას.

მეთოდი ტექნიკურად ადვილად განსახორციელებელი აღმოჩნდა. მაგრამ, რადგანაც ამ მეთოდით პირველად ვატარებდი გაკვეთილს, შესავალ ნაწილს შედარებით დიდი დრო დავუთმე, აუცილებელი იყო თითოეულ ეტაპზე განსახორციელებელი აქტივობების ძალიან მკაფიოდ ჩამოყალიბება და განმარტება.

გაკვეთილი წარიმართა დაგეგმილის შესაბამისად და არ წარმოშობილა გეგმიდან გადახვევის აუცილებლობა. უნდა აღვნიშნო, რომ კლასკომპლექტის თავისებურებიდან გამომდინარე, გაკვეთილის პირველივე ეტაპზე ორივე კლასის მოსწავლეებს შევთავაზე განსხვავებული სირთულის დავალებები. აღსანიშნავია, რომ აქტივობას მოსწავლეებმა წარმატებით გაართვეს თავი.

„მორფოლოგიური მატრიცა“ მეტად სახალისო და საინტერესო აღმოჩნდა მოსწავლეებისთვის. ყველა მოსწავლე აქტიურად იყო ჩართული გაკვეთილში. განსაკუთრებით გააქტიურდნენ პრობლემის გადაჭრის სხვადასხვა კომბინაციების შექმნის ეტაპზე. ცდილობდნენ დაესაბუთებინათ, რატომ მიიჩნიეს ესა თუ ის კომბინაცია უფრო ეფექტიანად სხვა კომბინაციასთან შედარებით. უსმენდნენ და ითვალისწინებდნენ ერთმანეთის პოზიციებს.

საჭიროების შემთხვევაში ვეხმარებოდი მოსწავლეებს და ვაძლევდი რეკომენდაციებს. მაგალითად, როდესაც მოსწავლემ ერთ-ერთი ქვეპრობლემის გადაჭრის გზად დაასახელა ჰაერის გაწმენდა სურნელოვანი აეროზოლის გამოყენებით, აქ საჭიროდ ჩავთვალე, მიმეცა რეკომენდაცია, რომ სურნელოვანი აეროზოლის გამოყენება არ მოსპობდა მიკრობებს და შესაძლოა მკვეთრ სუნს გამაღიზიანებლად ემოქმედა ავადმყოფზე. ამიტომ, შევთანხმდით, რომ ეს ფრაზა  ფორმულირებულიყო შემდეგნაირად: „ხშირად გაენიავებინათ ოთახი“.

იგივე მეთოდით შემდგომში I-III კლასკომპლექტთან გაკვეთილის ჩატარებისას, ვფიქრობ, გეგმაში შევცვლიდი მხოლოდ ორგანიზების ფორმას. კერძოდ, ქვეპრობლემებისა და ალტერნატიული გადაჭრის გზების დასახელების ეტაპზე გამოვიყენებ წყვილებში მუშაობას: თითოეული წყვილი იმუშავებს თითო ქვეპრობლემის გადაჭრის გზების მოფიქრებაზე და თავადვე ჩაწერს დაფაზე გამოკრულ „მორფოლოგიურ მატრიცაში“.

დასკვნის სახით აღვნიშნავ, რომ „მორფოლოგიური მატრიცა“ არის პრობლემის შემოქმედებითად გადაჭრის ეფექტიანი სტრატეგია, რომლის გამოყენება მოსწავლეებს უმაღლებს სწავლის მოტივაციას და გვიადვილებს შედეგზე გასვლას.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. ეროვნული სასწავლო გეგმა 2011-2016
2. ინტერაქტიული მეთოდები პრაქტიკაში; ავტორები: სოფიკო ლობჟანიძე,მაია ფირჩხაძე, მანანა რატიანი, ნინო ლომიძე, ნინო ჭიაბრიშვილი, რუსუდან თედორაძე, მაია ჯალიაშვილი.
3. მასწავლებლის საქმიანობის დაწყების, პროფესიული განვითარებისა და კარიერული წინსვლის სქემის გზამკვლევი. მეორე ნაწილი.

ნინო დათუკიშვილი

პროგრამა „ასწავლე საქართველოსთვის“ კონსულტანტ-მასწავლებელი