გარდატეხის ასაკი

(ნაწილი მეორე)

„გარდატეხის ასაკი“- „კრიტიკული ასაკი“, როგორც გენებოთ ისე დაუძახეთ. სიმართლე გითხრათ, ამას არ აქვს პრინციპული მნიშვნელობა. ვფიქრობ, მთავარია გავერკვეთ მოვლენის არსში. სტატიის პირველ ნაწილში უკვე აღვნიშნე, რომ უფროსებს აკისრიათ პასუხისმგებლობა, გააცნობიერონ მოვლენის მექანიზმი. მშობლები/აღმზრდელები უნდა შეეცადონ იმის გარკვევას, რატომ იცვლება მათი შვილების/აღსაზრდელების ქცევა გარკვეულ ასაკში და, რაც მთავარია, როგორ უნდა შეიცვალოს თავად უფროსების დამოკიდებულება და ქცევა ამ მოვლენასთან მიმართებაში.

მოდით, ვცადოთ, გავარკვიოთ „ვინ არის დამნაშავე“ და „რა უნდა მოვიმოქმედოთ უფროსებმა“.

მინდა მოკლედ აღვწერო, ე.წ. ფიზიოლოგიური ფაქტორების გავლენა ამ მოვლენაზე: გოგონები დაახლოებით 10-13, ბიჭები კი – 12-15 წლის ასაკში სქესობრივ მომწიფებას იწყებენ. საყოველთაოდ არის ცნობილი, რომ ამ დროს ვლინდება სერიოზული ცვლილებები ენდოკრინულ სისტემაში. მოზარდები მატულობენ სიმაღლეში, ზოგ შემთხვევაში მატულობს სხეულის წონაც, ჩნდება მეორადი სასქესო ნიშნები. ამ პერიოდში შეიმჩნევა საყრდენ-მამოძრავებელი აპარატის ერთგვარი გარდაქმნაც, მოზარდების მოძრაობა შესაძლებელია მცირედ დაირღვეს, ანუ ბავშვები თითქოს ხდებიან  „მოუხერხებლები“. ექიმები გვიხსნიან, რომ სიმაღლეში სწრაფი ზრდა შესაძლებელია გულის მუშაობის სერიოზული დატვირთვის მიზეზად იქცეს. მოზარდებს ეწყებათ გულის აჩქარება, არტერიული წნევის მატება, თავბრუსხვევები, გადაღლილობის შეგრძნება. ნერვულ და ენდოკრინულ სისტემებს შორის ირღვევა ბალანსი, რადგან ეს უკანასკნელი სქესობრივი მომწიფების პერიოდში მნიშვნელოვან ცვლილებებს განიცდის. ეს ყველაფერი ერთად კი აისახება მოზარდის შინაგან მდგომარეობაზე, მის ხასიათსა და გუნება-განწყობაზე. ხშირად, მოზარდები სწრაფად ღიზიანდებიან, აღგზნებული ან აპათიური ხდებიან.

კიდევ ერთხელ იმიტომ დამჭირდა მოზარდების ამ მძიმე მდგომარეობის შეხსენება მშობლებისა და აღმზრდელებისათვის, რომ ამ პერიოდში მოზარდებს სჭირდებათ უფროსებისაგან ამ მდგომარეობის ახსნა-განმარტება მათთვის გასაგებ ენაზე.

„კრიზისულ ასაკში“ მოზარდებში იწყება საკუთარი „მეს“ გადაფასება. მათ ეწყებათ, ასე ვთქვათ, „დიდიობის პერიოდი“ .

• „ბავშვი კი აღარ ვარ, რომ სულ ჭკუას მასწავლით“;
• „მე თვითონ შემიძლია გადავწყვიტო რა ვჭამო და რა ჩავიცვა“;
• „ძალიან გთხოვთ, ხშირად ნუ დამირეკავთ. რამდენჯერ უნდა შემახსენოთ, რომ სახლში დაბრუნების დროა?“
• „მე უკვე დიდი ვარ და ძალიან გთხოვთ, გამუდმებით ნუ მიმეორებთ, რა ვაკეთო და რა – არა, დავიღალე უკვე ამდენი შენიშვნებისაგან“;
• „და საერთოდ, ნუ ერევით ჩემს საქმეებში“.

მსგავსი ფრაზები თქვენც მოგისმენიათ? რა თქმა უნდა, თქვენ ხომ მოზარდის მშობელი ხართ.

