ერთი გაკვეთილის გეგმა

გაკვეთილის თემა-მარტყოფის ომი – გიორგი სააკაძე

(ეს გაკვეთილი რამდენიმე საათზეა გათვლილი. მასწავლებელს შეუძლია სურვილისამებრ შეამციროს იგი.

მოსწავლე აანალიზებს და აფასებს მარტყოფის ომისა და გიორგი სააკაძის შესახებ არსებულ განსხვავებულ ინტერპრეტაციებს და მსჯელობს იმ ფაქტორებზე, რომ-ლებმაც განაპირობა კონკრეტული მოვლენის განსხვავებული ინტერპრეტაციების არ-სებობა.
აქტივობა 1: მასწავლებელი სთხოვს მოსწავლეებს, შეხედონ სააკაძის სურათს და დასვან შეკითხვები (შეკითხვები „სტიკერებზე“ იწერება. მოსწავლეები მას აკრავენ კედელზე). მასწავლებელი ეცნობა შეკითხვებს, რომ დააკვირდეს, გაეცა თუ არა პასუხები ამ კითხვებს გაკვეთილის ბოლოს.
აქტივობა 2: მინილექცია ან მინი ვიდეო

საქართველო XVII საუკუნის დასაწყისში
გიორგი სააკაძე ქართლის მეფის – ლუარსაბ II დროს დაწინაურდა. იგი გახდა თბილისის, ცხინვალისა და დვალეთის მოურავი. 1609 წ. ქართლში ოსმალთა ჯარი შემოიჭრა. მტრის წინააღმდეგ ბრძოლის ორგანიზებას სათავეში ჩაუდგა გიორგი სააკაძე. ბრძოლა ტაშისკართან გაიმართა. გიორგი სააკაძის სარდლობით ქართველებმა გამარჯვება მოიპოვეს. გიორგი სააკაძე კიდევ უფრო განდიდდა, თუმცა მალე ქართლის დიდებულებმა მოახერხეს მასსა და ლუარსაბ II-ს შორის შუღლის ჩამოგდება. მეფე შეეცადა, მოეკლა გიორგი, თუმცა მან თავს გაქცევით უშველა. გიორგი სააკაძე ირანში შაჰ-აბას I-თან ჩავიდა და მის სამსახურში ჩადგა. 1619 წელს შაჰ-აბასმა ქართლის მეფედ მცირეწლოვანი სიმონ-ხანი დაამტკიცა. ქართლის გამგებლად კი გიორგი სააკაძე დანიშნა, თუმცა მალევე უკან გაიწვია.
1625 წლის დასაწყისში ირანიდან ქართლისაკენ დიდი არმია დაიძრა. ომი მარტყოფთან წარიმართა. 25 მარტს ქართველთა ჯარმა 30 ათასი ირანე¬ლი დაამარცხა.
ირანელები იმავე წლის ივნისში კვლავ შემოიჭრნენ საქართველოში. ომი ქვემო ქართლში, მდინარე ალგეთის ხეო¬ბა¬ში, მარაბდის ველზე გაიმართა. მარაბდაზე 10 000 ქართველი მებრძოლი დაეცა.
დამარცხების მიუხედავად ქართველ მეომრებს ბრძოლა არ შეუწყვეტიათ. გიორგი სააკაძემ თავისი ჯარი პატარა გუნდებად დაჰყო და ყიზილბაშებს პარტიზანული ომი გამოუცხადა. ერთ-ერთი შეტაკებისას ქართველებმა ქსნის ხეობაში ყიზილბაშთა 12 000-იანი ლაშქარი დაამარცხეს.
შაჰ აბასი დაარწმუნა, რომ ვერ შეძლებდა ქართლ-კახეთის ამოგდებას და მეფე- თეიმურაზთან მოლაპა¬რაკება დაიწყო. შერიგების პირობად შაჰი მოითხოვდა, თეიმურაზს კავ¬შირი გაეწყვიტა ოსმალეთთან. შეთანხმება შედგა და შაჰმა თეიმუ-რაზი ქართლ-კახეთის მეფედ ცნო. თეიმურაზ I-ის ამ ნაბიჯს ეწინააღმდეგებოდა გიორგი სააკაძე.
1626 წლის შემოდგომაზე ბაზალეთის მიდამოებში ერთმანეთს დაუპირისპირდა გიორგი სააკაძე და ქართლ-კახეთის მეფე თეიმურაზ I. გიორგი დამარცხდა და ოსმალეთში გადაიხვეწა, სადაც 1629 წელს პირველი ვეზირის ბრძანებით მოკლეს.

