პარასკევი, მარტი 29, 2024
29 მარტი, პარასკევი, 2024

მწვანე რევოლუცია

მე–20 საუკუნის 60–70–იან წლებში ამერიკელმა უილიამ გაუდიმ საერთაშორისო ლექსიკონში ახალი ტერმინი – „მწვანე რევოლუცია” დაამკვიდრა. ეს კომპლექსური, მრავალკომპონენტიანი ცნებაა, რომელიც უპირველესად განვითარებად ქვეყნებს ეხებოდა. მწვანე რევოლუცია სამეცნიერო-ტექნიკური რევოლუციის მიღწევების მასობრივი დანერგვის პროცესია სოფლის მეურნეობაში. იგი მსოფლიოს არაერთ ქვეყანაში ახალი აგროტექნოლოგიების, მანქანა-იარაღების, მოწყობილობების, სასუქებისა და მცენარეთა დაცვის საშუალებების დანერგვის გზით ხორციელდება.

მწვანე რევოლუციამ სტარტი 1943 წელს მექსიკაში აიღო მექსიკის მთავრობის სასოფლო–სამეურნეო პროგრამის ფარგლებში და როკფელერის ფონდის დახმარებით.

მწვანე რევოლუციის საქმეში უდიდესი როლი ითამაშა ამერიკელმა ბიოლოგმა, 1970 წელს მშვიდობის დარგში ნობელის პრემიის ლაურეატმა ნორმან ბორლოგიმ, რომლის მოღვაწეობამ ხელი შეუწყო ღატაკი ქვეყნების სურსათით მომარაგების გაუმჯობესებას და ათასობით ადამიანი შიმშილით სიკვდილისგან გადაარჩინა. მისი სამეცნიერო ნაშრომების წყალობით შესაძლებელი გახდა მაღალი გამძლეობისა და მაღალმოსავლიანი მცენარეული კულტურების გამოყვანა. ეს დაავადებების მიმართ რეზისტენტული ხორბლის ჯიშები, ბევრად მეტ მოსავალს იძლეოდა, ვიდრე ჩვეულებრივი ჯიშები და ბევრად უკეთ რეაგირებდა სასუქებზე. მოგვიანებით მან და მისმა კოლეგებმა იგივე მეთოდები გამოიყენეს აზიაში ბრინჯისა და სიმინდის მოსავლიანობის გასაზრდელად. მაგალითად, 1968 წელს ინდოეთში ხორბლის, ფილიპინებზე კი ბრინჯის რეკორდული მოსავალი იქნა მოწეული.
ასეთმა ახალმა ჯიშებმა შესაძლებელი გახადა განვითარებად ქვეყნებში სურსათის დეფიციტის დაძლევა და საკვების წარმოების საგრძნობლად გაზრდა. ეს პროცესი ისტორიაში “მწვანე რევოლუციის” სახელით შევიდა.
შეიძლება ითქვას, რომ ამ პროცესში არაფერია რევოლუციური, რადგან ამ მიზნის მიღწევას ადამიანები უკვე დიდი ხანია ცდილობდნენ. ამიტომ უპრიანი და სწორი იქნებოდა მისთვის რევოლუციის ნაცვლად ევოლუცია დაგვერქმია. სხვათა შორის, მსგავსი ევოლუცია ბევრად უფრო ადრე განხორციელდა მსოფლიოს განვითარებულ ქვეყნებში : ХХ ს–ის 30–იან წლებში აშშ–ში, კანადაში, გაერთიანებულ სამეფოში, 50–იან წლებში კი – დასავლეთ ევროპაში, იაპონიასა და ახალ ზელანდიაში. თუმცა, მაშინ მას სოფლის მეურნეობის ინდუსტრიალიზაციას უწოდებდნენ, რადგან ამ პროცესს საფუძვლად ედო მექანიზაცია და ქიმიზაცია, რომელიც შერწყმული იყო ირიგაციასთან და სელექციურ მუშაობასთან. მხოლოდ მე–20 ს–ის მეორე ნახევარში, როცა ანალოგიური პრობლემები შეეხო განვითარებად ქვეყნებს, ეს პროცესი „მწვანე რევოლუციად” მოინათლა.

ამერიკელი ეკოლოგი ტეილორ მილერი ორ მწვანე რევოლუციას გამოყოფდა: 1 – განვითარებულ ქვეყნებში და 2 – განვითარებად ქვეყნებში. რუკაზე ნაჩვენებია ორივე „მწავნე რევოლუციის” გეოგრაფიული გავრცელების არეალები. ნათლად ჩანს, რომ მეორე მწვანე რევოლუციამ 15 ქვეყანაზე მეტი მოიცვა, რომლებიც მექსიკიდან კორეამდე გადაჭიმულ სარტყელში მდებარეობენ. აქ აშკარად ჭარბობს აზიის ქვეყნები, და მათ შორის, მოსახლეობის რაოდენობით დიდი სახელმწიფოები, სადაც ხორბალი და/ან ბრინჯი ძირითადი საკვები კულტურაა. ამ ქვეყნების მოსახლეობის სწრაფმა ზრდამ, ისედაც ნაყოფიერებადაქვეითებულ სასოფლო–სამეურნეო მიწებზე დიდი დატვირთვა გამოიწვია. მე–20 ს–ის 60–70–იან წლებში ამ ქვეყნებში დაახლოებით 300 მლნ. ოჯახი ან ქრონიკულად შიმშილობდა, ან გადარჩენის ზღვარზე იმყოფებოდა. სწორედ ამიტომ „მწვანე რევოლუცია” მათ მიერ აღქმული იქნა კრიტიკული სიტუაციიდან გამოსავლის გზად.

მწვანე რევოლუცია განვითარებად ქვეყნებში სამ მთავარ კომპონენტს მოიცავს. ესენია: 1. სასოფლო–სამეურნეო კულტურების ახალი ჯიშების გამოყვანა. ამ მიზნით მე–20 ს–ის 40–90 წლებში შექმნილი იქნა 18 საერთაშორისო სამეცნირო–კვლევითი ცენტრი, რომლებიც სხვადასხვა კულტურების გამოყვანაზე იყვნენ ორიენტიურებული. ესენია: მექსიკა – ხორბალი და სიმინდი, ფილიპინები – ბრინჯი; კოლუმბია – ტროპიკული სასურსათო კულტურები; ნიგერია – ჰუმიდური და სუბჰუმიდური ტროპიკული რეგიონების სასურსათო კულტურები, კოტ–დიუვარი – ბრინჯი, პერუ – კარტოფილი, ინდოეთი – მშრალი ტროპიკული რეგიონების საკვები კულტურები და სხვ. ამ ცენტრებს შორის ყველაზე ცნობილია პირველი ორი.

2. მწვანე რევოლუციის მეორე კომპონენტი ირიგაციაა. ის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, რადგან მარცვლეული კულტურების ახალ ჯიშებს თავისი პოტენციალის რეალიზება მხოლოდ კარგი წყალმომარაგების პირობებში შეუძლიათ. ამიტომაც მწვანე რევოლუციის დაწყებასთან ერთად ბევრ განვითარებად ქვეყანაში, უპირველესად კი აზიაში, მორწყვას განსაკუთრებით დიდი ყურადღება მიაქციეს.

ამჟამად მსოფლიოში სარწყავი მიწები 19%–ს შეადგენს, მაგრამ ზუსტად მწვანე რევოლუციის გავრცელების რაიონებში იგი ბევრად მეტია: სამხრეთ აზიაში დაახლოებით 40%, ხოლო აღმოსავლეთ აზიასა და ახლო აღმოსავლეთის ქვეყნებში – 35%. რაც შეხება ცალკეულ ქვეყნებს ამ მაჩვენებლით მსოფლიოში ლიდერობენ ეგვიპტე (100%), თურქმენეთი (88%), ტაჯიკეთი (81%) და პაკისტანი (80%). ჩინეთში ირწყვება მთელი დამუშავებული მიწების თითქმის 37%, ინდოეთში – 32%, მექსიკაში –23%, ფილიპინებში, ინდონეზიასა და თურქეთში – 15–17%.
3. მწვანე რევოლუციის მესამე კომპონენტია თავად სოფლის მეუნეობის ინდუსტრიალიზაცია ანუ მანქანების, სასუქების, მცენარეთა დაცვის საშუალებების გამოყენება. ამ მიმართულებით განვითარებადმა ქვეყნებმა, მათ შორის „მწვანე რევოლუციის” ქვეყნებმა, განსაკუთრებულ პროგრესს ვერ მიაღწიეს.
მწვანე რევოლუციის დადებითი მხარეები უდავოა. მთავარი კი ისაა, რომ მან საკმაოდ მცირე დროში სურსათის წარმოების ზრდა გამოიწვია, როგორც მთლიანად, ისე 1 სულ მოსახლეზე. ზოგიერთმა განვითარებადმა ქვეყანამ სასურსათო პრობლემა საკუთარი მარცვლეული კულტურების წარმოებით მოაგვარა.

მსოფლიო სასურსათო ორგანიზაცია FAO–ს (https://www.fao.org/home/en/) მონაცემებით 1966–1974 წლებში აღმოსავლეთ, სამხრეთ–აღმოსავლეთ და სამხრეთ აზიის 11 ქვეყანაში ბრინჯით დაკავებული სავარგულები მხოლოდ 15 %–ით გაიზარდა, ხოლო მისი მოსავალი – 74%–ით. ანალოგიური მაჩვენებლები აქვს ხორბალს აზიის 7 ქვეყანასა და ჩრდილოეთ აფრიკაში – მინუს 4% და 24%. ყოველივე ამას კი მოჰყვა სასურსათო პრობლემის სიმწვავისა და შიმშილის საფრთხის შემცირება. დადებითია ისიც, რომ მარცვლეული კულტურების მოსავლიანობა 2–3–ჯერ გაიზარდა და ასევე გაიზარდა მოთხოვნილება სასუქებსა და მანქანა–დანადგარებზე.

სხვათა შორის, “მწვანე რევოლუცია” საკუთარი წარმატების მსხვერპლი გახდა. 60-იანი წლებიდან სურსათის წარმოების ზრდამ საკვები გააიაფა, მაგრამ ამავე დროს გამოიწვია სოფლის მეურნეობის სფეროში კვლევასა და ინფრასტრუქტურაში ინვესტიციების შემცირება. თავის მხრივ ამას შედეგად მოჰყვა პროდუქციულობის ზრდის ტემპების შენელება.

რაც შეეხება უარყოფით მხარეებს, მინერალური სასუქებისა და პესტიციდების ფართო გამოყენების გამო წარმოიშვა ეკოლოგიური ხასიათის პრობლემები. მიწების ინტენსიფიკაციამ დაარღვია ნიადაგის წყლის რეჟიმი, რამაც გამოიწვია მასშტაბური დამლაშება და გაუდაბნოება.

დღეს მსოფლიო ახალი გამოწვევების წინაშე დგას. მთელ რიგ რეგიონებში კლიმატურმა ცვლილებებმა, წყლის დეფიციტმა და ბიოლოგიური საწვავის წარმოების გაზრდამ კვლავ გაზარდა სურსათზე მოთხოვნილება. ამიტომ უკანასკნელ ხანებში კვლავ გაისმის მოწოდებები, რომ კაცობრიობას ახალი “მწვანე რევოლუცია” სჭირდება.

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი