„– კიდევ ბედავ მიმტკიცო, გაკვეთილი ვიციო? არაფერიც არ იცი! ერთი ამას დამიხედეთ, ისწავლა გაკვეთილი! ისწავლე? ზეპირად დაისწავლე არა?“
და ისე ცხადად თუ შემზარავად მგონი არც არაფერი გამიგონია, როგორც პატარა გიიუს ლოყაზე ჯერ ერთი ხელით, ხოლო შემდეგ კი მეორეთი სილის გაწნა-გალაწუნება. თანაც დედისაგან, რომელიც, მთელ სამყაროზე გაბრაზებული, ჯავრს ერთადერთ, ჩხირივით გამხმარ ნაშიერზე იყრის. მერე ბავშვს დერეფანში გამოაგდებს, კარს მიუჯახუნებს, მალე სახელმძღვანელოს და რვეულებსაც გარეთ გადმოუყრის, შვიდიოდ წლის ბიჭი კი ტირილ-სლუკუნითა თუ ფორთხვა-ფორთხვით კრებს თავის ნივთებს და სიბნელეში უჩინარდება.
ბარონების შთამომავალი გიიუ, იგივე გილიომ დე სერნე, სამწუხაროდ, დედის თვალში მხოლოდ და მხოლოდ საცოდავი, გაწლობილი და ასანთის ჩხირებივით დაკვარჯღულფეხებიანი ღლაპია, რომელსაც ფეხსაცმლის ყელზე გადმოჩაცული წინდები აცვია, ადენოიდებით სუნთქვაშევიწროვებულს კი პირი მუდამ ღია აქვს და „გადმოფლაშული ქვედა ტუჩიდან“ ზოგჯერ ნერწყვიც სდის. ბავშვის ფართო და ხავერდოვან თვალებს დედა ვერ ამჩნევს. შვილი მისთვის საძულველი ქმრის მსგავსი „პატარა მაიმუნია“ , რომლისაგან რაიმე სიკეთეს არავინ ელის.
თუმცა ფრანსუა მორიაკის ამ მოთხრობაში უმკაცრესად განსჯის საგანი მხოლოდ გილიომის დედა როდია. პოლი დედაა და მიუხედავად შვილისადმი სიძულვილისა, ყველაზე მეტად მაინც ისევ მას შესტკივა გული, სიღრმეშიც სჯერა, რომ შეძლებს უკანასკნელი იმედის, ერთადერთი მასწავლებლის გიიუს მეცადინეობაზე დათანხმებას, მიუხედავად გილიომ დე სერნეს განსხვავებული გარეგნობისა და იმის გამოც, რომ ზოგჯერ საწოლში ისვრის, და მერე რა, რომ სკოლიდანაც გამორიცხეს რამდენიმეჯერ; იმის მიუხედავადაც, რომ ამ სოფლის მასწავლებელმა უკვე უარით გაისტუმრა გიიუს ბებია, ბარონესა და სერნე.
დედა თავისას აღწევს და „თავგზაარეული“ თუ „თავზარდაცემული ბაჭია“ რობერ ბორდასთან სამეცადინოდ მიჰყავს. ნერვიულობით მოკაწკაწე გილიომის წარმოდგენაში მასწავლებელი-„კაციჭამია“ მაშინვე ქრება, როცა დედა კარს გაიხურავს და ბატონი ბორდასი მაგიდაზე გაშლილი ბარდის რჩევას შესთავაზებს. გიიუსათვის გასაოცრად მომხიბვლელი სამყარო იშლება, იგი მუხუდოს პარკებს არჩევს და შეუძლია იფიქროს, რამდენიც უნდა და, რამდენიც უნდა, „კაციჭამიასა“ და მის ცოლს მათსავე სახლში უცქიროს.
უკვე ალერსიანი და აცრემლებული თვალებით მასწავლებელს შემაცქირალი პატარა თბილ და თავაზიან შეთავაზებაზე უარს არ ამბობს და ახლადშეძენილ მოძღვარს თავისი წარმატებული შვილის საწოლ ოთახში მიჰყვება ნახატებიანი თუ უნახატო წიგნების ასარჩევად. მოახლის ოთახის მდგმური, საკუთარი ოთახის არმქონე და სკოლაში ყველაზე წარმატებული ჟან-პიერ ბორდასის ოთახით განცვიფრებული ბარონთა შთამომავალი სიამოვნებით იხსნებს უკვე წაკითხულ წიგნებს და მასწავლებელსაც აძლევს გვერდებზე მინიშნებებს. მერე პატარა სიამოვნებით ებმება ჯერარნახულ თამაშში და ცვლის როლს. საუკეთესო მასწავლებელი, როგორც მოწაფე, ისე უსმენს ჯერ გაუბედავ, შემდეგ კი კრეტინად მიჩნეული ბავშვის მოზღვავებულ და თავდაჯერებულ ხმას, რომელიც, წესით, აუცილებლად უნდა აოცებდეს, უნდა აცვიფრებდეს, უნდა ახარებდეს, რადგან მის ხელთაა ამ პატარა, მოცახცახე არსების ხსნა“.