მას უნდა, რომ თანასწორივით მოექცეთ, რადგან „გრძნობს, რომ უკვე დიდია და ამას იმსახურებს“. ჩემი პრაქტიკიდან გამომდინარე, შემიძლია გითხრათ, რომ მშობლების უმეტესობას უჭირს შეცვალოს საკუთარი დამოკიდებულება უცაბედად, მათთვის მოულოდნელად „გაზრდილი“ შვილის მიმართ. ნამდვილად არ არის ადვილი მშობლისათვის, რომელსაც მიჩნია, რომ მისი შვილი ჯერ ისევ პატარა ბავშვია და მასზე უნდა იზრუნოს, შეეგუოს იმას, რომ შვილმა გადაწყვეტილებები დამოუკიდებლად უნდა მიიღოს. ხშირ შემთხვევაში სწორედ ეს რეალობა იწვევს კონფლიქტს მოზარდსა და უფროსებს შორის.

მოდით, ახლა ერთ-ერთი პრაქტიკოსი ფსიქოლოგის, ირინა მილიუტინას განსხვავებულ მოსაზრებას გავეცნოთ:

„მე საერთოდ არ მივიჩნევ ამას პრობლემად. ეს ცხოვრებაა. უბრალოდ ბავშები რაღაც გამოსავალს პოულობენ სიტუაციიდან. უფროსებთან თანამშრომლობაზე უარის თქმა, სწავლისადმი ინტერესის დაკარგვა, სახლიდან წასვლა, ალკოჰოლის ან ნარკოტიკების გამოყენება (ესეც სახლიდან წასვლის ერთგვარი სახეცვლილებაა) – ეს ყველაფერი მოზარდების რეაგირების, პროტესტის ფორმაა მათთვის თავსმოხვეული თამაშის წესების წინააღმდეგ. როდესაც ბავშვები ცუდად იქცევიან, მათ სურთ, ყურადღება მიიქციონ. 12-14 წლის ასაკის ჩვენი შვილები სიმაღლეში თითქმის უტოლდებიან საკუთრ მშობლებს, რაც მათ აფიქრებინებს, რომ უფროსებთან ურთიერთობაში უკვე თანასწორი უნდა იყვნენ. მშობლები კი ვერაფრით აღწევენ თავს სტერეოტიპებს. ისინი მოზარდს ისევ პატარა ბავშვივით ექცევიან. სინამდვილეში, თუ უფროსებს არ სურთ, გააღვივონ კონფლიქტი, აუცილებელია ესმოდეთ მოზარდის მდგომარეობა და შეეცადონ დაეხმარონ მას წარმოქმნილი სიძნელეების დაძლევაში.

თუ მოზარდი გრძნობს, რომ მას სიყვარულით და მზრუნველობით ექცევიან, მაშინ მისი თვითშეფასება  რეალობის ადეკვატური იქნება. ის ოჯახში თავს კომფორტულად იგრძნობს და არ ექნება, ე.წ. „გარდატეხის ასაკის“ პრობლემები. იქ, სადაც თავს იჩენს ასაკობრივი პრობლემები, ნიშნავს, რომ რაღაც არ არის წესრიგში, ამიტომ მშობლებმა უნდა სცადონ შვილის მიმართ დამოკიდებულების შეცვლა. ბავშვის აღზრდის პროცესი – საკუთარი თვიდან უნდა დავიწყოთ“.

„გარდატეხის ასაკი“, ვფიქრობ, ყველაზე მეტად მოზარდების სწავლისადმი ინტერესის დაქვეითების და ზოგ შემთხვევაში, პრაქტიკულად სრულად დაკარგვის გამო იქცევა ყველაზე მძიმე პერიოდად მშობლების ცხოვრებაში. მშობლებისათვის ხომ ძალიან მნიშვნელოვანია, როგორ სწავლობს მათი შვილი, დღეს ყველა აცნობიერებს, რომ სწორედ სწავლაზეა დამოკიდებული მისი შვილის მომავალი წარმატებული ცხოვრება და მშობლის „მშვიდი სიბერე“.

ეს კრიტიკული ასაკი სწორედ აქ იჩენს თავს და აძლიერებს მოზარდებსა და უფროსებს შორის „ღირებულებით“ კონფლიქტს. მოზარდისათვის მნიშვნელოვანია სწავლის პროცესში მისი პირადი შეხედულება და უფროსების ვერავითარი გადარწმუნება მომავალი სასურველი პროფესიის უპირატესობებზე ვერ იქონიებს გავლენას მასზე.

