თანამედროვე საგანამანათლებლო სივრცეში აქტიურად გამოიყენება დებატების ტექნიკა, რომელიც წარმოადგენს ერთგვარ შეჯიბრებას არგუმენტებით ორ გუნდს, ან ორ ადამიანს შორის, თუმცა გარდა არგუმენტირებული მსჯელობისა, დებატები ავითარებს სიტყვიერი და გამომსახველობითი უნარების, კომუნკაციის, ინფორმაციის მოძიების, კვლევით და სხვა კოგნიტურ უნარებს. ფრანგი ფილოსოფოსი ჟოზეფ შუბერტი ამბობდა, სჯობს იდებატო პრობლემაზე და თუნდაც ვერ გადაჭრა ის, ვიდრე გადაჭრა პრობლემა დებატების გარეშეო. ასეთი დამოკიდებულების ფონზე გასაგებია რაოდენ დიდია დებატების გამოყენების მნიშვნელობა ისტორიის სწავლებაში.
დებატების ელემენტებს ისტორიის სწავლებაში ძირითადად იყენებენ მაშინ, როდესაც მოსწავლეები მუშაობენ:
ა) გარკვეული ხასიათის ცნებებზე;
ბ) არგუმენტების და კონტრარგუმენტების ჩამოყალიბებაზე;
გ) არგუმენტების შედარებაზე;
დ) რეგლამენტირებული სიტყვის წარმოთქმაზე და ა.შ.
დებატების სხვადასხვა ფორმატი არსებობს, რომლებიც ერთმანეთისგან განსხვავდება თამაშის სტილით, მონაწილეთა რაოდენობით, დროის ხანგრძლივობით და სხვადასხვა ასპექტით. ძირითადად გავრცელებული დებატების ფორმატებია:
- ბრიტანული საპარლამენტო დებატები;
- 2. კარლ პოპერის ფორმატი;
- 3. ლინკოლნ–დუგლასის ფორმატი;
- 4. საჯარო ფორუმ–დებატები და სხვ.
მაგრამ დებატების ჩატარებას ისტორიის გაკვეთილზე მთელი რიგი თავისებურებები გააჩნია, რომელიც დაკავშირებულია: მასალის, გაკვეთილის ორგანიზაციის და სასწავლო მიზნების თავისებურებებთან, ამიტომ ნებისმიერი ფორმატის დებატის შერჩევისას დიდი ყურადღებაა საჭირო.
კონკრეტულად, მასალის თავისებურება გულისხმობს, რომ სხვა სახის დებატებისგან განსხვავებით ისტორიაში დებატებისას ხშირად იქმნება ისეთი სიტუაცია, როდესაც მონაწილეები ისტორიული პროცესებისა და მოვლენების მოდელირების აუცილებლობის წინაშე დგებიან, რაც მათგან დამატებით მომზადებას მოითხოვს და ეს წინასწარაა გასათვალისწინებელი მასწავლებლის მიერ. ნებისმიერ შემთხვევაში მას აუცილებლად ჭირდება საკმაოდ მოზრდილი დრო, რაც ხშირად ქმნის არახელსაყრელ სიტუაციას.
დებატებს როგორც გაკვეთილის ორგანიზაციის ფორმასაც, ფაქტია, რომ საკმაო მომზადება ჭირდება: მოსწავლეებმა ყველა წესი წინასწარ უნდა იცოდნენ, რადგან თამაშის მსვლოლობისას მასწავლებელი ვეღარ ეტყვის, რომ მან არაფერი არ იცის და ვერ უმკლავდება თავის როლს და დროზე ადრე ვერ დაამთავრებინებს გამოსვლას,; მათ უნდა ჰქონდეთ ცოდნის გარკვეული მარაგიც ცოცხალი დიალოგის წარმოებისთვის და თამაშის მსვლელობისას მასწავლებელიც მუდმივად უნდა იყოს მზად გარკვეული კორექტირებითვის (კორექტირება უნდა მოხდეს შინაარსის მხრივ და არა თამაშის/დებატის ტექნიკის მხრივ). ასეთი „მუდმივი მზადყოფნაც“ არაა მარტივი, ამიტომ გარკვეული პრობლემა ამ მხრივაც არსებობს.
ისტორიის გაკვეთილზე დებატები სასწავლო მიზნების თავისებურებიდან გამომდინარე ზოგჯერ სამეცნიერო დისკუსიებს ემსგავსება, ამიტომ მასწავლებელი ხშირად თანახმაა „სინთეზაური ჯგუფების“ გამოყენებაზე, რაც ასევე დამატებით სირთულეს ქმნის დროის დეფიციტის მხრივ; ამავე დროს სასწავლო მიზნები შესაძლოა ითხოვდეს თამაშის შემდგომ კომუნიკაციასაც (თამაშის ანალიზს და ა.შ.) და ეს ყველაფერი არამარტო წინასწარ უნდა გაითვალისწინოს მასწავლებელმა, არამედ საუკეთესო შემთხვევაშიც კი ძალიან დიდ ძალისხმევას მოითხოვს მისგანაც და ყველა მონაწილესგან.
აღსანიშნავია, რომ განსხვავებით კონკრეტულად დებატების ფორმატისაგან, არსებობს დავალებებიც, რომლებიც უბრალოდ შეიცავენ დებატების ელემენტებს და არ მოითხოვენ წინასწარ რაიმე განსაკუთრებულ მომზადებას. ასეთი დავალებები ძირითადად წერილობითია და ისინი მოსწავლეზე დაკვირვების უფრო მეტ საშუალებას აძლევენ მასწავლებელს, მოსწავლეც სქემატურ ფორმას აძლევს ინფორმაციას და ამგვარი ორგანიზებით გაცილებით ეფექტურად იმახსოვრებს მასალას. ამავე დროს თანაბრად ვითარდება ყველა ის კოგნიტური უნარი, რომელსაც დებატების დროს ექნებოდა ადგილი. მნიშვნელოვანია, რომ ამ ტიპის დავალებების შესრულებაში სრულიად შესაძლებელია განვითარების სხვადასხვა დონის მოსწავლეების მონაწილეობაც. ამიტომაც ისეთი დავალებების გამოყენება პრაქტიკულ საგაკვეთილო საქმიანობაში, რომლებიც შეიცავენ დებატების ელემენტებს და სწორად მიწოდების შემთხვევაში შედეგით დებატების „თანატოლები“ არიან, ძალიან მნიშვნელოვანია.
ის დავალებები, რომლებიც შეიცავენ დებატების ელემენტებს, შეიძლება შემდეგნაირად დავყოთ:
დავალება 1 – ცნებებზე მუშაობა (რომელიმე თემის მიხედვით), ცნების განმარტება და მისი შემოღების მიზეზებზე აქცენტირება;
დავალება 2 – ნარატივის (მოთხრობის) შედგენა, რომელიც ერთმანეთთან აკავშირებს, ერთ მთლიანობაში აქცევს თემის ძირითად ასპექტებსა და არგუმენტებს (რეგლამენტის გათვალისწინებით);
დავალება 3 – სპიკერების/ჯგუფის ლიდერების მიერ საგაკვეთილო თემაზე არგუმენტების მომზადება;
დავალება 4 – წაკითხული ტექსტის შესახებ შეკითხვების მომზადება;
დავალება 5 – რაიმე თეზისის შემუშავების დროს „მომხრე“ და „მოწინააღმდეგე“ არგუმენტების ჩამოყალიბება. დავალების ეს ტიპი შეიძლება გამოყენებული იყოს ისტორიულ წყაროებზე მუშაობისას, რადგან ამ დროს უმნიშვნელოვანესია წყაროში არგუმენტების მოძიება.
მაგალითად – საკითხი შეიძლება ასეთი იყოს:
„სახელმწიფომ უნდა შექმნას კარგი გარემო ინვესტიციებისათვის“
არგუმენტი „დიახ“/“მომხრე“ არგუმენტი „არა“/“მოწინააღმდეგე“
არგუმენტი 1—————– არგუმენტი 1————————-
არგუმენტი 2 —————- არგუმენტი 2 ————————-
არგუმენტი 3 —————- არგუმენტი 3 ————————-
დავალება 6 – დამოუკიდებელი სამუშაო ისტორიულ წყაროზე ანდა სახელმძღვანელოს ტექსტზე. ასეთი სამუშაოს დროს შეგვიძლია მოსწავლეებს წინასწარ გავაცნოთ არგუმენტები. მტკიცებითი არგუმენტების მოშველიების ფორმა:
ასპექტი 1. ასპექტი 2. ასპექტი 3.
ეკონომიური სოციალური პოლიტიკური
არგუმენტი 1. არგუმენტი 1. არგუმენტი 1.
მტკიცება / ყუარყოფა მტკიცება./ უარყოფა მტკიცება/უარყოფა
ასპექტების, არგუმენტების და მკიცებულებების რაოდენობა დამოკიდებულია თემის შინაარსზე და მის მოთხოვნებზე.
დავალება 8 – არგუმენტების და პოზიციების შეფასება (გაკვეთილის შინაარსის შესაბამისად):
მე მომხრე ვარ ამ პოზიციის, რადგან….. მე არ ვარ მომხრე ამ აზრის, რადგან…
არგუმენტი………………………………………… არგუმენტი ————————–
დებატების ელემენტების შემცველი დავალებები ხელს უწყობს განმავითარებელ სწავლებას, ეფექტური სასწავლო გარემოს შექმნას, მოსწავლეთა შემოქმედებითი უნარების გააქტიურებას, საგნობრივი კომპეტენციების ათვისებას და მაღალ შედეგებზე გასვლას, ამიტომ მათ აქტიურად ვიყენებ ჩემს პედაგოგიურ პრაქტიკაში.
