თუ თქვენ ასწავლით აზროვნებითი უნარ-ჩვევების გამომუშავებას, შეგიძლიათ, ეს დემონსტრაციის საშუალებით ასწავლოთ. იმ მასწავლებელთა უმრავლესობა, რომლებსაც საქმე აქვთ პიროვნების ინტელექტუალურ სფეროსთან, ამ მეთოდს სათანადოდ არ იყენებს და არ აფასებს.
არსებობს ორი ძირითადი გზა, „გაჩვენოთ, როგორ“.
სამუშაოს მაგალითის დემონსტრირება
მასწავლებელი ახდენს კარგად შესრულებული სამუშაოს მაგალითის დემონსტრირებას, რომლის გადმოღება, ადაპტირება ან გამოყენებაც შეუძლიათ მოსწავლეებს სამუშაოს შესრულების პროცესის ათვისებისას. შეგიძლიათ, მოსწავლეებს აჩვენოთ კარგი თხზულება, მასალის ანალიზი, კარგად შედგენილი კომპიუტერული პროგრამა, უტოლობის ამოხსნა, ხარისხიანი დიზაინი და სხვა. მაგალითებად შეიძლება გამოიყენოთ მასწავლებელი, წიგნი, ყოფილი მოსწავლეები და თანაკლასელებიც კი. ყოველი ნიმუში კარგად უნდა იქნეს შესწავლილი და, შესაძლოა, კრიტერიუმების სისტემის მიხედვით შეფასებულიც. შესაბამისად, სიფრთხილე გვმართებს როგორც დადებით, ისე უარყოფით მაგალითებზე სწავლისას (ნუ გამოიყენებთ იმავე კლასის მოსწავლეთა ნამუშევრებს ცუდ ან კარგ მაგალითებად – ამან შესაძლოა დაძაბულობა გამოიწვიოს და თავდაცვის იმპულსი აღძრას).
თავისთავად, ნიმუშის დემონსტრაცია საკმარისი არ არის. მოსწავლეებმა უნდა გაიგონ და აღიქვან, როგორ შესრულდა ის და რითაა კარგი. ამის გაგება კი შესაძლებელია კითხვებისა და მსჯელობის გზით. სასურველია, პედაგოგისგან სრული ინფორმაცია არ მოდიოდეს. ზოგჯერ სასრგებლოა, თვით მოსწავლეებს შესთავაზოთ, შეიმუშაონ კარგად შესრულებული სამუშაოს განსაზღვრის კრიტერიუმები.
სწორად შეარჩიეთ სადემონსტრაციო ნიმუშების რაოდენობა. ჩვეულებრივ, ამ დროს მოქმედებს პრინციპი: „რაც მეტი, მით უკეთესი“. კარგი იქნება, ნიმუშები მკვეთრად განსხვავდებოდეს ერთმანეთისგან. ეს დაეხმარება მოსწავლეებს, იპოვონ მსგავსება და დანახებს, როგორ გამოიყენონ ათვისებული უნარები სხვადასხვა კონტესტში.
უმჯობესია, კარგი გადაწყვეტის ნიმუში მაშინვე განვიხილოთ, როგორც კი მოსწავლეები იდენტურ სამუშაოს დაასრულებენ. მაგალითად, სამაგალითო ლაბორატორიულ ანგარიშს ან ტექსტის თარგმანს, ან იმავე თემაზე დაწერილ თხზულებას, რომელიც ფრიადზეა შესრულებული.
სამუშაოს შესრულების პროცესის დემონსტრაცია
სწავლების უნარების დემონსტრირება მასწავლებელმა მთელი კლასის წინაშე უნდა მოახდინოს. მაგალითად, მათემატიკის მასწავლებელმა აჩვენოს, როგორ ხდება გეომეტრიული ამოცანის ამოხსნა, ლიტერატურისამ – ლექსის ანალიზზე მუშაობის პროცესი და ა.შ.
