მარტინ სკორსეზე:  საუბარი ფილმების და განათლების ურთიერკავშირზე და მნიშვნელობაზე

დაგლას კრუიკშანკის (Douglas Cruickshank) ინტერვიუ ამერიკელ რეჟისორთან, მარტინ სკორსეზესთან (2006 წლის ოქტომბერი).

მარტინ სკორსეზე ვიზუალური წიგნიერების მნიშვნელობის შესახებ

რედაქტორის კომენტარი: „ისტორია ფილმების შესახებ“ წარმოადგენს დისციპლინათშორის პროგრამას, რომელიც მოსწავლეებს აცნობს კლასიკურ კინემატოგრაფსა და ფილმის კულტურულ, ისტორიულ და არტისტულ მნიშვნელობას. პროგრამა შექმნილია იმისთვის, რომ მოსწავლეებს შეასწავლოს ფილმების ვიზუალური ენის  „კითხვა“. ეს პროგრამა გახლავთ „ფილმ ფაუნდეიშენის“ პროექტი, მსოფლიოში სახელგანთქმული რეჟისორების მიერ 1990 წელს დაარსებული. პროექტში მონაწილეობა აქვთ მიღებული შემდეგ რეჟისორებს: მარტინ სკორსეზეს, ვუდი ალენს, რობერტ ალტმანს, ფრენსის ფორდ კოპპოლას, ქლინთ ისტვუდს, სტენლუ კუბრიკს, ჯორჯ ლუკასს, სიდნი პოლაკს, რობერტ რედფორდს და სტივენ სპილბერგს.

„ისტორია ფილმების შესახებ“ პროექტზე მუშაობისას და მისი ვიდეო ჩანაწერების წარმოებისას კენ ელისმა, ჯორჯ ლუკასის საგანმანათლებლო ფონდის, GLEF-ის მთავარმა ვიდეოპროდიუსერმა ჩაიწერა ინტერვიუ ცნობილ ამერიკელ რეჟისორთან, მარტინ სკორსეზესთან. მათი საუბარი შეეხო როგორც ვიზუალურ განათლებას, ისე ფილმებში არსებულ ძალადობას, კლასიკური ფილმების შენახვისა და შენარჩუნების მნიშვნელობას და სხვა მრავალ თემას, რომელიც განათლებასთან იყო დაკავშირებული. ქვემოთ მოცემულია მარტინ სკორსეზეს თვალსაზრისი ხსენებულ საკითხებზე, რომელსაც გთავაზობთ ამ ინტერვიუს მიმდინარეობისას და რომელსაც რეჟისორის კომენტარები აქვს დართული.

მარტინ სკორსეზე, ვიზუალური განათლების პროცესის შესახებ

„ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი, რამაც ვიზუალური თხრობისკენ მიბიძგა გახლდათ ის ფაქტი, რომ მე მუშათა ოჯახში დავიბადე. ჩემს მშობლებს ფორმალური განათლებაც კი არ ჰქონდათ მიღებული. ისინი მეორე თაობის იტალიელი იმიგრანტები იყვნენ, რომლებიც ამერიკაში დაიბადნენ. ჩვენს სახლში კითხვის ტრადიცია არ იყო. შესაბამისად, არც წიგნები იყო. ამიტომაც, მე მხოლოდ სკოლაში ვკითხულობდი.

ბავშვობაში სუსტი ჯანმრთელობა მქონდა. მაწუხებდა საკმაოდ მძიმე ფორმის ასთმა და ამიტომ ვერც სპორტზე დავდიოდი და ვერც ეზოში დავრბოდი სხვა ბავშვებთან ერთად. ამის გამო, მშობლებს ხშირად დავყავდი კინოსა და ეკლესიაში. ფილმებთან ერთად ვუყურებდი სატელევიზიო შოუებს. იმ დროს ჩემი განათლება, ძირითადად ვიზუალური გახლდათ, თუმცა მაშინ არც კი მესმოდა, რომ ამ დროს ჩემი განათლების პროცესი მიმდინარეობდა.

მიყვარდა წიგნებიც. თუმცა, წიგნის კითხვის სწავლისთვის წლები დამჭირდა – სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, მე მოგვიანებით შევისწავლე, თუ როგორ მეცხოვრა წიგნებთან ერთად, როგორ წამეკითხა რამდენიმე ფურცელი, როგორ შემეგრძნო სიამოვნება წაკითხულისგან, როგორ დავბრუნებოდი წაკითხულს. იმ დროს ბევრად უფრო მიზიდავდა ფილმებში ჩამალული ვიზუალური კოდები. ამაში ვგულისხმობ კინემატოგრაფის უნარს კამერის, შუქის, მსახიობებისა და დიალოგის საშუალებით გადმოსცეს ამბავი – სცენარის ლიტერატურა თარგმნილი გამოსახულების ენაზე.

ფილმებში მოთხრობილი ისტორიები შესანიშნავი იყო. ასევე შესანიშნავი გახლდათ ისიც, თუ როგორ გადმოსცემდნენ რეჟისორები ისტორიებს მაყურებლისთვის. მე, როგორც ახალგაზრდა კაცმა, დავიწყე იმაზე ფიქრი, თუ რატომ არის ასეთი თხრობა საინტერესო.

ამ კითხვაზე პასუხის საპოვნელად შემდეგი რამ დავიწყე: რადგან ფილმების უმეტესობა იმ დროს ტელევიზიით გადაიცემოდა, ხოლო ქალაქის სხვადასხვა კინოთეატრებში ფილმების მხოლოდ გარკვეული რაოდენობა იყო წარმოდგენილი, დავიწყე კინოთეატრებში სიარული და ჩემთვის მიმზიდველი ფილმების მრავალჯერ ნახვა, ფილმებიდან ჩემი საყვარელი მომენტების დაკვირვება. ნელ-ნელა ნანახი ეპიზოდები ვიზუალურ მეხსიერებაში ჩამებეჭდა და ხანდახან დამახსოვრებულ მომენტებს უკვე საკუთარ ვიზუალურ ინტერპრეტაციასაც ვუკეთებდი.

ფილმებს მრავალჯერ ვნახულობდი და თან ნელ-ნელა ვსწავლობდი, როგორ ქმნიან ფილმებს, რას აკეთებს ოპერატორის კამერა. დავიწყე იმის შეცნობაც, რომ კინოში გარკვეულ ხერხებს და საშუალებებს იყენებენ და ეს საშუალებები შემდგომში ჩემი ლექსიკონის ნაწილი გახდნენ. ეს ლექსიკონი ისეთივე მართებულია, როგორც ლექსიკა, რომელსაც ლიტერატურა იყენებს.

რატომ არის მნიშვნელოვანი ვიზუალური განათლება?

სკოლაში სწავლისას ჩვენ არაფერს გვასწავლიდნენ ვიზუალურ ხელოვნებაზე ან ვიზუალურ განათლებაზე. დღეს ჩვენი საზოგადოება გაჯერებულია ვიზუალური სტიმულაციებითა და ფორმატებით. დღეს, კარგია ეს თუ ცუდი, ვიზუალურმა გამოსახულებამ უკვე წამყვანი როლი დაიკავა.

მაგრამ რეალობა იმას გვკარნახობს, რომ თუ ვინმეს სურს ბავშვებთან ჰქონდეს ურთიერთობა და მათ რაიმე ასწავლოს, აუცილებელია იცოდეს, როგორ შეიძლება ემოციებისა და იდეების გამოხატვა ვიზუალურად.  ვიზუალური ფორმა ან ვიდეოს სახით წარმოგვიდგება ან ფილმშია მოცემული. მაგრამ მიუხედავად გასული დროისა, მათ ისევ იგივე წესები, ლექსიკონი და გრამატიკა აქვთ, როგორიც ჩემი ახალგაზრდობისას ჰქონდათ.

აქ იმ გრამატიკას ვგულისხმობ, რომელიც კინოში გამოიყენება აუდიტორიისათვის ემოციური და ფსიქოლოგიური მდგომარეობის გადასაცემად. კინოგრამატიკისა და ლექსიკის ელემენტებია „ფენინგი“ – ფოკუსირებული ობიექტის მოძრაობა მოძრავ, არაფოკუსირებულ  ფონზე ან ფოკუსის გარეშე; „ბუმინგი“ – ხმის ჩაწერა გადაღების დროს, ახლო და საშუალო პლანის გადაღებები და სხვა ბევრი საშუალება, რომლებიც ემოციის ხილულად ჩვენებისთვის არის აუცილებელი.

ჩვენ ახალგაზრდა თაობას უნდა ვასწავლოთ, როგორ შეიძლება ამ ყველაფრის მძლავრ გამომხატველ იარაღად გადაქცევა. დღეს ბავშვები ვიზუალურ ენას უფრო ადრე სწავლობენ, ვიდრე ვერბალურს. ამიტომ მგონია, რომ ვიზუალურ ენას ბავშვებზე მალე ადრინდელზე მეტი გავლენა ექნება. ჩვენ უნდა ვაღიაროთ ეს და ვასწავლოთ მათ ვიზუალური ენის აღქმადი და გასაგები ინტერპრეტაცია. ამისთვის კი აუცილებელია სასწავლო პროგრამაში ფილმის შესახებ კურსის შეტანა. ამ კურსით ჩვენ მოსწავლეებს თვალსა და გულს გავუვარჯიშებთ და ვასწავლით, როგორ შეიძლება შეხედონ ფილმს სხვაგვარად. შეკითხვებით, სხვადასხვა იდეებთან და კონცეფციებთან გაცნობით ბავშვები ამას აუცილებლად შეძლებენ. ეს სწავლება მათ დაეხმარება სხვაგვარად იფიქრონ მონათხრობ ისტორიაზე, რომელიც ვიზუალური მეთოდებით არის მიტანილი მათთან. ხელს შევუწყობთ, ნანახ ამბებზე სერიოზულად იფიქრონ.  ეს ძალიან მნიშვნელოვანი მგონია. ვფიქრობ, იმის გამო, რომ საზოგადოების დიდი ნაწილი ერთმანეთთან უმეტესად ვიზუალური მეთოდებით ურთიერთობს და ხშირად ეს ქვეცნობიერია. ახალგაზრდებმა უნდა გაიაზრონ, რომ ასეთი კომუნიკაცია, ძალიან, ძალიან ძლიერი საშუალება გახლავთ.

ძალადობა ფილმებში

იმ სამყაროში, რომლიდანაც მე მოვედი, ძალადობა გამოხატვის მიღებული ფორმა გახლდათ. ეს ადამიანური მდგომარეობაა და, სამწუხაროდ, ეს ტრაგედიაა. თუ ამის შესახებ არ ვისწავლით და მის რაობას არ შევიმეცნებთ, როგორც ბიოლოგიური არსებები, ძალადობა ბოლოს მოგვიღებს.

მე ყოველთვის მიჭირდა იმის გადაწყვეტა, როგორ მეჩვენებინა ძალადობა ეკრანზე. მისი მნიშვნელობა დამოკიდებულია იმ სამყაროზე, რომლის ასახვაც გსურს. იმ აუდიტორიაზე, რომელსაც გსურს ის აჩვენო. შემდეგ კი დგება საკითხი, რა პასუხისმგებლობას იღებ მოსათხრობ ამბავთან მიმართებაში. როდესაც კინოფილმების გადაღება დავიწყე, ვიცოდი, რომ ჩემი ფილმები ბავშვებისთვის არ იქნებოდა განკუთვნილი. ვიცოდი, რომ მათ არასოდეს აჩვენებდნენ ტელევიზიით (აშშ-ში, ძალადობის ამსახველი ფილმების ჩვენება მკაცრად არის რეგულირებული კანონებით, ლ.ა.) და თუ სადმე უჩვენებდნენ, მათი რედაქტირება მოხდებოდა. მე თვითონ არ მსურდა, რომ ჩემი ფილმები ჩემს შვილს ენახა ტელეეთერში საღამოს ექვს თუ რვა საათიან გადაცემებში.

როდესაც ტელევიზიაში „ბოროტი ქუჩები“ და „ტაქსის მძღოლი“ უჩვენეს, ორივე კუპიურებით გავიდა (ფრ. Coupure – მხატვრული ნაწარმოებიდან გარკვეული ადგილების ამოღება; შემოკლება, ლ.ა.).

საკაბელო ტელევიზიის გამოჩენამ უკვე სხვა პრობლემები გააჩინა. კაბელი, როგორც იცით, ის მომსახურებაა, რომელშიც რამის სანახავად ფულს იხდი. შესაბამისად, შეგიძლია მთლიანი ფილმი ნახო, კუპიურების გარეშე. ამიტომაც, მგონია, რომ „ტაქსის მძღოლი“ და „მაგარი ბიჭები“ ისეთი ფილმებია, რომელთა ჩვენება მხოლოდ ღამის საათებშია (22 სთ-ზე და გვიან) მიზანშეწონილი. პასუხისმგებლობა, რა თქმა უნდა, ფილმის შემქმნელს ეკისრება – მან უნდა უზრუნველყოს, რომ ზოგიერთი კინომასალა არ უნდა მოხვდეს ახალგაზრდების თვალსაწიერში.

წარსულის მოფრთხილება და შენახვა

კინომატოგრაფის ენა, შეიძლება ითქვას, ამერიკული ფენომენია და აქ, ამერიკაში შეიქმნა. კინო ხელოვნების ამერიკული ფორმა გახლავთ, მაგრამ ფილმი თავისთავად, ძალიან ეფემერული და მალფუჭებადი პროდუქტია. შესაბამისად, მისი ფორმა მუდმივად იცვლება. მაგალითად, „მისტერ სმითი  ვაშინგტონში მიდის“ 35 მმ-იან ფირზეა გადაღებული, რათა 1939 წელს დიდ ეკრანზე ეჩვენებინათ. დღეს მისი ნახვა კი უკვე აი-პოდზეა შესაძლებელი. ნუთუ ეს იგივე ფილმია? უამრავი დიდებული ფილმი მაქვს ნანახი 16-დუიმიან ტელევიზორში, დღეს კი მათ კომპიუტერში და აი-ფონებში ნახულობენ. ამიტომ აუცილებელი და საჭიროა, არ დაიკარგოს ის განზრახულობა და გზა, რომლის მიხედვითაც  ორიგინალები იქნა გადაღებული.

ვფიქრობ, წარსულის ფილმები ახალგაზრდებს მოუყვებიან გასული დროის შესახებ და მათი თაობის ამოცანა იქნება, შეინახონ და გადაარჩინონ კინოს ასწლიანი ისტორია და წარსულის კინოხელოვანთა შემოქმედება.

წყარო: https://www.edutopia.org/martin-scorsese-teaching-visual-literacy

სტატია თარგმნა და მოამზადა ლევან ალფაიძემ