„გარდატეხის ასაკზე“ საუბრისას, გვერდს ვერ ავუვლით პედაგოგიურ შეცდომებზე საუბარს. „ცოდვა გამხელილი სჯობსო“ – უთქვამთ ჩვენს წინაპრებს და მართლაც არავისთვის არ არის სიახლე, რომ მასწავლებლები ზოგ შემთხვევაში არასწორად ექცევიან კრიტიკულ ასაკში მყოფ აღსაზრდელებს. მნიშვნელოვანია, უფროსები გაერკვნენ, საიდან მოდის მოზარდის „ცუდი ქცევა“. პედაგოგებმა კარგად იციან ამ „საზიზღარი ასაკის“ შესახებ და ხელიდან არ უშვებენ მომენტს, ყველაფერი მას გადააბრალონ.

• „ყოველთვის ასეა ამ ასაკში. სწავლა აღარ უნდათ, აგრესიულები და უზრდელები ხდებიან“;
• „იმდენ ბავშვს გაუვლია ჩემს ხელში, არაფერი განსაკუთრებული არ ხდება“;
• „არა უშავს, გაიზრდებიან და გადაუვლით ყველაფერი. საჭირო არ არის ზედმეტი ყურადღება, უფრო აუვარდება თავში, ამ ასაკში ბავშვებს ისედაც ყველა ანებივრებს“;
• „ეგენი ბევრნი არიან, მე კიდევ ერთი და რამდენს უნდა გავწვდე? თანაც ყველას აქვს ეგ ასაკი და ყველა თავისებურად გამოხატავს“;
• „რა ვიცი, ჩვენც ვიყავით მაგ ასაკში და არაფერი ზედმეტი არ გაგვიბედავს და ვერც გავბედავდით“.

ვფიქრობ, საკმარისი მაგალითები მოვიყვანე და მკითხველი მიხვდა, რის თქმაც მსურს. მოზარდებს ყველა მხრიდან „ვერგაგების“ კედელი ხვდებათ და ამიტომაც არ უნდა გაგიკვირდეთ, რომ საკუთრი ქცევით შესაძლებელია „შურისძიების აქტს“ ახორციელებენ.

მასწავლებლებს უმჯობესია ესმოდეთ, რომ საჭიროა მკვეთრი საზღვრები დააწესონ საკუთარ პრობლემებსა და მოზარდების პრობლემებს შორის, რათა არცერთი მხარის ინტერესები არ დაზარალდეს.

არსებობს ისეთი ცნება, როგორიც არის: „მშობლის რეაქცია შვილის ქცევაზე“.

• „მაცადე, ხომ ხედავ საქმე მაქვს, შენ კი მაწყვეტინებ, არ შეგიძლია მერე მითხრა, რაც გინდა?“
• მე არ შემიძლია ყოველთვის, როცა შენ მოინდომებ, მაშინვე შევასრულო შენი მოთხოვნები. დიდი ხარ უკვე და ამდენი უნდა გესმოდეს“.

ეს ის მაგალითებია, რომლებიც გვეუბნება, რომ არ ღირს მოზარდს იმედი გაუცრუოთ, განსაკუთრებით მაშინ, თუ ის მისთვის მნიშვნელოვან თემაზე აპირებდა საუბარს. ამ ასაკში ბავშვები ხომ ძალიან მგრძნობიარეები არიან, მათ ისედაც უჭირთ უფროსებისათვის საკუთარი განცდების გაზიარება და ასეთი შემთხვევები კიდევ უფრო აშორებს მოზარდებს უფროსებისაგან. თუ ბავშვი სახლში თავს ცუდად გრძნობს, ის ვერც გარეთ მოახერხებს საკუთარი თავისათვის „კომფორტის შექმნას“.

დასასრულ მინდა მეოცე საუკუნის გამოჩენილი კანადელი პედაგოგის პიტერ ლოურენსის ძალიან გონებამახვილური სიტყვები შეგახსენოთ:

„როდესაც ბოლოს და ბოლოს მიხვდები, რომ შენი მშობლები სიმართლეს გეუბნებოდნენ, აღმოაჩენ, რომ თავად ხარ მოზარდი შვილის მშობელი, რომელიც დარწმუნებულია, რომ მისი მშობლები მუდამ ცდებიან“.

ქეთევან კობალაძე