აზროვნებითი უნარების დემონსტრაცია პედაგოგისგან მოითხოვს ხმამაღალ განსჯას. ამისათვის საჭიროა პრაქტიკა. დააკვირდით წარმატებული მათემატიკის მასწავლებლის სამუშაო პროცესს. ის არა მარტო თანმიმდევრულად და ლოგიკურად აჩვენებს აზრთა მდინარების მაგალითს, არამედ თავს არიდებს გავრცელებულ შეცდომებსაც და გამართული კითხვების მეშვეობით ახერხებს, საგაკვეთილო პროცესში მთელი კლასი ჩართოს. მაგალითად, ასე:
„ვვარაუდობ, ზოგ თქვენგანს მიაჩნია, რომ სწორი პასუხია თორმეტი, მაგრამ ასე არ არის! იცის ვინმემ, რატომ არ არის ასე?“
„რა უნდა გავაკეთო ამის შემდეგ? მე არ შემიძლია, ახლავე ვიპოვო სიმაღლე h, ასე რომ, ვატყობ, ამოცანის ამოხსნა შეუძლებელია… ან იქნებ მაინც არის სხვა ხერხი?“
ამის შემდეგ მასწავლებელი კიდევ ერთხელ ახდენს დემონსტრირებას, ოღონდ ამჯერად უკვე კლასის მიერ მოწოდებული ინსტრუქციების მიხედვით. ამ გზით პედაგოგი იღებს უკუკავშირს და მოსწავლეებს საშუალებას აძლევს, მისი აქტიური ხელმძღვანელობით სინჯონ სამუშაოს შესრულება, სანამ დამოუკიდებლად „ფრენას“ შეუდგებიან.
ზუსტ მეცნიერებათა მასწავლებლები ხშირად მიმართავან მუშაობის ამგვარ ხერხს – კითხვების დასმის გზით მოსწავლეებისგან ინსტრუქციების მიღებას: „მაშ ასე, გამოვთვალეთ ფარდობითი მოლეკულური მასა. რას ვაკეთებთ შემდეგ?“
მაგალითების დემონსტრირების გზით სწავლება ერთ-ერთი ეფექტური და სახალისო მეთოდია მოსწავლეებისთვის სამუშაოს ტექნოლოგიის ანუ იმის საჩვენებლად, სახელდობრ რა უნდა აითვისონ და რომელია ამისთვის საუკეთესო გზა. მნიშვნელოვანია, პედაგოგი დარწმუნებული იყოს, რომ მოსწავლე კი არ იზუთხავს, არამედ გააზრებულად იძენს ცოდნას.
შეგიძლიათ, თავად მოსწავლეებს მიანდოთ სამუსაოს დეტალებში გარკვევა. „გეზის მიმცემი აღმოჩენების“ მეთოდმა შესაძლოა შესანიშნავად იმუშაოს, მაგრამ ამ შემთხვევაში სიფრთხილე გმართებთ: თუ თქვენ დაუფიქრებლად მიანდობთ მოსწავლეებს სამუშაო ტექნოლოგიას, არსებობს საფრთხე, ძლიერმა მოსწავლეებმა კარგად გაართვან თავი დავალებას, სუსტები კი „დაიკარგონ“.
ხშირად მოსწავლეები იძულებულნი არიან, ერთმანეთში განიხილონ სამუშაოს თავისებურებები: „რისი გაკეთება დაგვავალა?“, „რამდენი ხანი დაგვჭირდება ამისთვის?“, „როგორ ფიქრობთ, გავართმევ თავს ამ დავალებას?“, „ეს როგორ გააკეთე?“. როგორც წესი, ამ კითხვებზე ყველაზე უკეთ პასუხობს მასწავლებლის მიერ ჩატარებული დემონსტრაცია ან „გეზის მიმცემი აღმოჩენების“ მეთოდის ყურადღებით გამოყენება. არ შეიძლება, მოსწავლეები გაურკვევლობაში დავტოვოთ იმის თაობაზე, რა და როგორ გააკეთონ.
სოციალური მეცნიერებების, ლიტერატურისა და ზოგი სხვა საგნის მასწავლებლებმა მოსწავლეებს აზრის ინფორმაციულად ფორმირების უნარი უნდა განუვითარონ. თვით უმაღლესი რანგის გონებრივი შესაძლებლობების ათვისებაც კი შესაძლებელია დემონსტრაციის მეთოდის გზით.
მოსწავლეებს შეიძლება გავაცნოთ მოსაზრებათა მაგალითები და კრიტიკულ ჭრილში განვიხილოთ ისინი. მაგალითად, ექსპერტთა ან მათივე თანაკლასელთა მოსაზრებები ამა თუ იმ საკითხზე, სახელმძღვანელოში მოცემული მოსაზრება და სხვა. მასწავლებელს შეუძლია კლასის წინაშე საჯაროდ გააანალიზოს მოცემული მოსაზრება – არის თუ არა ის ფაქტებით გამყარებული, რატომ არის ან არ არის ის დამაჯერებელი ან რატომ იქნება ამ საკითხზე სხვა მოსაზრება უფრო არგუმენტირებული. ამგვარად მოსწავლეები მიხვდებიან, რას ნიშნავს კარგად დასაბუთებული აზრი ან არგუმენტი და განუვითარდებათ საკუთარი ინფორმაციული პოზიციის ჩამოყალიბების უნარი.
ასეთი სწავლება უმეტესად გაუცნობიერებლად მიმდინარეობს. ხშირად მას მოდელირებას უწოდებენ. ყოველი შემთხვევისათვის, შეეცადეთ, გონებრივი შესაძლებლობების დემონსტრაცია გაცნობიერებულად გამოიყენოთ. საჯაროდ განსჯა და გაანალიზება მოსწავლეებს ჩვევების გამოყენების მაგალითს აძლევს.
როცა საქმე გაქვთ საკუთარი აზრის ფორმირებასთან, შეგიძლიათ, დაეხმაროთ მოსწავლეებს, თუ აუხსნით მათ, რას ნიშნავს კარგად არგუმენტირებული მოსაზრება და რა კრიტერიუმებს უნდა აკმაყოფილებდეს ის. საბუნებისმეტყველო-სამეცნიერო საგნების შესწავლისას მოსწავლეებს არ მოეთხოვებათ, დამოუკიდებლად გამოიყვანონ სამეცნიერო დებულება ექსპერიმენტის მონაცემების განხილვის გზით. პედაგოგები სამართლიანად მიიჩნევენ, რომ მეცნიერული კანონები მეტისმეტად რთული და სენსიტიური რამაა საიმისოდ, რომ მოსწავლეებმა დამოუკიდებლად გამოიყვანონ ისინი. ჰუმანიტარული საგნების შესწავლისას კი მოზარდებს უწევთ, დამოუკიდებლად ჩასწვდნენ აზროვნების გაცილებით რთულ კანონებს.
დემონსტრაცია და ახსნა
დემონსტრაცია ყოველთვის არ არის საჭირო. თუ ახალი უნარი უკვე კარგად ნაცნობი ქმედების მოდიფიკაციაა, საკმარისია ავუხსნათ, „როგორ“, მაგრამ თუ ასათვისებელი უნარი სირთულესთანაა დაკავშირებული და მისი ათვისება ბევრ დროს მოითხოვს, მნიშვნელოვანია ამის ჩვენებაც.
დემონსტრაცია და ახსნა ერთი და იმავე ინფორმაციის წარდგენის ალტერნატიული ფორმები არ არის. ეს ორი მეთოდი განსხვავებულ აზროვნებით პროცესებზეა დაფუძნებული. დემონსტრაცია კონკრეტული და მთლიანია. ის ხელს უწყობს მოსწავლის ჩართვას მაგალითების ანალიზისა და მათი საერთო ნიშნების ძიების პროცესში. დემონსტრაცია ინდუქციურ აზროვნებაზეა ორიენტირებული. ამის საპირისპიროდ, ახსნის პროცესი აბსტრაქტულია. ის მოსწავლეს იწვევს სიინთეზის პროცესში და დედუქციური აზროვნების სტიმულირებას ახდენს. კოგნიტიური თვალსაზრისით დემონსტრაცია და ახსნის პროცესი ერთმანეთის სარკისებურ გამოსახულებებია. სავარაუდოდ, ისინი ტვინის სხვადასხვა ნახევარსფეროს სტიმულაციას ახდენენ.
