ახლახან ჩემი მეგობრის ფეისბუქის პოსტს კომენტარები მოჰყვა, რომლებშიც მისი ნაცნობები თავიანთი მასწავლებლების სახალისო ფრაზებს იხსენებდნენ. მეც, იცოცხლეთ, გასახსენებელი იმდენი მქონდა, ჰოდა, ეს პოსტი დავაკომენტარე და ჩემი ენამოსწრებული პასუხებით განთქმული ბიოლოგიის მასწავლებლის „ფრთიანი“ ფრაზა გავიხსენე: როდესაც დაფასთან გასულს შეგეკითხებოდა, გაკვეთილი რამდენჯერ წაიკითხეო და შენც უპასუხებდი, ერთხელო, გაბრაზებული მოგიგებდა, ერთხელ რა, საფლავის ქვის წარწერა ხომ არ არისო… ჩემს თავს ხშირად ვიჭერ, რომ მეც ბავშვობიდან ძვალრბილში გამჯდარი და ენის წვერზე მომდგარი ეს ფრაზა არ წამომცდეს და ასე არ ვუპასუხო ხოლმე ჩასაჭრელად განწირულ იმ ჩემს სტუდენტებს, რომლებიც მეტყვიან, რომ სილაბუსში მითითებული ნაწარმოები ადრე წაიკითხეს და ხელმეორედ მის წაკითხვას აღარ აპირებენ. მაგრამ, რადგან ზუსტად ვიცი, რომ ხუმრობის ტონს ვერ გაიგებენ და რაღაც დროის შემდეგ ამ ფრთიან ფრაზას მე მომაწერენ, თავს ვიკავებ. ეს, რა თქმა უნდა, ისევ ხუმრობით. სინამდვილეში კი მართლა მიკვირს იმ ადამიანების, რომლებიც ერთხელ წაიკითხავენ წიგნს ბავშვობაში ან სიყმაწვილეში და მერე სურვილი არ უჩნდებათ, ხელმეორედ დაუბრუნდნენ მას. თუ არ მოეწონათ და ხედავენ, რომ სხვებს მოსწონთ, გადაამოწმონ საკუთარი თავი, ეგებ ადრე შეცდნენ. ან, თუკი ადრე მოსწონდათ და ახლა ამ წიგნზე არავინ ლაპარაკობს, რატომ მოხდა ასე, ის შეცდა თუ საზოგადოება ცდება.
ზუსტად აღარ მახსოვს, ერთ-ერთ გადაცემაში რა კითხვა დაუსვა ჟურნალისტმა ირმა გიგანს, არც მისი პასუხი მახსოვს სიტყვასიტყვით, იმასაც ვხვდები, რომ ამ მუსიკოსის გარდა, სხვაც შეიძლება ამგვარადვე ფიქრობდეს, მაგრამ საუბრის შინაარსი ასეთი იყო: რამდენად გამართლებულია, როცა საკმაოდ რთულად შესასრულებელ ნაწარმოებს ასაკით პატარა პიანისტი ასრულებს, რომელიც ჯერ კიდევ არაა მომწიფებული, სრულად ჩაწვდეს მოცემული ნაწარმოების სიღრმეს. ერთი და იგივე ნაწარმოები ყველა ასაკში ახლებურად გესმის, მისი შესრულებისას ყოველ ჯერზე სიახლეს აღმოაჩენ და ამიტომაცაა გამართლებული მისი სხვადასხვა ასაკში შესრულება. იცვლები შემსრულებელი, რადგან ასაკთან ერთად გემატება გამოცდილება, იცვლება შენი მიდგომა, იცვლება შენი ხასიათი, იზრდები, სწავლობ და ახალ პერსპექტივას სთავაზობ მსმენელს. არაფერია ამაში დასაძრახიო, ამბობდა მუსიკოსი. მსმენელისთვის ის უნდა იყოს საინტერესო, რომელ ასაკში რას ჩასწვდა პიანისტი, პიანისტისთვის კი განვლილ წარსულში ნასწავლ ნაწარმოებთან ყოველი ახალი შეხვედრა სიურპრიზებითა და მოულოდნელობებით სავსე უნდა იყოსო. იუთუბზე უამრავ ჩანაწერს შეხვდებით, საბავშვო პიესებს რომ საქვეყნოდ განთქმული პიანიტები ასრულებენ და ისეთ ჩანაწერებსაც, როცა პატარა შემსრულებლები, თითებით რომ ძლივს