პარასკევი, მარტი 29, 2024
29 მარტი, პარასკევი, 2024

წაბლის გამყიდველი

ქუჩაში ოთხთვალა დახლია. ლამაზად გაფორმებული სახურავი აქვს, შიგნით ვიღაც კაცი დგას, ხელთათმანები აცვია და წაბლს წვავს. შემწვარი წაბლი ძალიან მიყვარს, ამიტომ მისკენ მივდივარ.  თურქულად წაბლის სახელიც ვიცი, მაგრამ ამ წუთას ვერ ვიხსენებ. აი, ენის წვერზე მიტრიალებს, მაგრამ ვერ ვამბობ. გამყიდველს  ვეუბნები, რომ ათი ლირის ჩამიყაროს პაკეტში. იქვე ვეკითხები:

-სახელი რა არის? გამახსენეთ?

-ჰასაან,- ფართოდ იღიმება, თავის სახელს მაცნობს, როგორც ჩანს.

-თქვენი კი არა, „ამისი“ სახელი.

-ჰე, ქესთანე, ქესთანე.

ჰო, როგორ დამავიწყდა, ქესთანეა. წიფლისებრთა ოჯახის წარმომადგენელია. ოთხი ძირითადი სახეობაა: ევროპული, ჩინური, იაპონური და ამერიკული. საქართველოში კოლხეთშია გავრცელებული. წაბლნარებს და ფართოფოთლოვან ტყეებს ქმნის. წაბლის მერქანი მაგარი და გამძლეა.  ავეჯისა და სახარატო წარმოებაში იყენებენ, ასევე  სამღებრო საქმეშიც. ქერქი და გულგული მდიდარია მთრიმლავი ნივთიერებებით. ნაყოფი გემრიელი საჭმელია. თაფლოვანი მცენარეა. უსისტემო ექსპლუატაციის გამო არეალი მკვეთრად შემცირებულია, ამიტომ „საქართველოს წითელ წიგნშია“ შეტანილი.

წაბლი ნახშირწყლების მომატებულ რაოდენობას შეიცავს, კალორიული პროდუქტია. 100 გრამში 166 კკალორიაა. შემწვარში ოდნავ მეტია-182კკალ. 100 გრამი წაბლი ასევე შეიცავს: ცილები-2,3გრ; ცხიმი-0,5გრ; მინერალური ნივთიერებები-0,9გრ; წყალი-61გრ; 2-3% უჯრედისს და A,C,  B ჯგუფის ვიტამინებს. მოკლედ, სასარგებლო და გემრიელია.

წაბლს მივირთმევ და პროფესორ ფუატ სეზგინის სახელობის მედიცინის და მეცნიერების ისლამური ისტორიის ფონდისკენ მივდივარ. ფონდში ბიბლიოთეკაა. ათი ლირის წაბლიც ტყუილად არ მიყიდია, დარჩენილ მანძილამდე ზუსტად მეყოფა.

ბიბლიოთეკაში  Mufarrih an-nafs-ის ხელნაწერის გამოცემა ინახება. თავად ხელნაწერი 1970 წელს მკვლევარ ისტორიკოსს ბურგელს სტამბულის რომელიღაც საცავში უპოვია და შვეიცარიაში სამეცნიერო აკადემიების ერთობლივ კონფერენციაზე წარუდგენია. თავად ნაპოვნ  ნაშრომს ფსიქოთერაპიულ გზამკვლევს უწოდებდა და თვლიდა, რომ ამ ვიწრო სფეროში განსაკუთრებული იყო.

ნახსენებ ხელნაწერში იბნ ქადი ბაალ ბაქის ნაწერები ჭარბობს. ალქიმიკოს-ექიმი გახლდათ. დამასკოში გაზრდილა და მედიცინა მუჰად ჰაბად-დინალ-დაკჰვართან შეუსწავლია. ერთად ბევრიც უმოგზაურიათ, ბოლოს კი თავად ალ-რაქაში დაფუძნებულა და ალქიმიკოს-ექიმობა გაუგრძელებია. მისი პაციენტები ძირითადად დიდგვაროვანი ოჯახები ყოფილან. ისიც, თურმე არა მხოლოდ მკურნალობდა,  ცხოვრების წესსაც ასწავლიდა, სამკურნალონი, რომ არ გამხდარიყვნენ.

ამისთვის კი, ორი მეფის-„სულის“ და „სხეულის“ ერთობა იყო საჭირო. უფრო სწორედ, „სული“ იყო მეფე, სხეული კი დაახლოებით მინისტრივით , „ვეზირის“ მსგავსი. თუმცა, თუ „ვეზირმა“ აურია, „მეფეს“ კარგი დღე  ვერ დაადგება. ამისთვის ბევრი რამ არის გასაკეთებელი და ერთ-ერთი სწორი კვება გახლავთ. „მეფე“ რომ მშვიდად იყოს, ლოცვების კითხვაც აუცილებელია, მაგრამ თუ საკითხავად მხედველობა ხელს არ გიწყობთ?

