პარასკევი, მარტი 29, 2024
29 მარტი, პარასკევი, 2024

ბარონი მიუნჰუზენი – ტყუილები ყველაზე მართალი კაცისგან

აპრილში  მოსწავლეებს „ბარონ მიუნჰაუზენის თავადასავალს“ ვუკითხავ და ტყუილის ფენომენზე ვსაუბრობთ. გრძელცხვირა და ულვაშებაწკეპილი ჩია ბერიკაცის ნაამბობზე გულიანად იცინიან, საუბარშიც განსაკუთრებული ენთუზიამით ერთვებიან.

ვაკვირდები და ვფიქრობ, გაზაფხულის დამსახურებაა ასეთი ხალისიანი განწყობა თუ მართლაც თავისებური  მისტიკა ახლავს აპრილს – სიცრუის, მასხრობისა და თამაშის ხასიათზე რომ გვაყენებს. ფაქტი ჯიუტია: განსხვავებული ეროვნების, რელიგიისა თუ  შეხედულებების ადამიანები შეთქმულებივით სწორედ აპრილში აღვნიშნავთ სიცილის, წითელი ცხვირის, გაუცინარი მზეთუნახავის, აპრილის გიჟის და ვინ მოთვლის,  სანქცირებული ტყუილის რამდენ გამოგონილ დღეს.

მიუნჰაუზენის ამბებით შთაგონებული ბავშვები გულახდილობის ხასიათზე დგებიან და როდესაც ვეკითხები, რა შემთხვევაში ამბობენ ტყუილს, ერთმანეთს პასუხის გაცემას არ აცდიან:

– როცა მეშინია, მასწ! როცა ვნერვიულობ! ბევრს რომ ვფიქრობ მერე! როცა არ ვიცი რა ვთქვა! ისე, უბრალოდ! როცა მინდა სიმართლე არ გაიგონ! შევეჩვიე და ვამბობ!  ზოგჯერ ტყუილი ჯობია, მასწ, თორემ სიმართლე რომ ვთქვა,  შეიძლება მეტი საყვედური მივიღო!

ერთი შეხედვით მარტივი ფრაზებია, მაგრამ ისეთი ცნობისმოყვარე გამოხედვა, აჩქარებული გულისცემა, ალალი მიმიკა და ჟესტიკულაცია ახლავს, წიგნის წაკითხვის ტოლფას განცდებს მიტოვებს.

ინტერესი მიმძაფრდება და კიდევ ერთ შეკითხვას ვაპარებ:  არავის გითქვამთ ტყუილი სხვის გასამხიარულებლად?

– როგორ არა მასწ, მაგრამ ეგ უკვე ტყუილი კი არა, გამოგონილი ამბავი იქნება!

და აი, სწორედ ასეთ მომენტში მეძლევა შანსი ბავშობას დავუბრუნდე, სკეპტიკურობის, კრიტიკისა და ირონიის გარეშე მივიღო ზღაპრები, მიამიტურად ვენდო  მიუნჰაუზენს, როდესაც ამტკიცებს: „სად მე და სად ტყუილი! ჩემისთანა მართლისმთქმელი კაცი დედამიწაზე არ დაიარებაო!“

სიცრუის პავილიონი

დამეთანხმებით ალბათ, რომ არსებობს წიგნები და ლიტერატურული გმირები, რომლებსაც ყველა იცნობს და მათ შორისაა  მიუნჰაუზენიც. ზოგს წიგნი წაუკითხავს, ზოგს ანიმაციური ან მხატვრულ ფილმი უნახავს, ზოგს კი უბრალოდ სმენია მის შესახებ. თუმცა,  პოპულარობის მიუხედავად ყველამ როდი იცის, რომ ფათერაკებიანი ბარონი რეალური პიროვნება იყო – სამხედრო პირი, მამაცი მეომარი, სახელგანთქმული მონადირე და კარგი მთხრობელი, სახელად კი იერონიმ კარლ ფრიდრიხ მუნჰაუზენი ერქვა. მის შესახებ დაწერილი მოთხრობების ავტორი კი XVIII საუკუნის გერმანელი მწერალი, პოეტი და ისტორიკოსი რუდოლფ ერიხ რასპე გახლავთ.