ფარავენ ოქტავას, ფეხებით რომ ძლივს სწვდებიან როიალის პედალს და ჯერ კიდევ წინ რომა აქვთ შემოქმედებითი ცხოვრება, ურთულეს, დიდებისთვის შექმნილ ნაწარმოებებს უკრავენ. ჰოდა, ასეთ შეკითხვას დავსვამ: რომელი ასაკობრივი კატეგორიისთვის დაწერა ანტუან დე სენტ-ეგზიუპერიმ „პატარა უფლისწული“ ან, თუკი ასტრიდ ლინდგრენი ბავშვებზე წერდა, ამით რამე დააკლდა მის გენიას? ამ უკანასკნელისთვის ხომ ღიმილისმომგვრელი იყო და თავადაც ხომ ხვდებოდა (ჰანს ქრისტიან ანდერსენის საერთაშორისო ოქროს მედლის გადაცემისას წარმოთქმულ სიტყვაში), რომ მავანთათვის ის მხოლოდ „უმცროსების“ ავტორი იყო: „უფროსებისთვის თუ შეგიძლიათ წიგნის დაწერა? – მეკითხებიან ხოლმე. ასე მეკითხებიან, გულში კი ფიქრობენ: მაგან უკვე იმდენი საბავშვო წიგნი დაწერა, დროა, რაიმე უფრო ღირებულს მოჰკიდოს ხელიო. მე არ მინდა, უფროსებისთვის წერა! მე მინდა ვწერო ისეთი მკითხველებისთვის, რომელთაც სასწაულების მოხდენა შეუძლიათ“.
უცნაურია, რომ ზოგჯერ ნაშრომები, რომელთაც წლების წინ ვკითხულობდი და სულაც არ მომწონდა, დღეს ჩემი საყვარელი წიგნებია; ზოგჯერ იმ ფილმების სანახავად, რომლებსაც ოდესღაც სიამოვნებით ვუყურებდი, დღეს დროს არც დავხარჯავ; ზოგიერთ იმ ადამიანსაც კი, წარსულში რომ ახლო მეგობარი დავარქვი და ახლაც ინერციით ვმეგობრობ მათთან, ცოტა ადრე რომ გამეცნო, ვერაფრით დავარქმევდი მეგობარს, ის კი არა, ჩვენი ნაცნობობა მხოლოდ შეხვედრისას კარგი გამარჯობა-გაგიმარჯოთი წარიმართებოდა; და პირიქით, დღეს ვისაც მეგობრებს ვუწოდებ, ადრე რომ შემხვედროდნენ, შესაძლოა, ყურადღებაც არ მიმექცია მათთვის. ალბათ ასე იქნებით თქვენც. ცხადია, ასაკის მატებასთან ერთად გემოვნება გვეცვლება. გონიერი ადამიანი, რადგან საკუთარ გამოცდილებაზე დაყრდნობით მსჯელობს და დასკვნებიც აქედან გამომდინარე გამოაქვს, ხვდება, რომ გემოვნებაზე არ უნდა იდავოს. თუმცა სწორედ გემოვნებაა ის, რის გამოც ყველაზე მეტად დაობენ ადამიანები, ჯერ მშობლები და შვილები, მერე მეგობრები, მერე კი ყოფილი შვილები ახლა უკვე მშობლების ამპლუაში თავიანთ შვილებთან. თუმცა წიგნებთან მიმართებით ამ დავაში სიტყვა გემოვნებას არც ვიხმარდი. რადგან, როცა წიგნების მოწონება-არმოწონებაზე ვსაუბრობთ, ხშირ შემთხვევაში ჩვენი პასუხი მხოლოდ ემოციურ გამოცდილებას ეყრდნობა. შემდეგ კი, როცა ახსნა მოგვიხდება, რატომ უნდა წაიკითხოს ვიღაცამ ჩვენი მოწონებული წიგნი, მიუხედავად იმისა, რომ სასაცილოდ გაიჟღერებს ფრაზა, ბევრს იტირებ ანდა, ბევრ იცინებ, მაინც გასაგებია, რატომ ვურჩევთ ამა თუ იმ ადამიანს სწორედ ამ და არა სხვა წიგნს. რა თქმა უნდა, წიგნებს მარტო ასატირებლად და გასაცინებლად არ ვკითხულობთ, წიგნებს დასაფიქრებლადაც ვკითხულობთ, წიგნები საუკეთესო საშუალებაა, ჩვენი შეცდომებით კი არა, სხვისი