ჩვენს გარდაცვლილ მასწავლებლებს
აღდგომის უქმეები იმერეთში, ჩემს მშობლიურ სოფელში გავატარე და ის უნებლიე რიტუალებიც გავიხსენე, რითაც სავსე იყო ჩემი ბავშვობის სააღდგომო შთაბეჭდილებები – მაინცდამაინც კვირა დღეს (კომუნისტებისგან დატოვებული მავნე ჩვეულების გამო) წინაპრების საფლავებზე გასვლა, იქ გემრიელად მოლხენა და ხანდახან ღრეობაში გადაზრდილი სიამტკბილობა იმქვეყნიურ ბინადართა სამფლობელოსთან. ეს ყველაფერი ყოველთვის იდუმალ, ცოტათი საშიშ და თან საშინლად მიმზიდველ განცდებს ბადებდა ჩემში და რაც მთავარია, იმ ჭეშმარიტებაში განმამტკიცებდა, რომლის თანახმადაც – წარმავალსა და მარადიულს შორის ღვთაებრივი ჰარმონია სუფევს…
ამაში თავად სასაფლაოს გარემოც მეხმარებოდა – ერთ ბორცვზე შეფენილი, უხსოვარი ასაკის ჭადრებით და ბზებით გამიჯნული ყველაზე საიდუმლო ადგილი მთელს ჩემს იმდროინდელ თვალსაწიერში, სადაც წუთისოფლის ყველა ვნება თხელ ბალახში გაყუჩებულიყო.
ხოლო ის დალოცვილი და პირველი კი, ვინც ჩემი სოფლის სასაფლაოს შესასვლელში ბზების დერეფანი გააშენა, რათა საუკუნო მწვანით ყოფილიყო განათებული საიქიოს კარიბჭე, ისტორიის მასწავლებელი იყო, მღვდლის შვილი და ერთ-ერთი პირველი მასწავლებელი იმ სკოლაში, რომელიც ჯერ საქონლის სადგომი ფარეხიდან გამოყვეს, მერე რამდენიმე საკლასო ოთახი მიუშენეს, მერე სულაც ხელახლა ააგეს და კეთილმოაწყვეს… აბაშიძის კაცი იყო ეს ისტორიის მასწავლებელი, ამაყი სახელით – ქაიხოსრო, და იმერეთის ერთ პატარა, ტყე-ღრეთი შემოღობილ სოფლის მოსწავლეებს წარსულთან ერთად დედამიწის, უფრო სწორად – მსოფლიოს ამბებს ასწავლიდა. თვითონ საიდან იცოდა ეს ამბები, ეგ არავინ იცის. იმდროინდელ ჟურნალ-გაზეთებში (ან რამდენი უნდა ყოფილიყო ეს ჟურნალ-გაზეთები) ახალს ბევრს ვერაფერს გაიგებდი, მაგრამ ამბობენ, რომ სოფელში აკაკი წერეთელთან ერთად დასასვენებლად ჩამოსულ მარჯორი და ოლივერ ურდროპებთან მეგობრობდა და ამ ორ ქართველების გულშემატკივარ ინგლისელსაც გამორჩეულად ჰყვარებია ქაიხოსროსთან ფინჯანი ჩაის დალევა საღამოობით, მდინარე ყვირილას ჩუხჩუქაექოებიანი და ციცინათელებიანი შებინდებისას…
ჰოდა, ამ ქაიხოსრო მასწავლებლის იდეა იყო ბზის დერეფნები სოფლის ყველა სასაფლაოზე, მოსწავლეებს კი საგულდაგულოდ ასწავლიდა: მკლავებგაშლილებმა უნდა გაიაროთ, თითქოს ხელისგულებით ჰორიზონტს ეხებით, ეგრე უნდა შეხვიდეთ და გამოხვიდეთ და იგრძნოთ, რა არის მარადიული!..
დიდხანს იცოცხლა, ძალიან დიდხანს, ალბათ, სიცოცხლის ფასი რომ იცოდა და მისი წამალიც, იმის გამო, მამაჩემიც კი მოესწრო თავის უხსოვარ ბავშვობაში და მერე მთელი ცხოვრება მას ბაძავდა. ასეთი გამოსხივება ჰქონდა ქაიხოსრო მასწავლებელს – ბაძავდნენ მოსწავლეები, მისგანვე დამოუკიდებლად, მისგან უკითხავად და ძალდაუტანებლად. ადამიანობაში ბაძავდნენ.
ვიცნობდი მის მოსწავლეებს, ერთი ხომ მამაჩემიც იყო. უკვე ღრმად მოხუცს მოუწია ქაიხოსროს მისი მასწავლებლობა, მაგრამ მაინც მოასწრო და ჩადო თავისი მარცვალი. ამიტომ, სულ მიყვარდა ქაიხოსრო მასწავლებელი დაუსწრებლად, უნახავად.
საფლავის ქვაზე ცილინდრითაა გამოხატული, რომელიღაც ფილმის გმირი გეგონება, უფრო სხვა მხარის მგზავრი, მკაფიო ევროპული სიდინჯით და კავკასიური სიგოროზით. მამა ყოველ აღდგომას აკითხავდა მის საფლავს „ქრისტე აღდგა“-თი…
წელსაც გამახსენდა, როცა დიდი ხნის მერე ისევ გავედი ჩემი სოფლის სასაფლაოზე, ახლა იქ სხვა ხალხის ჟრიამული ისმოდა, გალაკტიონის არ იყოს, მაგრამ ის ბზების დერეფანი ხომ იყო!.. ყველა თავის მკვდარს იგონებდა და ულოცავდა და, გამახსენდა, რომ, ჩვენი მასწავლებლებიც, იმქვეყნის ბინადრები, ხომ ჩვენი მკვდრები არიან, ხშირად იმაზე უფრო ახლობლები, ვიდრე ვინმე სისხლხორცისმიერი, თუკი დაუშვა განგებამ და შენს ცხოვრებაში მათ რაღაც დიდი განაპირობეს!
ვისხედით მე და ჩემი ძმა აღდგომის მზისგან დათაფლულ იასამნებიან სასაფლაოზე და ჩვენს მასწავლებლებს ვიხსენებდით – ვინც წავიდა, ვინც ისე წავიდა, რომ ჩვენში კვალი დატოვა!
მეც სულ ვბაძავდი ჩემს მასწავლებლებს – რამდენიმეს, ვინც თავიდანვე მიმიზიდა თავისი გამოსხივებით. მინდოდა მეც ისევე მელაპარაკა, როგორც ისინი ლაპარაკობდნენ, ისევე ღრმად მეაზროვნა, ისეთივე უშიშარი გადაწყვეტილებები მიმეღო, ისეთივე კეთილი ვყოფილიყავი… მახსოვს, სპიტაკის მიწისძვრა რომ მოხდა და მერე რომ პანიკურად მიება ერთმანეთს მიწისძვრები და მისი მოლოდინით გამოწვეული შიშები, როგორ გაგვამხნევა ჩემი კლასის დამრიგებელმა, რომლის ორი შვილი ჩვენივე სკოლაში სწავლობდა – რამე თუ მოხდა, მე თქვენ არ დაგტოვებთ, თქვენ გაგიყვანთ შენობიდან მშვიდობით და მერე ვიფიქრებ შვილებზე, რადგან ასევე მოიქცევა მათი მასწავლებელიც და ამის გამო არ მეშინიაო…
ჩვენი ერთად დამარცხებული შიშები… ერთმანეთს გადაჭდობილი პატარა და მოკანკალე გულები, მასწავლებლები რომ უბერავდნენ სულს სანთლებივით, რომ არ ჩამქრალიყვნენ…
ვიხსენებდით ყველა იმ კეთილ და ნათელ ადამიანს, ვინც ის საზარელი, ნაცრისფერი წლები თავგანწირვით გამოგვატარა, ვინც ჩვენთან ერთად იზრდებოდა და მწიფდებოდა საკუთარ ცხოვრებისეულ გამოცდილებაში, საკუთარ მასწავლებლობაში; ვინც თავის წილ თავისუფლებას ჩვენს თავისუფლებასთან ისე უმტკივნეულოდ მიჯნავდა, რომ ეს ყველაფერი გვანიჭებდა უსაზღვრო ძალას, საკუთარი თავის რწმენას, კეთილშობილ სიამაყეს და, რაც მთავარია – სიყვარულს…
ჩვენი გარდაცვლილი მასწავლებლები… ვისაც არც თავისი შეცდომების აღიარება შერცხვენია, როცა ეს სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი იყო ჩვენი გაზრდისთვის.
ცხოვრება, ურთიერთობა ხომ დიდწილად ამ მოდელამდე დაიყვანება – მოსწავლეობა და მასწავლებლობა. ჰოდა, რაღა უნდა იყოს იმაზე მნიშვნელოვანი, ან ვინ უნდა იყოს უფრო ახლობელი, თუკი მიიღებ, ირწმუნებ და მიენდობი.
ეს აღდგომა ჩვენი მასწავლებლების გახსენების დღედ გვექცა მე და ჩემს ძმას. აღდგომის ძალაც ეგაა და არც უკეთესი მასწავლებლობა არსებობს ამქვეყნად, ვიდრე ამ დღეს შენი საქმის და სიყვარულის ხსოვნით აღდგენა, ვიდრე შენი გაცოცხლება და განახლება, ბზების დერეფნიან მარადისობის კარიბჭესთან…