აქტივობა 3: მარტყოფის ომი წყარო ა-ს ანალიზი
წყარო ა თურქი ისტორიკოსი მუსტაფა ნაიმა – “ქვეყნის დამამშვენებელი XVII ს. I ნახ.
შაჰს აცნობეს, ქართველები ისევ მომრავლდნენ და ლაშქრობის შემთხვევაში ათი ათასი ხმლიანი ქართველი შეიძლება მოგროვდესო. ამაზე თქვენი ბრძანება როგორი იქნებაო? შაჰმაც ზემოხსენებული კორუჯი-ბაში, ყარჩიხა ხანი და რამდენიმე ათასი ყიზილბაში მოურავ ბეგის თანხლებით საქართველოში გაგზავნა ვითომდა ჯარების შესამოწმებლად. სხვების დასანახად ყარჩიხა ხანს უბრძანა, რომ მოურავთან თათბირის გარეშე არცერთი საქმე არ დაეწყო, მისგან საიდუმლო წერილსა და ბრძანებას დალოდებოდა და მის შესაბამისად ემოქმედა. ყარჩიხა ხანი და მოურავ ბეგი საქართველოში ჩამოვიდნენ და გამოსცეს ბრძანება, რომ ფეიქარ სულთნის მორჩილებით შაჰთან კეთილად განწყობილი მოქალაქეები ამა და ამ ადგილს გამოცხადდნენ, რათა ჩატარდეს შემოწმება და გაიცეს საბოძვარიო.
თორმეტი ათასი ქართველი შეგროვდა და დანიშნული ადგილისაკენ გაემართა. საიდუმლო ბარათში შაჰი წერდა: `შენ რომ კორუჯი-ბაში ხარ, გმართებს დათვალიერების მიზნით შეგროვილი ქართველები მთლიანად ამოხოცო, მოურავიც არ გაუშვა ცოცხალი, რადაც არ უნდა დაგიჯდეს, უნდა მოკლა~. წერილი შიკრიკს გაატანა და თან გააფრთხილა, რომ ის მოურავისთვის არ ეჩვენებინა. მაგრამ მოხდა გაუგებრობა _ შიკრიკმა იმ საიდუმლო შეთანხმებაზე არაფერი იცოდა და შაჰის ბრძანება უკუღმა გაიგო _ წერილი მისცა მოურავ ბეგს და არა კორუჯი-ბაშს. როდესაც მოურავმა ეს წერილი წაიკითხა და ვითარებას გაეცნო, დასათვალიერებლად მომზადებულ თორმეტი ათას ქართველს ყველაფერი შეატყობინა. ქართველებს ასეთი რამ ვერ წარმოედგინათ და არც დაიჯერეს. როცა დაინახა რომ ქართველებს ვერ დააჯერებდა, მოურავი გაყუჩდა, ვნახოთ რა მოხდებაო. მან ჯარი შემოიკრიბა და სიფრთხილესა და სიფხიზლეს მოუხმო. შემთხვევით ფეიქარ სულთანმაც ქართველები შეკრიბა დასათვალიერებლად. ისინი მთის ხეობიდან ველზე გამოვიდნენ. ყიზილბაშები მზადყოფნაში იყვნენ. ხეობიდან გამოსული ქართველები ხმლით აკუწეს. ამგვარად დახოცეს ოთხასამდე ქართველი. რამდენიმე ჩამორჩენილი უკან გამოიქცა. ეს ამბავი რომ მოიტანეს, ქართველები მოურავის სიმართლეში დარწმუნდნენ, შეწუხდნენ. მაშინ მოურავი საიდუმლოდ ქართველ მეომრებს შეუთანხმდა, რომ დილით ყიზილბაშებს თავს დაესხმოდნენ და ამოხოცავდნენ.
ქართველი მეომრები მოემზადნენ და დილაადრიან მოურავთან შეგროვდნენ. მოურავიც ამხედრდა, აიღო შუბი და მივარდა ყარჩიხა ხანის კარავს. ხანო, რას გაჩერებულხარ, თეიმურაზი მოვიდა, თავს დაგვესხაო. ყარჩიხა ხანი კარავიდან გამოვიდა და როგორც კი ცხენზე შეჯდა, მოურავმა მას გვერდში შუბი აძგერა და მოკლა. როგორც ეს უკვე ზემოთ ვთქვით, წყეულმა ყარჩიხა ხანმა აქ მიიღო სამაგიერო იმისა, რაც მან არდებილის ლაშქრობაში მაჰმადის ჯამაათს უყო.
ამრიგად, ამდენი ხანი და ათასობით ყიზილბაში ამოხოცეს. ამის შემდეგ მოურავმა დამოუკიდებლობისა და საქართველოს შაჰობის პრეტენზია გამოაცხადა. მან ფული მოაჭრევინა თავის სახელზე წარწერით: „მონა სიწმინდის მეფისა მოურავ შაჰი“…