ბარონი მიუნჰაუზენი გერმანიის ქალაქ ბოდენვერდერში ცხოვრობდა. ომიდან რომ დაბრუნდა, ეზოში უზარმაზარი პავილიონი ააგო, რომელიც ნადირის ტყავებითა და ფიტულებით მორთო. ვახშმის შემდეგ პავილიონში მეგობრებისა და მეზობლების სასმელზე მიპატიჟება და საოცარი თავგადასავლების მოყოლა უყვარდა. გადმოცემის თანახმად, როლებში რომ  შეიჭრებოდა სახე წამოუჭარხლდებოდა და თავის მოდურ პარიკს აქე-იქით ატრიალებდა. გარშემომყოფების სიცილ-ხარხარს, დამცინავ  შეძახილებს არად აგდებდა და შეუსვენებლად ყვებოდა ჰაერში პეპლებივით მოფარფატე ქალებზე, კაცზე, რომელიც  თოკისგან განასკვული ყულფით მთლ ტყეს ერთ კონად კრავდა, ცალი ნესტოდან კი ისე უბერავდა, წისქვილის ფრთებს ატრიალებდა, მთვარის მეფისა და მზის იმპერატორის ომზე, ყველის კუნძულზე, სადაც ლუდისა და რძის მდინარეები მორაკრაკებდა და საკვირველად ზრდილობიან ხეებზე, სტუმრებს თავის დახრით რომ ემშვიდობებოდნენ, როგორ აჯირითა  მარხილში შებმული მგელი, როგორ ამხედრდა და დასეირნობდა ნახევარ ცხენზე, როგორ დაამარცხა ცოფიანი  ქურქი…

მალე ეს ამბები „მხიარული ადამიანების გზამკვლევში“ დაიბეჭდ. 1786 წელს კი რასპემ ლიტერატურულად დაამუშავა და წიგნად გამოსცა. ბარონი პოპულარული გახდა, ბოდენვერდერში მის სანახავად მოცლილი ადამიანების ნაკადი დაიძრა. ცნობისმოყარეების მოსაგერიებლად მიუნჰაუზენი იძულებული გახდა სახლის გარშემო დარაჯები დაეყენებინა.

დღეს ბოდენვერდერში მიუნჰაუზენის ძეგლი დგას, მის  ეზოს კი ისევ ამშვენებს  ძველებურ ყაიდაზე აგებულ-რესტავრირებული პავილიონი, რომელსაც ახლა „სიცრუის პავილიონს“ ეძახიან.

სასაცილოდ ყოფნის ფუფუნება ყველას როდი აქვს.

ძნელია, არ გაგეცინოს, როდესაც  მთვარიდან მომავალ ბარონს თოკი არ ყოფნის, გზადაგზა ჭრის, ერთმანეთზე გადანასკვამს და ისე უახლოვდება დედამიწას; ჯოხზე ცხენს მიაბამს, დილით თოვლი დადნება და ცხენი ეკლესიის სამრეკლოზე ჩამოკიდებული აღმოჩნდება; ცხენს იღლიაშ, კარეტას კი მხრებზე მოიგდებს და ისე განაგრძობს გზას; საკუთარ თავს ნაწნავში სწვდება, მოქაჩავს და ჭიდან ამოიყვანს.

– პატივცემულო ბარონო, თქვენ გვარწმუნებთ, რომ ადამიანი თავის თმას ხელს თუ ჩაავლებს, შეძლებს მაღლა აიტაცოს? – უკითხავთ მიუნჰაუზენისთვის, მას კი განუმარტავს, რომ „საღად მოაზროვნე თანამედროვე ადამიანი ვალდებულიც კი არის შიგადაშიგ ივარჯიშოს ამ ილეთზეო.“

რას ვიზამთ, ყველა როდი დავიკვეხნით ასეთი თავდაჯერებულობით, არც იმის ფუფუნება გვაქვს, მუდამ სხვის გამხიარულებაზე ვიფიქროთ და გვჯეროდეს, რომ „ადამიანების მთავარი უბედურება, მათ ზედმიწევნით სერიოზულობაშია. დიახ! ყველაზე მეტ სისულელეს დედმიწაზე სწორედ სერიუზული გამომეტყველების მქონე ადამიანები ჩადიან!“

აპრილის საკადრისი გაკვეთილი გრძელდება

ბევრ მოგზაურს სჩვევია თავს გადახდენილი ამბების გაზვიადება, თუმცა, როგორი დამოკიდებულება გვექნება  ზღაპრების, თავშესაქცევი ამბებისა და ფენტეზის მიმართ ეს ჩვენი პირადი საქმეა. ზოგს არ მოსწონს ან აღიზიანებს  მიუნჰაუზენისეულ არაკები, ვერც ასაკობრივ ცენზს ანიჭებს მის შესახებ დაწერილ წიგნს და ეს ფაქტიც საგონებელში აგდებს. სკეპტიკურ აუდიტორიას ბარონი თავიდანვე აფრთხილებს: „თუ თქვენს შორის არის ადამიანი, რომელსაც ეჭვი ეპარება ჩემს სიმართლეში, ბოდიშის მოხდით ვთხოვ დაგვტოვოს. მე მართალია ბევრ დაუჯერებელ ამბავს გიამბობთ, მაგრამ ეს სულაც არ ნიშნავს, რომ ჩემს ისტორიებს ჭეშმარიტებასთან საერთო არ აქვს!“

აი, ასე მარტივად ირჩევს ავტორი საკუთარ მსმენელსა და მკითხველს.  ბავშვური მიამიტობის მისხალი თუ შეგვრჩენია, დავრჩებით და მოსწავლეებთან ერთად შევთანხმდებით, რომ მიუნჰაუზენი ალალ-მართალი ადამიანია. გახსოვთ ალბათ, „ყველის კუნძულში“ ერთი პასაჟი: მოგზაურებს, რომლებიც საკუთარ თავგადასავალს უსინდისოდ აზვიადებენ, თავდაყირა დაკიდებენ. ბარონი აღშფოთდება, მაგრამ დამსჯელებს როდი უსაყვედურებს, ცრუპენტელების საქციელს დაგმობს და დასძენს: „ჩემს ნაამბობში არც ერთი ტყუილი არ ურევია, ტყუილი მეჯავრება, ყველა ჩემს ახლობელს ყოველთვის ყველაზე მართალ კაცად მივაჩნდიო!“

– მე მჯერა მიუნჰაუზენის, მასწ!  მართლა წუხდა მატყუარების ხელმწიფეს და ტყუილების გუდას რომ ეძახდნენ, მეც არ მომეწონებოდა! დასცინიან, ის კი გულით იცინის, ესეიგი, ბედნიერია! მგონი, მართლა მოსძვრა თავი, მთვარეზეც იქნებოდა, ისეთი ყოჩაღია!  ზედმეტებიც მოსდის, მაგრამ ისე კარგად  ყვება, ვუჯერებ! მიუნჰაუზენი არ ტყუის, მასწ,!

ჩემი აზრით, ბარონის ნაამბობზე ადამიანების რეაქციით რასპე საშუალებას გვაძლევს უკეთ დავინახოთ საკუთარი თავი და ბავშვების ქცევასაც დავაკვირდეთ.

სახელოვანი ბარონი ირემს კლავს იმისთვის რომ  შამფურზე წამოაცვას და ზედ მისი შუბლიდან ამოსული ალუბლის ნაყოფისგან მოხარშული კომპოტი დააყოლოს. ნეტავ თუ გაიცინებენ მოსწავლეები, რას იტყვიან, მოიწონებენ ამგვარ გადაწყვეტილებას? მეორე შემთხვევაში სანადიროდ წასული მიუნჰაუზენი დათვს მოკლავს, გაატყავებს, მის ქურქს გადაიცვამს, თეთრ დათვებს გაუშინაურდებ, მერე  კი სათითაოდ ყველას ამოხოცავს. ვინ იფიქრებდა თანამოძმე ასეთი მუხანათი თუ აღმოჩნდებოდა! ნუთუ ამ შემთხვევაშიც მისაღებია სიცილი?  ბარონი გავკიცხოთ თუ არასწორ რეაქციაზე ვისაუბროთ?

ვინ იცის, რა ჩაიფიქრა რასპემ ორი საუკუნის წინ ამ ამბებს რომ წერდა! რაც არ უნდა იყოს აპრილის ერთი გაკვეთილი საკმარისი ნამდვილად არ აღმოჩნდა, მთხოვენ, შემდეგ გაკვეთილზეც  მივიტანო წიგნი, კიდევ წავიკითხოთ და დავხატოთ გასაოცარი ამბები. ინტერნეტში ილუსტრაციებსაც ვათვალიერებთ. ბევრი მხატვრის შთაგონების წყაროდ ქცეულა მიუნჰაუზენი.  ცხოვრებაში ძლიერი აღნაგობის, სრული, მრგვალსახიანი მამაკაცი ყოფილა. დაგრეხილულვაშიანი, გრძელცხვირა და ხმელი მოხუცი კი  ცნობილი ფრანგი გრაფიკოსის, გიუსტავ დორეს გონებამახვილური ილუსტრაციების ზეგავლენით დამკვიდებულა.

მას შემდეგ, რაც რასპეს წიგნმა სახელი გაითქვა, მიუნჰაუზენი იმ ადამიანების ეპითეტადაც იქცა, საკუთარ თავს არარსებულ თვისეებს რომ მიაწერენ. მედიცინაში კი „მიუნჰაუზენის სინდრომი“ ისეთ სიმულაციურ ქცევას ეწოდება, როდესაც პაციენტი აზვიადებს ან ხელოვნურად იწვევს ავადმყოფობის სიმპტომებს, რათა სამედიცინო კვლევა ჩაუტარონ.

ასე სრულდება ჩვენი გაკვეთილი, მიუნჰაუზენად (ან მომავალ რასპედ) ქცეული მოსწავლეები საკლასო ოთახს ტოვებენ და გაიძხიან: მშვენიერმა აზრმა გამიელვა თავში! დიდებული გადაწყვეტილება მივიღე! ყველაზე გულადი მე აღმოვჩნდი! ოჰ, სანადიროდ წავედი და ტყვია ისევ სახლში დამრჩა! აბა, შუბლი მომიშვირე, ალუბლის კურკა უნდა გესროლო, ვნახოთ, ხე თუ ამოგივა! სხვა ჩემს ადგილას დაიბნეოდა, მაგრამ მე ხომ იცით, მამაცი და მოხერხებული კაცი ვარ!

 

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

მარიამი სად არის?!

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი