მარიემ მირზახანი დღეს პირველი და ერთადერთი ქალია, რომელმაც მიმდინარე წელს ფილდსის მედალი (Fields Medal) მოიპოვა. ეს იმდენად მნიშვნელოვანი და საგულისხმო ჯილდოა, რომ გამოცემა The Guardian მას “მათემატიკაში ნობელის პრემიის ლაურეატს” უწოდებს.
მათემატიკის საერთაშორისო კავშირი (International Mathematical Union) გამარჯვებულებს ფილდსის მედალს ყოველ ოთხ წელიწადში ერთხელ გადასცემს. მედალოსნები 40 წლამდე ასაკის ახალგაზრდა მათემატიკოსები არიან, რომელთა მიღწევები უმნიშვნელოვანესია ამ დარგის სამომავლო განვითარებისთვის.
მიმდინარე წელს მარიემს სამი კონკურენტი – არტურ ავილა, მანჯულ ბარგავა და მარტინ ჰაიერერი ჰყავდა. ჯილდოს გადაცემის შემდეგ, პრემიის არსებობის 78-ე თავზე, მარიემი პირველი ქალია ამ დარგის 55 ფინალისტიდან.
ბევრი მიიჩნევს, რომ მირზახანის მიღწევების აღიარება და მედლის გადაცემა ამ დარგში ცვლილებების უტყუარი ნიშანია:
- ბედნიერი ვიქნები, თუ ეს ფაქტი და გადაწვეტილება გაამხნევებს და მოტივაციას შესძენს ახალგაზრდა ქალ მეცნიერებს და მათემატიკოსებს უფრო მონდომებით იმუშაონ – განაცხადა მარიემმა ოფიციალურ პრესრელიზში.
მათემატიკის საერთაშორისო კავშირის ვიცე პრეზიდენტმა ქრისტიანე რუსაუმ გამოცემა The Guardian-თან საუბრის დროს ამ ფაქტს “შესანიშნავი მომენტი” და “ქალების აღიარება” უწოდა და მარია კიურის მიერ, მეოცე საუკუნის დასაწყისში, ქიმიის დარგში ნობელის პრემიის აღებას შეადარა.
კანადელი მათემატიკოსი, პროფესორი იზაბელა ლაბა წერს: “მირზახანის გამარჯვებას პირადად ჩემზე არ უმოქმედია დავერწმუნებინე, რომ ქალი მათემატიკოსები ისეთივე ბრწყინვალეები შეიძლება იყვნენ, როგორც კაცები. თავად ამაში არასოდეს შემპარვია ეჭვი. ეს ფაქტი კი კარგი იმითაა, რომ საზოგადოება კიდევ ერთხელ დაინახავს და შეიგრძნობს ქალების ძალას, ხელს შეუწყობს მათ განვითარებას და საკუთარ თავსაც შეაგულიანებს, არ გაუჭირდეს ქალების წარმატების აღიარება”.
მირზახანის მიღწევებისა და წარმატების ხაზგასმა საგულისხმო პასუხია იმ ადამიანებისთვის, ვინც მათემატიკასა და მეცნიერებაში ქალების როლს აკნინებს და უგულვებელჰყოფს. მეცნიერების ეროვნული აკადემიის მიხედვით (აშშ), არ არსებობს ბიოლოგიური განსხვავება, რაც ახსნის ქალების მონაწილოების დაბალ მაჩვენებელს STEM-ის (მეცნიერება, ტექნოლოგიები, ინჟინერია, მათემატიკა) აკადემიურ ფაკულტეტებზე წამყვანი პოზიციების დაკავებისა. მოცემულ პირობებში ქალები უბრალოდ ძალიან მასშტაბური სქესობრივი დისკრიმინაციის მსხვერპლი არიან.
მაგალითად, 2008 წელს იელის უნივერსიტეტში პროფესორებს სთხოვეს შეეფასებინათ აპლიკანტების მიერ გამოგზავნილი რეზიუმეები ლაბორატორიის მენეჯერის ვაკანსიაზე და საუკეთესო კანდიდატები აერჩიათ. ყველა რეზიუმე წინასწარგამოგონილი, ყალბი იყო. აპლიკანტები კი რეალურად არ არსებობდნენ. აღმოჩნდა, რომ პროფესორებმა შესაფერისად და საუკეთესოდ აღიარეს ის რეზიუმეები, რომლზეც მამაკაცის სახელი ეწერა, ხოლო ის რეზიუმეები, რომლებიც ქალებს ეკუთვნოდათ – დაიწუნეს. აღსანიშნავია, რომ ქალისა და მამაკაცის რეზიუმეები ზუსტად ერთი და იგივე შინაარსისა იყო. ხოლო შეფასებაში მონაწილე პროფესორები, ქალებიცა და კაცებიც – აბსოლუტურად თანაბრად იყვნენ მიკერძოებულნი და სქესის ნიშნით დისკრიმინატორები.
ეს ყველაფერი არ არის, რაც STEM-ის სფეროში დასაქმებულ ქალებს დისკრიმინირებულს ხდის. მაგალითად, გასული წლის ივლისის ანგარიშის მიხედვით, 64% იმ ქალებისა, რომლებიც მეცნიერებაში სხვადასხვა მიმართულებით მუშაობენ, საველე სამუშაოების შესრულების დროს სექსუალური შევიწროების მსხვერპლნი გახდნენ.
მსგავსი შემთხვევები, იმ ისტორიების გათვალისწინებითაც, თუ როგორ მოიპოვებენ მამაკაცები აღიარებას ქალების მიერ მიღწეული გამოგონებებითა და აღმოჩენებით – გვეხმარება, ავხსნათ ფაქტი, თუ რატომ უჭირავთ ქალებს წამყვანი პოზიციების მხოლოდ 9-16% აშშ-ს 100 საუკეთესო უნივერსიტეტში.
შესაბამისად, მსგავსი ფაქტებიდან და დაბალი მოტივაციიდან გამომდინარე, ამერიკის მათემატიკის საზოგადოების მიხედვით (American Mathematical Society), ქალების მიერ მათემატიკაში Ph.D-ის ხარისხის მოპოვების პროცენტული მაჩვენებელი ათწლეულების განმავლობაში თითქმის არ იზრდება:
კვლევის თანახმად, 1993-2012 წლებში, იმ ქალების რაოდენობა, რომლებიც მათემატიკაში Ph.D-ის ხარისხს მოიპოვებენ, არასოდეს ყოფილა საერთო რაოდენობის 34%-ზე მეტი.
ირანში გაზრდილი მარიემ მირზახანმა, რომელიც მათემატიკის დოქტორი ჰარვარდის უნივერსიტეტში გახდა, ხოლო დღეს სტენფორდის უნივერსიტეტის პროფესორია, 2008 წელს კლეის მათემატიკის ინსტიტუტს გაუმხილა, რომ თავდაპირველად, საწყის ეტაპზე, საერთოდ ვერ აანალიზებდა საკუთარ ძალასა და შესაძლებლობებს მათემატიკაში:
- „არ ვფიქრობ, რომ ყველას შეუძლია მათემატიკოსი გახდეს, თუმცა, მჯერა, რომ ძალიან ბევრი სტუდენტი საკუთარ თავში ამ საგანს შანსს არ აძლევს. საშუალო სკოლაში მათემატიკის შესწავლა ძალიან მიჭირდა. საერთოდ არ მაინტერესებდა და არ ვფიქრობდი მასზე. შესაბამისად, მე ვიცი, თუ როგორი ცივი და უაზროა მათემატიკა, თუ მისით აღფრთოვანებას ვერ შეძლებ.”