კითხვები:
1. ვინ არის წყაროს ავტორი?
2. რამდენად შეუძლია მას გადმოგვცეს დეტალური და ზუსტი ინფორმაცია მომხდარის შესახებ?
3. რა სტატუსი აქვს მას (არის რიგითი მოქალაქე, პოეტი, ლიტერატორი, მემატიანე თუ სხვ)?
4. რა არის ავტორის მიზანი?
5. ვისთვის წერს მუსტაფა ნაიმა ამ წყაროს?
6. რა მეთოდებს იყენებს იგი (აღწერს მხოლოდ ფაქტებს, აკეთებს დასკვნებს, იძლევა შეფასებებს)?
7. იყენებს თუ არა წყაროს ავტორი სხვა წყაროებს?
აქტივობა 4-წყარო ბ-ს ანალიზი

წყარო ბ – ბერი ეგნატაშვილი – `ახალი ქართლის ცხოვრება” XVIII ს. II ნახ.
`ხოლო შემდგომად ამისასა იყვნენ ხანსა რასმე მუხრანსა და იყვნენ მზადებაშია, რამეთუ სწადდათ აყრა ქართლისა. ჰქონდა მოურავს ჩვეულება, წარვიდოდა და მოუტევდა ქორსა. დღესა ერთსა კუალად განვიდა ქორის მოსატევად ხევსა ლოჭინისასა და ნახა, რომე ერთი შათირი მოვიდოდა, და იცნა ყაენის შათირობაზედ. უხმო მოურავმან შათირსა და მას მისვლად მის თანა, ხოლო შათირმან არა უსმინა, და ვინათგან არა მორჩილ ექმნა შათირი იგი, მიეწია ცხენითა და შეიპყრა, იძულებით გაჩხრიკა და უნახა წიგნი. წაიკითხა და ესრეთ ეწერა ყარჩიხა-ხანთანა ყაენისაგან, ვითარმედ: `რაჟამს მოსრათ კახნი, აჰყარეთ ქართლი და წამოასხით, ხოლო მოურავს უღალატე, მოსჭერ თავი და გამომიგზავნე~. და რა წარიკითხა მოურავმან ესე, მაშინ შათირი იგი მოკლა. აღუხდა სიცრუე მისი თხემსა ზედა, შეწუხდა დიდად და ეძებდა ღონესა რასმე. მას ჟამსა იყო ნუგზარ ერისთავი მოყუარე და მოყვასი მოურავისა. და ეპყრა ძესა მისსა ზურაბს ერისთაობა, და ცოლი ზურაბ ერისთავსა ისპაანს დარჩომოდა და შვილი პაატა მოურავსა ისპაანს დარჩომოდა. მაშინ მოურავმან უთხრა რჩევით ზურაბს, რომე `მოდი ქართლს ნუ ამოვსწყუეტთო, თორემ სულიც დაგუეკარგვისო და არც ჩვენ დაგვინდობენო; მრავლის ლიქნითა და სიტყვის რჩევითა და მრავლის ცდილობით დასთმო ზურაბ ცოლი თვისი და მოურავმან შვილი თვისი პაატა დასთმო~.