ამ შემთხვევაში, საქონლის ღვიძლი მიირთვით, მხედველობას გამოგისწორებთო, წერს ექიმი. სხვათა შორის, იმავეს ამოიკითხავთ, იბნ სინას (ავიცენას) „მედიცინის ტრაქტატშიც“.

ისიც საგულისხმოა, რომ ღვიძლის მომზადების რეცეპტები ჯერ კიდევ ძველ ეგვიპტელებს სცოდნიათ. მხედველობას რაც შეეხება, ეს ღვიძლში შემავალ რეტინოლს, ანუ A ვიტამინს უკავშირდება. ეს არც ავიცენას, არც იბნ ქადი ბაალ ბაქის  ეცოდინებოდათ, თუმცა რა მნიშვნელობა აქვს. მთავარი ის არის, რომ 100 გრამი ღვიძლი A ვიტამინის სამი დღის ნორმას შეიცავს.

ბევრია ვიტამინი B12-იც, იგივე კობალამინი.

B12 ნაწლავებში არსებული მიკროფლორის მიერ სინთეზირდება. წყალში ხსნადი ვიტამინებიდან B12 ერთადერთია, რომელიც შეიძლება ორგანიზმში დაგროვდეს. ძირითადად ღვიძლში დეპონირდება. ნაწლავებში მისი შეწოვისთვის აუცილებელია ცილა ტრანსკორინი ანუ კასლის შინაგანი ფაქტორი (კასლის გარეგანი ფაქტორი თავად B12 ვიტამინია), რომელიც კუჭის ლორწოვანი გარსის პარიეტული უჯრედების მიერ სეკრეტირდება.

B12 ვიტამინში გაკვეთილზე კობალტის იონის აღმოჩენა შეგიძლიათ. ბიოლოგიური მასალა ან აფთიაქში ნაყიდი ვიტამინი მოათავსეთ ფაიფურის ჯამში და დაამატეთ კონცენტრირებული აზოტმჟავას 1 მლ. ამწოვ კარადაში გააცხელეთ სრულ ამოშრობამდე. გაციების შემდეგ, ნალექს დაამატეთ ერთი წვეთი  წყალი, ასევე α-ნიტროზო-βნაფტოლის  1%-იანი ხსნარი აცეტონში და წვეთობით ნატრიუმის ჰიდროფოსფატის 10%-იანი ხსნარი სუსტ ტუტე რეაქციამდე (ლაკმუსით გასინჯეთ). კობალტის იონების არსებობისას წარმოიქმნება რუხი წითელი შეფერილობა, თუ კობალტის იონები არ იქნება, ხსნარი მოყვითალო-მომწვანო ფერის გახდება.

კვლავ ღვიძლს დავუბრუნდეთ და წარმოვიდგინოთ, რომ სამი სახეობის ღვიძლი გვაქვს: ღორის, ძროხის და ქათმის. სად იქნება ყველაზე ნაკლები ქოლესტერინი?

რა თქმა უნდა, საქონლის ღვიძლში, მეორე ადგილზე ქათმის ღვიძლი მოთავსდება, ბოლო ადგილზე კი ღორის ღვიძლია, აქ ქოლესტერინის შემცველობა ყველაზე მაღალია.

ზემოთ ნახსენებ ხელნაწერში ორივე ექიმი წერს, რომ ღვიძლის შენახვა არ შეიძლება. მაშინვე უნდა მიირთვათო. სხვა შემთხვევაში, მასში დაავადების გამომწვევი „დემონები“ ჩასახლდებიან, რადგან სისხლით არისო გაჯერებული. „დემონებს“ კი, მოგეხსენებათ, სისხლი უყვართო.

ვადასტურებ… „დემონები“ ჩასახლდებიან. ამ „დემონებს“ სულ ნაირ-ნაირი სახელები აქვთ, მაგრამ აქ განვაზოგადოთ და ბაქტერიები ვუწოდოთ. თუმცა, შენახვა მაინც შეიძლება. ღვიძლი მაცივარში, მაქსიმუმ, დღე-ნახევარი ინახება, ისიც თავღია ჭურჭელში უნდა იყოს,  ვენტილაცია სჭირდება.

თუ უფრო დიდხანს გსურთ შენახვა, მაშინ საყინულეში -18 გრადუსზე უნდა გაყინოთ. თუმცა, თუ დიდ პორციას გაყინავთ, შემდეგ  გაალღობთ, მოჭრით რაღაც ნაჭერს და დანარჩენს კვლავ გაყინავთ, იცოდეთ, რომ მასთან ერთად „დემონებიც“ გაიყინებიან. შემდეგ გალღობაზე მათაც გაალღობთ. ამიტომ, გაყინვა პირციებად ჯობს, რამდენის მომზადებასაც აპირებთ.