განსაზღვრული ცნებების შესწავლისას, ბუნებრივია, გვინდა ვნახოთ მათი გამოყენების მაგალითებიც, რადგან მხოლოდ განმარტება არ გვაკმაყოფილებს. ჩვენ გვირჩევნია, ამ ცნებათა შესაძლო გამოყენების მაგალითები დავინახოთ და, იმავდროულად, მოვისმინოთ, როგორ არის შესაძლებელი მათი რეალიზება.
სწავლებისას აუცილებელია როგორც კონკრეტული, ისე აბსტრაქტული, ინდუქციაც და დედუქციაც (თუმცა შესაძლოა, ზოგიერთი მოსწავლისთვის ერთი სახის სწავლება იყოს მისაღები).
მიბაძვის გზით სწავლების მეთოდის გამოყენებისას ეცადეთ, ზომიერება დაიცვათ, რადგან ის ძალზე ქმედითია. რა წარმოუდგენელიც უნდა იყოს, ურთულეს ცოდნას, მაგალითად, გრამატიკის ან ლოგიკის საკითხებს, სწორედ ამ გზით ვითვისებთ, როცა არ ვიღებთ იმ წესების განმარტებას (ისე, რომ ფორმალურად გაგების ფორმირებაც არ ხდება), რომლებიც ამ პროცესებს მართავს. შესაძლოა, სწავლების ამ მეთოდის ძლიერი მხარე ის იყოს, რომ მიბაძვას უფრო ადრე ვსწავლობთ, ვიდრე ლაპარაკს. ხომ არ განიცადა ჩვენმა ტვინმა იმგვარი ევოლუცია, რომ სწავლის საუკეთესო საშუალებად მიბაძვა იქცა? ვინ იცის! ერთი რამ კი ნათელია: არც ერთ პედაგოგს არ აქვს უფლება, მიბაძვის მეთოდის ეს ძლიერი მხარე ბოროტად გამოიყენოს.
თვითშემოწმებისათვის
აზროვნებითი უნარების სწავლება
- ახდენთ თუ არა მოსწავლეებთან კარგად შესრულებული სამუშაოს მაგალითების დემონსტრირებას?
- უხვად იყენებთ თუ არა მრავალფეროვან მაგალითებს?
- მსჯელობთ თუ არა ხმამაღლა, მოსწავლეთა გასაგონად, რათა მათ ლოგიკური აზროვნების მაგალითი მისცეთ?
- განიხილავთ თუ არა მოსწავლეებთან როგორც დადებით, ისე უარყოფით მაგალითებს?
- შეგიძლიათ თუ არა იმ კონკრეტული სიტუაციების განხილვა, რომლებიც თქვენი საგნის თეორიული მასალის პრაქტიკაში გამოყენებას წარმოაჩენს?
- იცით თუ არა, როგორ გაიგეს თქვენ მიერ მიწოდებული მასალა, ანუ გაქვთ თუ არა უკუკავშირი?
სავარჯიშო
- შეიმუშავეთ, ქვემოთ მოცემული თემების დემონსტრაციის გზით სწავლების მეთოდიკა:
- როგორ გამოვიყენოთ ტექსტში ბრჭყალები;
- როგორ შევადგინოთ განცხადება, სამსახურში მიღების თაობაზე.
- ეცადეთ, დემონსტრაციის აპრობაციის პროცესში ხმამაღლა იმსჯელოთ და შემდეგ ეს კლასში გაიმეოროთ.
წყარო:
- Geoff Petty, Teaching Today a Practical Guide. 4-th Edition Publisher: Oxford University Press. 2009, p. 215-219