კითხვები:
1. ვინ არის წყაროს ავტორი?
2. რამდენად შეუძლია მას გადმოგვცეს დეტალური და ზუსტი ინფორმაცია მომხდარის შესახებ?
3. რა სტატუსი აქვს მას?
4. რა არის ავტორის მიზანი? ვისთვის წერს ბერი ეგნატაშვილი ამ წყაროს?
5. რა მეთოდებს იყენებს იგი?
6. იყენებს თუ არა წყაროს ავტორი სხვა წყაროებს?

აქტივობა 5 -დავალება: სქემაში ორივე წყაროდან გამომდინარე გამოყავი მთავარი მოვლენა, მიზეზები, ფაქტები და შედეგები:

• როგორია მიზეზ-შედეგობრივი ურთიერთმიმართება წყარო ა-სა და წყარო ბ-ს შორის?
• რა მიზეზით შეიძლება იყოს გამოწვეული ასეთი მიმართება?

აქტივობა 5 -დავალება: სქემაში ორივე წყაროდან გამომდინარე გამოყავი მთავარი მოვლენა, მიზეზები, ფაქტები და შედეგები

• როგორია მიზეზ-შედეგობრივი ურთიერთმიმართება წყარო ა-სა და წყარო ბ-ს შორის?
• რა მიზეზით შეიძლება იყოს გამოწვეული ასეთი მიმართება?
• 

• შეადარეთ ეს ორი წყარო ერთმანეთს – რა აქვთ საერთო? რა აქვთ განსხვავებული?
• რა დასკვნის გაკეთება შეიძლება მხოლოდ მუსტაფა ნაიმას წყაროზე დაყრდნობით?
• რა დასკვნის გაკეთება შეიძლება ორივე წყაროზე დაყრდნობით? რატომ?

წყარო ა წყარო ბ
• შეადარეთ ეს ორი წყარო ერთმანეთს – რა აქვთ საერთო? რა აქვთ განსხვავებული?
• რა დასკვნის გაკეთება შეიძლება მხოლოდ მუსტაფა ნაიმას წყაროზე დაყრდნობით?
• რა დასკვნის გაკეთება შეიძლება ორივე წყაროზე დაყრდნობით? რატომ?
აქტივობა 7- წყარო გ – გივი ჯამბურია – გიორგი სააკაძე, XXს.
გიორგი სააკაძეს აჯანყება, რომლისთვისაც იგი დიდი ხანია ემზადებოდა, ირანშივე გადაუწყვეტია. ეს ამბავი მას, პლ. იოსელიანის ცნობით, ირანში გაუმჟღავნებია ქართლის კათალიკოსისა და წილკნელი ეპისკოპოსის, პართენისათვის. საქართველოში კი ზურაბსაც განდობია. ზურაბი შეყოყმანებული და გიორგისათვის საყვედური უთქვამს: რატომ ირანშივე არ მითხარი, ცოლს არ დავტოვებდიო. `აწ რაღა ვჰქნა, ცოლის სირცხვილს თავს მადებ და სამარს მითხარ~. გიორგის, არჩილ მეფის სიტყვით უპასუხია:
`მუნ ამისთვის არ გაცნობე, ცოლს თან არ გამოგატანდნენ,
ვთქვი: თუ უთხრა და არა ქნას, ბოლოს რისთვინ დიქ მივიყვან, საქართველოს წახდენაზედ ცრემლს დავადენ,
მე შვილს დავთმობ ქვეყნისათვის, ამას ეს ყოს, იყოს აზდენ~.
გიორგი ზურაბს დაჰპირებია ლუარსაბის დას, ლელა ბატონიშვილს, რომელიც ადრე შაჰ-აბასის მეუღლე იყო, ახლა კი კახეთის მმართველს ფეიქარ-ხანს ჰყავდა (შაჰი ლელას ლუარსაბის დახრჩობის შემდეგ გაეყარა და ფეიქარ-ხანს მისცა). ზურაბი გიორგის დაეთანხმა და მასთან ერთად აჯანყების სამზადისს შეუდგა.
საპატარძლო და მისი `მაყრები~ 1625 წლის ადრე გაზაფხულზე მოვიდნენ ქართლში. თბილისში დიდი ქორწილი მოაწყვეს. რამდენიმე დღეს `იყვის მღერა, – მოგვითხრობს როსტომ მეფე, – ნადიმი და მეჯლიში, ბურთაობა და ყაბახის სროლა~, რომლის მიზანი დიდი ჯარის მოსვლით შეშფოთებული ქართველების დამშვიდება იყო~.
კითხვები:
1. ვინ არის წყაროს ავტორი?
2. რა არის წყაროს დაწერის მიზანი?
3. მსგავსია თუ განსხვავდება მისი მიზანი ზემოთ მოცემული ავტორებისგან? Pპასუხები დაასაბუთეთ.
4. პირველადია თუ არა წყარო?
5. ვის წყაროს ეყრდნობა ავტორი?
6. რა არის მსგავსი პირველ და მეორე წყაროებთან?
7. რა არის განსხვავებული ამ წყაროში?

აქტივობა 8-დავალება: შეავსეთ ცხრილი და უპასუხეთ კითხვებს:

კითხვები:

წყაროებში მარტყოფის ომის შესახებ რატომ ვხდებით განსხვავებულ ინტერპრეტაციებს?  რომელი წყაროა თქვენთვის უფრო სანდო? რატომ?

რას ფიქრობთ გიორგი სააკაძის შესახებ  მოცემული მასალიდან გამომდინარე?  როგორ აფასებთ მას და მის როლს?  დაასაბუთეთ თქვენი პოზიცია.

აქტივობა 9: გიორგი სააკაძის ფილმიდან 1-წუთიანი ამონარიდი (ამოარჩიეთ ამონარიდი, სადაც  ის „გმირული“ სიტყვით გამოდის ან სადაც მხოლოდ მისი პოზიტიურობა იკვეთება. (მიუხედავად იმისა, რომ მთელი ფილმი მისი განდიდებაა, მაინც შეიძლება ასეთი ადგილების გამოკვეთა).

გვახარია წითელი ზონა-გიორგი სააკაძე ან სხვა მცირე (2-წუთიანი ვიდეო), სადაც ალტერნატიული აზრი ჩანს.

აქტივობა 10 იგივე -აქტივობა 1: გაკვეთილის დასასრულ მასწავლებელი  სვამს შეკითხვას – არის თუ არა გაცემული პასუხი გაკვეთილის დასაწყისში თქვენ მიერ დასმულ კითხვებზე (თუ პასუხგაუცემელი კითხვები დარჩა, მოსწავლეებს თავად სთხოვეთ, მოიძიონ მასზე პასუხები შემდეგ გაკვეთილზე).

გაკვეთილის შეჯამება (ეს ისეთივე მნიშვნელოვანი ეტაპია, როგორც მაგალითად, გაკვეთილის დასაწყისი.  შეიძლება შეჯამება მოხდეს ერთი კითხვით, (მაგალითად,  უნდა იყოს თუ არა გიორგი სააკაძის ძეგლი… ან უბრალოდ ანალიზით იმ აქტივობებისა, რაც გაკვეთილის ან გაკვეთილების პროცესში გაკეთდა).

აქტივობა: დებატები დებატებს სჭირდება  წინასწარ მომზადება, მოსწავლის მიერ წყაროების (დამატებითი) კვლევა.  დებატები არის  კვლევა, ფაქტებში, ანალიზსა და სპონტანურობაში  მოსწავლეთა აზრების არგუმენტირებული შეჯიბრება. ერთია – მოსწავლემ რა გამოიკვლია, მეორე კი – როგორი კონტრარგუმენტებით შეხვდება ოპონენტს.

დებატების ფორმატი (ზოგადი   ვერსია)