იბნ ქადი ბაალ ბაქის ნაწერებში ბადრიჯანზეც წაიკითხავთ.

ბადრიჯანი კენკროვანია… იცოდით? მე აქამდე ბოსტნეული მეგონა, ეს კიდევ, თურმე ხილი ყოფილა. პომიდვრის, კარტოფილის და თამბაქოს ახლო ნათესავია და ძაღლყურძნისებრთა ოჯახში ერთიანდება.

ძაღლყურძენაზე მცირე დოსიე  ასეთია: მცენარეთა გვარი ძაღლყურძენასებრთა ოჯახისა. მრავალწლოვანი, იშვიათად ერთწლოვანი ბალახები, ნახევრად ბუჩქები  ან ბუჩქებია, ზოგჯერ ხეებიც. სწორი, მცოცავი ან ხვიარა ღერო აქვთ. 1700-მდე სახეობა გავრცელებულია ტროპიკულსუბტროპიკულ და ზომიერ  სარტყლებში, მაგრამ ძირითადად მაინც  სამხრეთ ამერიკაშია.   ძაღლყურძენას გვარს მიეკუთვნება მნიშვნელოვანი კულტურული მცენარეები – კარტოფილიბადრიჯანი, ზოგჯერ პომიდორი. საქართველოში იზრდება 11 სახეობა; იზრდებიან მთის შუა სარტყლამდე ტყეებსა და ბუჩქნარებში, გზისპირებზე, დანაგვიანებულ ადგილებზე, სარეველად ბოსტნებში. ძაღლყურძენას ზოგი სახეობა დეკორატიული და თაფლოვანია, ზოგს ხალხურ მედიცინაში იყენებენ.

თავად ბადრიჯანი, ნიკოტინის შემცველობით, თამბაქოს შემდეგ, მეორე ადგილზეა (თამბაქოსთან შედარებით უფრო მცირე რაოდენობას შეიცავს), მაგრამ მაინც.  მისი კანი ყავისფერ შეფერილობას  ანტოციანებს უნდა უმადლოდეს.

ძაღლყურძენასებრთა ოჯახის სამი წარმომადგენელი: პომიდორი, კარტოფილი, ბადრიჯანი, რომელი უფრო კალორიულია?

კარტოფილი ყველაზე კალორიულია, 100 გრამზე 80კკალ მოდის,  შემდეგ ბადრიჯანი, 100 გრამზე 30-60 კკალ და ბოლოს პომიდორი, 100 გრამზე 15კკალ.

უხეშ ბოჭკოს რომელი უფრო შეიცავს? შეგახსენებთ, რომ უხეში ბოჭკო ორგანიზმში არ შეიწოვება, არ გადამუშავდება, წყლით ჯირჯვდება და ორგანიზმიდან გამოიდევნება. გზად თან მოუნელებელ მასასაც გამოაყოლებს  (მათ შორის 15% ქოლესტერინს, ტოქსიკურ ნივთიერებებს, კარცეროგენებს). ბადრიჯანი ამ მხრივ პირველ ადგილზეა, შემდეგ პომიდორია, ბოლოს კარტოფილი.

ბადრიჯნის  შეწვა არ ვარგა. საერთოდ შეწვა არც არაფრის ვარგა. კი ბატონო,  გეთანხმებით, შემწვარი საკვები გემრიელი უდაოდ არის. თუმცა, ხომ ყველაფერს ცხიმში ვწვავთ… ჰოდა, როგორც კი  აშიშხინდება, ჩათვალეთ, რომ  იქ უკვე პოლიარომატული ნახშირწყალბადებია, რომელიც კარცეროგენი გახლავთ. სხვათა შორის, ავიცენა ბადრიჯანს უმად ჭამდა. ასე უჯრედისიც და ვიტამინ- მინერალებიც ხვდებოდა ორგანიზმში, კალორიაც ნაკლები იყო. ჩვენ ჩაშუშვა ან ღუმელში გამოცხობა შეგვიძლია. ან, სულაც შეწვაც… ბოლოს და ბოლოს, ნაკლები ვიცოცხლოთ და გემრიელად.

ბიბლიოთეკიდან სასტუმროსკენ ვბრუნდები. წაბლის გამყიდველი კვლავ თავის ადგილზეა. ისევ   უნდა ვიყიდო. ძალიან მიყვარს. ეტყობა დამიმახსოვრა, წაბლის სახელი, რომ ვკითხე და სახელდახელო გამოცდას მიწყობს:

-ამის სახელი რა არის?

-ქესთანეა ეგ და ისევ ათი ლირის მინდა.

 

 

 

 

 

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი