მოსწავლესა და მასწავლებელს შორის კარგი ურთიერთობა ურთიერთპატივიცემაზეა დაფუძნებული. მოსწავლე მასწავლებელს პატივს სცემს მისი პროფესიონალიზმის, ცოდნის, პიროვნული თვისებების გამო, მასწავლებელი კი მოსწავლეში აფასებს მის ინდივიდუალურობას, სწავლისადმი ინტერესსა და მონდომებას. უნდა გვესმოდეს, რომ ყოველი ცალკეული მოსწავლის პატივისცემა იგივე არ არის, რაც საზოგადო პატივისცემა მთელი კლასისადმი. ამასთანავე, მასწავლებელი მხოლოდ მოსაჩვენებლად კი არ უნდა ეწეოდეს პატივისცემის დემონსტრირებას, არამედ მოსწავლეები მას რეალურად უნდა გრძნობდნენ.
მოსწავლეებთან კონტაქტი და ფორმალური ავტორიტეტი
დევიდ ჰარგრივსს, განათლების სოციალური ფსიქოლოგიის სპეციალისტს, მიაჩნია, რომ ახალ კლასთან მუშაობის დაწყებისას მასწავლებელმა უნდა მოითხოვოს მოსწავლეებისგან მისი „ფორმალური ავტორიტეტის“ მიღება. უნდა დაანახოს ბავშვებს, რომ მისი ავტორიტეტი კანონზომიერია და იმისთვის არსებობს, რომ სწავლის შედეგების მაქსიმალიზაცია მოხდეს. პედაგოგი თავდაჯერებულად უნდა იქცეოდეს, რათა მოსწავლეებმა იგრძნონ, რომ მას ხელეწიფება ძალაუფლებისა და ავტორიტეტის მოპოვება და შენარჩუნება.
ნუ გექნებათ მოლოდინი, რომ მოსწავლეებს პირველივე გაკვეთილზე მოეწონებით – ამისათვის ურთიერთქმედებაა საჭირო, რომელიც საფუძველს უყრის პირად ურთიერთობას. ასე რომ, მოგწონთ თუ არა, კლასთან ფორმალური ურთიერთობით იწყებთ კონტაქტში შესავლას.
მასწავლებლად მუშაობა დიდ პასუხისმგებლობას და მოვალეობას გვაკისრებს, მაგრამ გვანიჭებს უფლებებსაც – თამამად მიიღეთ ისინი!
უფლება გაქვთ, მოითხოვოთ ბავშვებისგან თქვენი იმ გადაწყვეტილებების მორჩილება, რომლებიც სამუშაოსა და ყოფაქცევას ეხება. თქვენი უფლებაა, ჩუმად იყვნენ და მოგისმინონ. ზოგიერთ ახალბედა მასწავლებელს ძალაუფლება დისკომფორტს უქმნის, რაც მიუჩვევლობის ბრალია. როდესაც მოსწავლე პირველად ასრულებს ახალბედა მასწავლებლის განკარგულებას, ეს უკანასკნელი გაოცებას ძლივს ფარავს. რატომ უნდა გრძნობდეთ უხერხულობას ან რატომ უნდა გრცხვენოდეთ თქვენი ფორმალური ავტორიტეტისა, როცა მას მოსწავლეთა სასიკეთოდ იყენებთ? თქვენ მოხვედით, რათა ასწავლოთ, რაც წესრიგის გარეშე შეუძლებელია, ასე რომ, თამამად გამოიყენეთ თქვენი ძალაუფლება.
როგორ შეინარჩუნებთ ავტორიტეტს და როგორ გამოიყენებთ მას გაკვეთილზე? ეს სასწავლო სიტუაციაზეა დამოკიდებული. თუ მოსწავლეები არ გისმენენ, მიზეზი შესაძლოა ბანალური იყოს: მოსწავლეები თქვენს ავტორიტეტს მხოლოდ იმ შემთხვევაში აღიარებენ, თუ უშიშრად და თავდაჯერებულად გამოიყენებთ მას. თუმცა არსებობს უსიამოვნო პარადოქსი – თავდაჯერებას მხოლოდ მაშინ იგრძნობთ, თუ დაგიჯერებენ!