შეცდომებით ვისწავლოთ, თუმცა მან ცხოვრებაც არ უნდა შეგვიცვალოს და, სხვისი (წიგნის პერსონაჟის) ბედნიერების ძიების ნაცვლად, საკუთარი ბედნიერება უნდა ვეძიოთ. აქ მახსენდება სტივენ ჩბოსკის პერსონაჟი წიგნიდან „მარტოსულობის უპირატესობანი“, რომელიც ძალიან ბევრს კითხულობს და მისი ლიტერატურის მასწავლებელს ეშინია, რომ ეს პოზა ცხოვრებისგან გაქცევა არ იყოს, ლიტერატურა მისთვის თავშესაფარი არ იყოს, თავიდან რომ აირიდოს ცხოვრებისეული სირთულეები, ადამიანებთან ურთიერთობის ტკბილმწარე და ძნელი მომენტები. ამიტომაც ურჩევს თავის მოსწავლეს უფრო აქტიურად ჩაერთოს ცხოვრებაში.
უნდა წაიკითხონ თუ არა მოზარდებმა უფროსებისთვის განკუთვნილი წიგნები? უნდა ვუთხრათ თუ არა მათ, ანდა ჩვენ თუ არ ვეტყვით, სხვა მაინც ეტყვის თუ არა მათ, ამ წიგნს ხომ ვერ გაიგებ და ასაკისთვის შესაფერისი წიგნი გამოძებნეო? უნდა წაიკითხონ თუ არა უფროსებმა ბავშვებისთვის დაწერილი წიგნები? ხომ არ დასცინებენ მათ ზურგსუკან და გონებრივ უმწიფრობაში ხომ არ ჩაუთვლიან ასაკისთვის შეუფერებელი წიგნებით გატაცებას? ჩემი გამოცდილებით გეტყვით, საშინლად მწყინდა, როცა არც მეექვსეკლასელს მიჯერებდნენ, რომ დოსტოევსკის ვკითხულობდი და ჩემი საყვარელი პერსონაჟი მიშკინი იყო, და არც იმისი სჯეროდათ, რომ მეათეკლასელი, სკოლის დამამთავრებელი და მისაღები გამოცდებისთვის მომზადების ნაცვლად, ასტრიდ ლინდგრენს ვკითხულობდი, სიამოვნებას კი პეპისა და კარლსონის ენამოსწრებული პასუხები მანიჭებდა. როდესაც დოსტოევსკის ვკითხულობდი, მე, მეექვსე კლასში, სრულიად დარწმუნებული ვიყავი, რომ დოსტოევსკი არაჩვეულებრივად მესმოდა. წლების შემდეგ, როდესაც ამ ავტორს მივუბრუნდი, მიკვირდა, როგორ სწორად ვსვამდი აქცენტებს, როგორ მესმოდა ის, რაც მესმოდა პატარა ასაკში, თუმცა იმასაც ვაცნობიერებდი და გული მწყდებოდა, როგორ ვერ დავინახე ის, რაც დასანახი იყო. გული იმიტომ მწყდებოდა, რომ, ხომ შეიძლებოდა, მეთქვა, ნაწარმოები უკვე წაკითხული მაქვს და რაღა საჭიროა, მას კიდევ ერთხელ მივუბრუნდე, წასაკითხი ხომ ამდენია ჩვენს გარშემო. როდესაც ასტრიდ ლინდგრენს უკვე მერამდენედ ვკითხულობდი, მე, მეათეკლასელს, მერჩივნა, გამოცდებზე ნერვიულობის ნაცვლად, ბავშვების ლაღ და ხალისიან სამყაროში გადამენაცვლა. ვიცი, დღესაც უკვირთ, როცა გაიგებენ, რომ ბერძნული ფილოსოფიისა და ანტიკური ლიტერატურის შედევრების პარალელურად დეტექტივების მოყვარულიც რომ ვარ და მოზარდებისთვის განკუთვნილი ლიტერატურის ტრფიალიც, ასტრიდ ლინდგრენსაც და სხვა საბავშვო ავტორებსაც დღესაც ისეთივე დიდი სიამოვნებით ვუბრუნდები ხოლმე, როგორც იმ წიგნებს, ჩემი მაგიდის ორგანულ ნაწილად რომ გადაქცეულან. ჩემთვის წიგნი თავშესაფარი არ არის, ჩემთვის წიგნთან ყოველი ხელახალი დაბრუნება ახალი აღმოჩენებითაა აღსავსე.
როგორც წესი, წიგნებს ასაკობრივი ჯგუფებისთვის ყოფენ. რა თქმა უნდა, ეს დაყოფა ჩვეულებრივი ამბავია, რადგან სულაც არაა აუცილებელი სკოლამდელი ასაკის ბავშვმა ყოფიერების აუტანელ სიმსუბუქეზე იფიქროს ან თავი იმტვრიოს იმაზე, ბოროტი რატომ უნდა მომდინარეობდეს მშვენიერი სამყაროს შემოქმედი ღმერთისგან ან რატომ უნდა იტანჯებოდნენ უდანაშაულო ბავშვები იმ დროს, როცა უფალი სათნო და კეთილია. მაგრამ ბავშვმა რომც წაიკითხოს ამ იდეების შემცველი ნაწარმოებები (მილან კუნდერა, დოსტოევსკი), ის აქცენტებს სხვა რამეზე გააკეთებს, განა არასწორზე, უბრალოდ სხვაზე, მერე კი, წლების შემდეგ, როცა დაუბრუნდება იმავე ნაწარმოებს, სხვანაირად გადაიაზრებს. ეს ჩვეულებრივი და ნორმალური პროცესია. ჰოდა, ამ ყველაფერს, როდესაც დღეს ეს მოგვწონს, ხვალ კი სხვა მოგვეწონება, ჩემი მოკრძალებული აზრით, ჩვენი გემოვნების ცვალებადობა განაპირობებს. ჩვენი გემოვნების ცვლილება კი უამრავ ფაქტორზეა დამოკიდებული, მათ შორისაა წარმოსახვაც, ლოგიკური უნარებიც, გონებრივი სიმწიფეც და სხვა ფაქტორებიც, რომელთაც აქ არ ჩამოვთვლი. ამიტომაც არცერთი ადამიანი გემოვნებაზე არ იდავებს, რადგან იცის, რომ გემოვნება ცვალებად კატეგორიათა რიცხვს მიეკუთვნება; მაგრამ, სამწუხაროდ, მაინც ისე ხდება, რომ გემოვნებაზე ყველაზე მეტს დაობენ, რადგან ადამიანებს, როგორც წესი ავიწყდებათ, რომ თვითონაც გემოვნების „მსხვერპლს“ წარმოადგენენ.
ჰოდა, ამიტომაც, სანამ მოზარდს ვუსაყვედურებთ, რომ ის წიგნი აიღო, რომელსაც ვერ გაიგებს, ირონიულად ჩავიცინებთ, რომ ვერ ჩაწვდება ავტორისეულ სიღრმეს, ვერ გაისიგრძეგანებს წიგნის სიდიადეს ან დავცინებთ, რომ ისეთ წიგნს კითხულობს, რომელიც მისი ასაკობრივი კატეგორიისთვის არ შექმნილა, გავიხსენოთ, რომ წიგნის კითხვა ყოველთვის სასარგებლოა. მოვუწონოთ პირველ კატეგორიას მოქმედება, რადგან ისინი ასე მხოლოდ ლექსიკურ მარაგს კი არ გაიმდიდრებენ, არამედ წარმოსახვასაც განივითარებენ. თუმცა ერთი რჩევა კი მივცეთ, როცა გაიზრდებიან, არ დაიზარონ და კიდევ ერთხელ მიუბრუნდნენ წაკითხულს, თუნდაც იმიტომ, რომ თავიანთი თავი გადაამოწმონ წლების შემდეგ; მეორე კატეგორიას კი მივცეთ იმის საშუალება, კიდევ ერთხელ შეიგრძნონ ბავშვების ლაღი ბუნება და ამგვარად მაინც გაიხალისონ და გაიფერადონ ცხოვრება.
