ალბათ საოცარი, ყველასგან განსხვავებული ფიზიკურ-ქიმიური რეაქციები უნდა ხდებოდეს ადმიანის თავში, ციცინათელებისა და ჭიამაიაების მწყემსები რომ გამოიგონოს. როგორც ჩანს, სწორედ ამ უნიკლაური ნიჭის წყალობით მოახერხა არჩილ სულაკაურმა ცეროდენა სამყაროებში შეღწევა და ისეთი დეტალების გამომზეურება, პატარაობიდან იქ მოხვედრის დაუოკებელი სურვილით რომ გვავსებდა. ამიტომაც იქცა „სალამურას თავგადასავალი“ ჩვენი ბავშვური ოცნებებისა და თამაშების განუყოფელ ნაწილად. ქონდარეთში თავი ამოვყავით თუ არა, ამ საოცარი სამეფოს არსებობა მაშინვე დავიჯერეთ და რას წარმოვიდგენდით იქით მიმვალი გზა ოდესმე თუ დაგვავიწყდებოდა.
„ქალაქი, წიგნი, მდინარე – ის კონტურია, სადაც არჩილ სულაკაუირის განწყობა, ფიქრი და განცდა თავსდებაო,“ – თვლიდა თამაზ ჩხენკელი. ჩვენც ამ კონტურს გავყვეთ. ვნახოთ, სად მიგვიყვანს.
ქალაქები
მეზღაპრე თხრობას იწყებს: ფანტასტიურ ქალაქებს აშენებს, ერთმანეთთან აკავშირებს, სულიერსა და უსულოს შორის ზღვარს კი ოსტატურად აქრობს. მიუხედავად იმისა რომ ზღაპარი საოცნებო სიზმრით იწყება, პირველ ნაწილს „განსაცდელს“ არქმევს. განსაცდელს თავი რომ დავაღწიოთ და ამბავი გაგრძელდეს, კლასიკური „ცხრა მთა და ცხრა ზღვა“ უნდა გადავიაროთ, მხოლოდ ამ შემთხვევაში მივაღწევთ იქ სადაც „საქმენი საგმირონი“ ანუ მეორე თავი იწყება.
„სალამურთან ერთად დაბადებულ სალამურას“ ფეხს თუ ავუწყობთ, ფონს მშვიდობით გავალთ და ზღაპრული ქალაქებიდან დაუვიწყარ მოგონებებსაც გამოვიყოლებთ:
მოგზაურობის საწყისი წერტილი ქონდარეთის აღმოსავლეთით აღმართული მეცხრე მთა იქნება;
ქარისა და წვიმის ქვეყნების გზებზე ჭიამაიები გვიამბობენ;
ციცინათელების ქვეყანაში სტუმრობა კი ღამით ჯობია (ციცინათელების მწყემსმა ბაიამ დღისით თუ არ გამოიძინა, ვერც ციცინათელებს მოუვლის და ვერც მგზავრებს დაეხმარება გზის გაგნებაში);
ბაია საგმირო საქმეების ჩასადენად მშვენიერი სტიმულია, თუმცა, მთავარმა გმირმა საკმარისი ცოდნა და გმოცდილება რომ დააგროვოს, მეზღაპრე კიდევ რამდენიმე ქალაქს ააგებს:
თოკზე მოსიარულეთა ქალაქს, ქუჩების ნაცვლად თოკებზე რომ დადიან და ამის გამო სართულების ნუმერაცია შებრუნებული აქვთ;
მოკრივეთა ქალაქს, რომლის ყოველ მოედანზე მუშტიკრივია გამართული და ადამიანები ერთმანეთს ცხვირ-პირს ალეწავენ;
პოეტების ქეყანას, ვარდს უეკლოდ რომ არ მოგართმევენ;
ქონდარეთს კი გემრიელი ლუკმასავით ბოლოს შემოგვინახავს, ზღაპრის კეთილი დასასრულით რომ გაგვამხნევოს.
„სალამურას თავგადასავალი“ მართლაც რომ ტრადიციული ზღაპარია, არჩილ სულაკაური საუკუნეების მანძილზე დადგენილ ზღაპრის სქემას მიჰყვება. მარტივი, ბავშვებისთვის იოლად გასაგები ფაბულის მიღმა ირონიით ნიღბავს უფროსებისთვის განკუთვნილ მთავარ იდეას. სწორედ იმ უფროსებისთვის, ბაიასა და სალამურას მსგავსად ქონდარეთი რომ მოენატრათ და მის მოსანახულებლად გამგზავრებულებმა ვეღარ მიაგნეს. იმ უფროსებისთვის, ცეროდენა სამყაროებისა რომ აღარ სჯერათ და მაშასადამე ზღაპრის კითხვაც დაუსრულებიათ.
წიგნი
ამბავმა წლებს გაუძლო და პატარა მკითხველს დღესაც ცნობისმოყვაროვბას უღვიძებს. მისი პერსონაჟები ღირსეულ პაექრობას გაუწევენ თანამდროვე უცხოური ზღაპრების გმირებს, სამგანზომილებიან ანიმაციურ ფილმებსა და კომპიუტერულ თამაშებსაც უპირობოდ მოირგებენ, მათი შექმნის საკითხი დღის წესრიგში თუ დადგა.
არჩილ სულაკაური ზღაპრის ტრადიციებს არც პერსონაჟების შერჩევის დროს ღალატობს. ვის არ შეხვდებით წიგნის ფურცლებზე: დესპოტ მმართველსა თუ გაზულუქებულ, ინფანტილური უფლისწულს, ცბიერ მინისტრს თავისი შეუხედავი ქალიშილით, ცხვირის ოპერაციაზე რომ ოცნებობს, ცომი ზელიას პოეტად დაბადებულ ვაჟს, ფსევდონიმად ჰილარიო ბუერას რომ შეირჩევს, შორსმჭვრეტელ და ფულზე დახარბებულ მწვრთვნელებს – ჰალე ჰოპსა და მიდი მოადეს, ბრძენ კინა-ლოკოს, აბსურდულ რჩევებს რომ იძლევა და ყველა ბრმად უჯერებს.
მოვლენებიც თანმიმდევრულად ვითარდება: სიზმარს ოცნება, ოცნებას დაჟინებული სურვილი, სურვილს ძალადობა მოსდევს. ძალადობა კი დესპოტიზმს ბადებს, ამიტომაც: პირველი ვეზირი ჯადოსნურ ჯამს კედელს მიადებს ხოლმე, ზუსტად იგებს ყველაფერს და ინფორმაციას ასე აგროვებს; პირველ ვეზირს ჭკუით მეორე ვეზირი სჯობს, მაგრამ ახალგაზრდაა და არ აწინაურებენ; ხელმწიფე და დედოფალი მაშინ არიან კმაყოფილები, მათი ვაჟი დროს კარგად თუ ატარებს და სიცილსგან თახთახებს; ქონდარეთის მაღალი ჯილდო მეორე ხარისხის ქონდრის ფოთოლი გახლავთ, პირველი მხოლოდ მეფეს აქვს და ვერავისთვის ვეღარ იმეტებს; ფეხბურთელი კვანტი დაუდე უნებურად სასახლის ფანჯარას ჩალეწავს და ქონდართუხუცესს ცხვირზე წამოსკუპებულ საამაყო მეჭეჭს დაუზიანებს, უკეთილშობილეს ცხვირზე მეჭეჭი, მართალია, ისევ მარგალიტივით გაბრწყინდება, მაგრამ კვანტის ციხიდან არ გაათავისუფლებენ.
ავტორის მახვილი თვალის დამსახურებით ზღაპარში არაერთი საინტერესო დეტალი და ნიუანსი მარგალიტებივითაა მობნეული და ხან ცრემლს, ხან კი ირონიულ ღიმილს გვრის მკთხველს: დედოფალი ქონდარინე ახალგაზრდობაში თითქმის მზეთუნახავს გავდა, მაგამ მას შემდეგ, რაც ქვეყანას უფლისწულლი აჩუქა, მეტისმეტად გასუქდა. გაგონილი ჰქონდა, რომ სადღაც, რომელიღაც ქვეყანაში, წონის დასაკლებად თამაშობდნენ პინგ-პონგსა და ბადმინტონს, ყველას ეკითხებოდა ამ თამაშებზე, ძალიან უნდოდა ცოტათი მაინც მოეშორებინა ზედმეტი ქონი; ქონდარუხი თითქმის ძილში გაიზარდა, მუდამ მოშოიშხინე ტაფებზე, ფუნთუშებსა და დაღვეზელებზე ისმენდა ზღაპრებს; ქონდარეთში პოეტი თუ არ მოგესალმებოდა, სირცხვილად ითვლებოდა; თუ გსურდა მზეთუნახავი გამხდარიყავი, მზეს უნდა მორიდებოდი; უფლისწულისთვის სალამურასგან ნათავაზებმა წკიპურტმა შეძრა მთელი ქონდარეთი;
მსგავსი პასაჟები გავიწყებენ კიდეც, ზღაპარს რომ კითხულობ, კრიტიკული რეალიზმიაო, – შეიძლება გაიფიქროს პრაგმატულმა ადამიანმა და სამეცნიერო კვლევაც კი დაწეროს ამ საოცარ წიგნზე.
მდინარე
„ერთხელ ქონდარეთის ხელმწიფის ვაჟმა უცნაური სიზმარი ნახა,“ – მდინარის რაკრაკივით ჩაგვესმის და ზღაპარიც იწყება. მალე კი სულაკაურისეული კონტურის ბოლო პუნქტი, ჩქაფუნაც გამოჩნდება – მდინარე, რომლის ორ ტოტს შორის ქონდარეთია გაშენებული. მერე კი, მთელი თხრობის განმავლობაში, ზღაპრის ბოლომდე და სანამ მდინარე იარსებებს წვეთ-წვეთ ჩგვესმის შთაგონებები, ბავშვობდან უხილავი საგზალივით რომ მოგვყვება და მთელი ცხოვრება გვაპურებს (მიუხედავად იმისა, დედამიწა მშვენიერი, ზღაპრული ქვეყნებით რომ აღარ არის დასახლებული და ქონდარეთს სახელგანთქმული მოგზაურებიც ვერსად პოულობენ):
თუ ბედის მორჩიილი იქნები, ისე გათამაშებს ბედი, როგორც ნაფოტს მდინარე;
თუ იცი, სად არის შენი გზა, როგორ წინააღმდეგობასაც არ უნდა წააწყდე, ამ გზიდან არ გადაუხვიო, რადგან არ არსებობს წინააღმდეგობა, რომელიც ადამიანის შვილმა ადრე თუ გვიან არ აძლიოს;
ბოროტებას არ დაეჩაგვირინო, ნუ მოიხრი ქედს და როგორც შეძლებ, ისე შეებრძოლე,რადგან ამ ქვეყნად ყველაზე უფრო ძლიერი სიკეთის ძალაა, ოღონდ კეთილისა და ბოროტის გარჩევა უნდა შეძლო!“