თქვენ არასდროს მოგეცემათ მეორე შანსი, მოახდინოთ პირველი შთაბეჭდილება. დასაწყისისთვის სამსახიობო ოსტატობა დაგჭირდებათ. ისე იმოძრავეთ კლასში, თითქოს ეჭვიც არ გეპარებათ, რომ მოსწავლეებს აკონტროლებთ. ეცადეთ, თავდაჯერებული და მშვიდი გამოჩნდეთ, თუნდაც სინამდვილეში დაძაბული იყოთ, განსაკუთრებით –პირველ გაკვეთილებზე და პრობლემების წარმოშობისას.
ფორმალური ავტორიტეტის შენარჩუნება არავერბალური მეთოდებით ხდება. დადექით გამართული, მხრებში გაიშლილი, მოსწავლეებს თვალებშში უყურეთ, ინსტრუქციები თავდაჯერებული კილოთი გაეცით და დაელოდეთ მათ შესრულებას. როდესაც მოსწავლეს რამის გაკეთებას სთხოვთ, ნუ მიაჩერდებით იმის გამოსაცნობად, შეასრულებს თუ არა თქვენს თხოვნას. მიეცით ინსტრუქციები თავდაჯერებით. თუ მოსწავლეებმა გონივრულ ვადაში არ შეასრულეს დავალება, მაშინაც თავდაჯერებულად იმოქმედეთ. შეგიძლიათ გამოხატოთ გაოცება მათი თავხედობის გამო, მაგრამ ნურასოდეს გამოამჟღავნებთ დაბნეულობას.
ავტორიტეტის დემონსტრირება უმთავრესად სხეულის ენის მეშვეობით ხდება. მაგალითად, შეადარეთ მოსწავლე გოგონას სამუშაოსკენ მობრუნების ორი მეთოდი:
- ხუთიოდე მეტრიდან მიმართეთ, ისე, რომ არც კი შეხედოთ: „პაოლა, მორჩი საუბარს და დაიწყე სამუშაოს შესრულება“;
- აუჩქარებლად და თავდაჯერებულად მიუახლოვდით გოგონას, ორივე ხელით დაეყრდენით მერხს, მდუმარედ ჩახედეთ თვალებში სამიოდე წამით და მშვიდად ჰკითხეთ: „აქამდე რატომ არ დაგიწყია სამუშაოს შესრულება?“
ეს ორი მეთოდი მოსწავლეზე სრულიად სხვადასხვა გავლენას ახდენს. თუ არ გჯერათ, სთხოვეთ მეგობარს და საკუთარ თავზე გამოსცადეთ.
მუდამ გახსოვდეთ, რომ ბავშვებისთვის ინსტრუქციების მიცემისას მათზე გავლენის გაძლიერება შეიძლება არა ყვირილით, არამედ განსაკუთრებული ხერხების გამოყენებით:
- მანძილი. რაც უფრო ახლოს ხართ, მით უფრო ძლიერია ეფექტი, განსაკუთრებით – თუ მოსწავლის „პირად სივრცეში“ შეიჭრებით და მიიღებთ თავდაჯერებულ პოზას.
- თვალებით კონტაქტი. არ აარიდოთ თვალი მოსწავლეს, როცა ესაუბრებით.
- შეკითხვა. ეს მოსწავლისთვის ადგილის მიჩენის უფრო ეფექტური საშუალებაა, ვიდრე დამუნათება. მეტადრე მაშინ, როცა ერთ მოსწავლესთან გაქვთ საქმე. მაგალითად: „რატომ არ დაგიწყია სამუშაოს შესრულება?“
ასეთი ბიძგები მოსწავლეებს აქტიური მუშაობის სტიმულს აძლევს. ხშირად თვალებით კონტაქტიც საკმარისია. პირველი ორი ილეთის გამოყენება უმჯობესია პოზიტიური კომენტარების თანხლებით, მაგალითად: „დროა, დავიწყოთ“.
თუ ზემოთ აღწერილ სამ მეთოდს ეფექტურად გამოიყენებთ, აღარ აგჭირდებათ ხმის აწევა მოსწავლეებზე გავლენის გასაძლიერებლად. მეტიც – თუ ხმადაბლა ილაპარაკებთ, გაცილებით დიდ შთაბეჭდილებას მოახდენთ მათზე.
თუ კლასზე კონტროლი დაკარგეთ, წამოდექით, მოშორდით მაგიდას და იარეთ საკლასო ოთახში, თან თვალებით კონტაქტი გამოიყენეთ. თუ რომელიმე ჯგუფი ხშირად საუბრობს, მიდით მასთან და მოსწავლეებს თვალებში ჩახედეთ.
მაღალი ტანი სავალდებულო არ არის. ყველაზე დისციპლინირებული პედაგოგი, რომელიც კი ჩემს სიცოცხლეში მინახავს, მეტრ–ნახევარი სიმაღლისა იყო, უბრალოდ, ძალზე თავდაჯერებულად გამოიყურებოდა. მაგრამ ბოროტად ნუ ისარგებლებთ დისციპლინის დამყარების ხერხებით: საინტერესო გაკვეთილები, კარგი ურთიერთობა, პოზიტიური ატმოსფერო გაცილებით ეფექტურია წესრიგის შესანარჩუნებლად. ნუ შეუშინდებით მტრების გაჩენას – იმისთვის, რომ პოპულარული იყოთ, უნდა აჩვენოთ, რომ პოპულარობის დაკარგვისა არ გეშინიათ.
მოსწავლეებთან კონტაქტი და პირადი ავტორიტეტი
მოსწავლეებსა და მასწავლებელს შორის ურთიერთობის ჩამოყალიბების მეორე სტადიაა ფორმალური ავტორიტეტიდან თანდათანობითი გადასვლა პირად ავტორიტეტზე. მასწავლებელი, რომელიც ეფექტურად და სამართლიანად იყენებს ფორმალურ ავტორიტეტს, ახდენს პროფესიული უნარების დემონსტრირებას, აჩვენებს, რომ პატივს სცემს მოსწავლეებს და აფასებს მათ მონდომებას, მოსწავლეთა პატივისცემასაც დაიმსახურებს. თუ სწორი გზით მიდიხართ, გარკვეული ხნის შემდეგ მოსწავლეებთან პირადი ურთიერთობაც ჩამოგიყალიბდებათ. პედაგოგის გავლენის მნიშვნელოვანი წყარო იქნება მოსწავლის სურვილი, მოიპოვოს კარგი რეპუტაცია მასწავლებლის თვალში.
როგორ ხდება პირადი ავტორიტეტის მოპოვება? ეს პროცესი თვეებს მოითხოვს. აშკარაა, რომ მასწავლებელი მოსწავლის პატივისცემას დაიმსახურებს, თუ საკუთარი პროფესიონალიზმის დემონსტრირებას მოახდენს. გარდა ამისა, მას დაეხმარება:
- გულწრფელი ინტერესის გამოხატვა თითოეული მოსწავლის სამუშაოს მიმართ და ქება, მოსწავლის წვლილის, მისი მონდომების აღნიშვნა, განურჩევლად ადრინდელი შედეგებისა და ბუნებრივი შესაძლებლობებისა;
- დადგენილი წესების დაცვა მუდმივად და სამართლიანად და არა განწყობის მიხედვით;
- მოსწავლეებისადმი სახელებით მიმართვა;
- მოსწავლეებისადმი თავაზიანობის გამოხატვა, ისეთი სიტყვების გამოყენება, როგორიცაა: „თუ შეიძლება“ და „გმადლობთ“;
- ლექსიკონიდან სარკასტული და დამამცირებელი გამოთქმების ამოღება;
- სწავლებისა და მისი ორგანიზებისადმი პროფესიონალური მიდგომა, მაგალითად, დაგეგმილი და კარგად ორგანიზებული გაკვეთილები, შესაფერისი ჩაცმულობა;
- მოთმინება;
- სწავლების ისეთი მეთოდების შერჩევა, რომლებიც საშუალებას მისცემს მოსწავლეებს, იაქტიურონ და მათი აქტიურობის წახალისება;
- ინტერესი მოსწავლეთა გრძნობების, შეხედულებებისა და მოთხოვნილებების მიმართ: „როგორ მოგწონს ჩვენი ახალი ბიბილიოთეკა?“; „ხომ არ ღელავ გამოცდის წინ?“; „ახლა გაიგე თუ კიდევ ერთხელ ავხსნა?“
ამას მოჰყვება:
- მოსწავლის პიროვნებისადმი ინტერესისს გამოხატვა ღიმილის, თვალებით კონტაქტის, ერთი-ერთზე საუბრის გზით, მოსწავლის პიროვნული თავისებურებების – მისი ხასიათის, ინტერესების, ჩაცმის სტილის და ა.შ. – მიღება;
- მშვიდი და თავდაჯერებული სწავლების სტილის ჩამოყალიბება, რომელიც არც ისე ფორმალურია და, სიტუაციის შესაბამისად, ეფუძნება იუმორს (რაც საკუთარ თავზე ხუმრობასაც გულისხმობს).
თუ მოსწავლეებთან კარგი ურთიერთობის დამყარება მოახერხეთ, თქვენი სამუშაო გაიოლდება და უფრო სასიამოვნო გახდება. მასწავლებლის მთავარი ჯილდო მოსწავლეთა პატივისცემა და სიყვარულია.
თუ მოსწავლეებთან კონტაქტის დამყარება ვერ მოხერხდა, წარმოიშობა ფსიქოლოგიური ბარიერი, რომელიც მათ ხელს შეუშლით, გესაუბრონ, დაგისვან კითხვები ან დახმარება გთხოვონ. ფსიქოლოგიური ბარიერი უარყოფითად მოქმედებს მოტივაციაზეც და კლასის მართვაზეც. სახელებით მიმართვა, ღიმილი და ყველა მოსწავლისადმი ერთნაირი დამოკიდებულება გაცილებით ეფექტური საშუალებებია და ფსიქოლოგიური ბარიერის წარმოშობას გამორიცხავს.
ნუ ეცდებით ურთიერთობათა ფორსირებას, მოიკრიბეთ მოთმინება. მოსწავლეებს არ მოეწონებით, თუ შეგამჩნიეს, რომ მათთვის თავის მოწონებას ცდილობთ. ნუ გექნებათ ზედმეტის მოლოდინი, თქვენს მოსწავლეებს სრულიადაც არ სურთ, მათი საუკეთესო და უახლოესი მეგობარი იყოთ. ისინი თქვენგან ელიან პროფესიონალიზმს, კლასის მართვას, დახმარებისთვის მზადყოფნას და სწავლის შედეგებისადმი გულწრფელ ინტერესს.
კანადელ მეცნიერებს სთხოვეს, დაესახელებინათ მასწავლებლების რამდენიმე თვისება, რომლებიც მათ ყველაზე ნაკლებად მოსწონდათ. მათ დაასახელეს:
- მოსწავლეთა იგნორირება;
- კითხვების დასმის შეზღუდვა ან აკრძალვა;
- მოსწავლეთა დაცინვა;
- სარკაზმი, მტრული დამოკიდებულება, აგრესია;
- ქედმაღლობა;
- მოსწავლეთათვის სამუშაოს გაწყვეტინება;
- დისკუსიისა და კითხვების დასმის სტიმულირების არცოდნა.
დაბოლოს, კიდევ ერთხელ შეგახსენებთ: ვერასოდეს დაამყარებთ კლასთან კარგ ურთიერთობას, თუ ვერ მოახერხეთ მისი ეფექტური მართვა!
წყარო:
1.Geoff Petty.Teaching Today a Practical Guide. 4-th Edition Publisher: Oxford University Press.2009, p.120-125