მაგრამ ბორდასი ამ დროს მხოლოდ იმას სჯავრობს, რატომ უნდა ჩარჩეს და ჩაიმარხოს ორმოცი წლის მოწიფული, ძალ-ღონე მოჭარბებული, სურვილებით და აზრებით სავსე ვაჟკაცი სოფლის სკოლაში. მისი თუნდაც ზერელე შეკითხვები კი ძალიან შველის გიიუს, რომელმაც სურათიდან ოთახის მეპატრონეც გაიცნო და ამ მყუდრო სავანის ძალაც ირწმუნა. თუმცა ამაოდ. მასწავლებლის დაპირების მიუხედავად, იგი ვეღარასდროს ახერხებს ჟან-პიერის ოთახში შეღწევას და იქ არსებული ყველა წიგნის წაკითხვას, რაც ასე ძლიერ მოესურვა უკვე გილიომს.
„– არა, ერთი ნახე რა უქნა ჟან-პიერის წიგნებს. მაგ საცოდავმა მაიმუნმა ყველა ყდა დათხვარა და მწვინტლიც კი ზედ დააჩნია… არ მსურს, რომ ჩვენთან დაეთრეოდეს! სადაც გინდა, იქ მიეცი გაკვეთილები – სკოლაში, საჯინიბოში!“ – ბორდასის ცოლის ეს სიტყვები გილიომ დე სერნეს განაჩენია. მეორე დღეს მასწავლებლის ხელით გამოგზავნილი წერილიდან პატარამ უკვე იცის, რომ ჟან-პიერის ოახში ვეღარსოდეს შეაბიჯებს, რადგან „ცუდი, ბინძური და სულელია!“
საკუთარ თავზე ამავეს ფიქრობს გიიუს მამა გალეასიც, რომლის საქმიანობას, გარდა ფორტეპიანოზე დაკვრით გილიომის გართობისა, წინაპართა სასაფლაოების დასუფთავება წარმოადგენს. იგი ხშირად დაასეირნებს პატარა ვაჟს სასაფლაოზე. ყველას ჰგონია, რომ უკანასკნელადაც იქ წაიყვანს „ამ დაჭრილ მუდოს, ხაფანგიდან რომ ამოეგლიჯათ და სისხლისაგან იცლებოდა“. მამამ ცოლის უთქმელადაც ყველაზე უკეთ იცის: „მისი შვილია ეს, მისი მსგავსება, რომლის წინაშე მთელი ცხოვრების გრძელი გზაა. იგი უკვე საკმარისად გაიტანჯა და ახლაც წვალობს. მაგრამ წამება აწი იწყება. ადამიანს ბავშვობაში სხვა ჯალათები აწვალებენ, სიყრმისას კი – სხვა. სხვა ჯალათები გაუმწარებენ მოწიფულობის წლებს“. მძულვარება და უფრო მეტად სირცხვილი ახრჩობს, რადგან თვითონაა გიიუმის დედის ჯალათი. ცხოვრებაში მხოლოდ ერთხელ დაეუფლა და ახლა ბუნაგში ჩაკეტილი ძაღლივითა ჰყავს. ასეთივეა ამ უმწიფარის ბედიც, მათი ერთადერთი მოხვევის შედეგად რომ დაიბადა… „და აი, აი, ახლა მიაღწევენ იმ სამეფოს საზღვრებს, სადაც ვერც დედა და ვერც ცოლი ვერ დატანჯავენ. ახლა გათავისუფლდებიან გორგონასაგან. ახლა მიიძინებენ“.
სერნეში მოტოვებულ სასაფლაოებს სამუდამოდ ბალახი ფარავს. პოლი კიბოთი იღუპება. ბებერი ბარონესა თავისუფლდება. მისი ხვედრია ვერდელეს თავშესაფარი, რადგან ქალიშვილის არბებმა ასე ისურვეს. მასწავლებელ ბორდასის მზერა კი იმქვეყნიურ ადგილს დაეძებს, იქნება ნახოს მარადიული სიცოცხლისთვის ხელმეორედ შობილი ბავშვი, რომელიც მასწავლებლის ჩამქრალ თვალებზე შეუშრობელ ცრემლს დაინახავს.
დაგაგვიანდა, რომ გიიუ გადაგერჩინა, მასწავლებელო!
მოვყევი მაინც. თავერაზეც მოვყვები მერე, „დაობებულ ყველზე“ ან რიშანეკზე.
