მოსწავლეთა შემეცნებითი აქტივიზაციის ფორმებს შორის მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია ცოდნის კონსტრუირებას და დიდაქტიკურ თამაშს. მინდა, გაგიზიაროთ ჩემი გამოცდილება: შევადგინე სამუშაო გეგმა, რომელიც გავაცანი კლასს, მოსწავლეებს მივეცი დავალებები და მივუთითე დამატებითი ლიტერატურა.
ჩემი უშუალო მონაწილეობით ბავშვებმა დაამუშავეს საკითხები, შეადგინეს კითხვები, კროსვორდები და სხვა..
ორი კვირით ადრე სკოლაში გავაკარით განცხადება, სადაც მითითებული იყო დიდაქტიკური თამაშის ჩატარდების დრო. განცხადებასთან ერთად მოსწავლეები გაეცნენ საინტერესო კითხვარებს, რომელთა მომზადება დაევალა როგორც ღონისძიებაში მონაწილე მოსწავლეებს, ასევე სხვა კლასის მოსწავლეებსაც.
ღონისძიება მიეძღვნა უჯრედის აგებულების შესწავლას. ღონისძიება ჩატარეთ VII-VIII-X-კლასებში. გეგმაში მოცემული საკითხები ითვალისწინებდა სხვადასხვა ლიტერატურულ სამუშაოებს. აკიმუშკინის „სახალისო ბიოლოგია“-დან მოსწავლეებს დასამუშავებლად თემისთვის საჭირო მასალა მივუთითე.
ღონისძიება უფრო საინტერესო რომ ყოფილიყო, დიდაქტიკური თამაში დავასტრუქტურეთ. თითოეულ ბავშვს დაევალა უჯრედის თითოეული ორგანოიდის განსახიერება. ამ ორგანოიდის აღმოჩენის ისტორიის , მათი აგებულების და ფუნქციის შესახებ ინფორმაციის დამუშავება. ანტიბიოტიკების აღმოჩენის ისტორია, მათი გამოყენება, დადებითი და უარყოფითი მხარეები.
დავამზადეთ ემბლემები, ტრანსპარანტები „მე ვამზადებ ორგანიზმის საშენ მასალას“, „გულის მუშაობას ვარეგულირებ“, „მე ყველგან უდიდეს როლს ვთამაშობ“. დავალება განაწილებულია. მოსწავლეები სათანადო წარწერით და ემბლემით დამშვენებულები დარბაზში მუსიკის თანხლებით შემოდიან. ღონიძიების წამყვანი მონაწილეებს და მსმენელებს აცნობს გეგმას:
- უჯრედის მნიშვნელობა
- მისი აგებულება
- ანტიბოტიკები_ მათი აღმოჩენის ისტორია
იწყება პრეზენტაციები:
I-მოსწავლე-უჯრედი. მე უჯრედი ვარ- ცოცხალი ორგანიზმის ძირითადი ერთეული. ჩვენ ისე მცირე ზომისანი ვართ, რომ ჩვენი დანახვა მხოლოდ XVII-საუკუნეში მიკროსკოპის გამოგონების შემდეგ გახდა შესაძლებელი. ინგლისელმა ბუნებისმეტყველმა რობერტ ჰუკმა თავისივე დამზადებული მიკროსკოპით დაათვალიერა კორპის საცობის თხელი ანათალი და აღმოაჩინა პატარა საკნები და თითოეულ ასეთ საკანს უჯრედი გვიწოდა. მეცნიერი შეცდა, მან ჩვენ ვერ დაგვინახა. იგი აკვირდებოდა დიდი ხნის წინ მკვდარ უშიგთავსო მცენარეული უჯრედების გარსს. უჯრედს ლათინურად „ცელულა“, ბერძნულად კი „ციტო“ ქვია.
II-მოსწავლე-ციტოპლაზმა. მე ციტოპლაზმა მქვია, წარმოვადგენ ნახევრად თხევად გარემოს. ჩემში გაბნეულია ორგანოიდები და ჩანართები. 90% წყალს შევიცავ. ჩემთან იმყოფებიან ცილები, ნუკლეინის მჟავები, ცხიმები, მინერალური მარილები. ჩემთვის ძირითადია უწვრილესი ძაფები, რომელთა დიამეტრი 5 ნანომეტრია. ისინი მინარჩუნებენ ფორმას. ჩემი ძირითადი ნივთიერებით ვაკავშირებ ერთმანეთთან ჩემს ორგანოიდებს.
III-მოსწავლე-ბირთვი. მე ბირთვი ვარ , ჩემი ფორმა , ზომა და სტრუქტურა მრავალფეროვანია. ზოგ ორგანიზმში მომრგვალო, ზოგან ოვალური, ზოგან ჩხირისებრი ფორმით ვარ. მე ძალიან დიდი საქმე მაბარია. ჩემთან წყდება უჯრედის რომელმა ორგანოიდმა რა საქმე უნდა შეასრულოს. ჩემთან ინახება ინფორმაცია უჯრედის მემკვიდრეობითი ნიშან-თვისებების შესახებ. მე განვაგებ უჯრედში მიმდინარე ყველა პროცესს. 1831 წელს ინგლისელმა მეცნიერმა რობერტ ბრაუნმა აღმომაჩინა და სახელად ბირთვი მიწოდა.
IV-მოსწავლე-პლაზმური მემბრანა. მე პლაზმური მემბანა ვარ. დიახ, მე ვგავარ იმ კედლებს, რომელიც შენს სახლს გარს აკრავს. როგორც შენი სახლის კედლები ქმნიან ბარიერს შენსა და გარე სამყაროს შორის, ასევე უჯრედის მემბრანა, ანუ მე ვქმნი ბარიერს უჯრედის შიგთავსსა და უჯრედის გარე სივრცეს შორის. არის ნივთიერებები, რომელთაც არ ვატარებ, ბარიერი მათთვის გადაულახავია, ზოგს ვცნობ და ფართოდ ვუღებ კარებს უჯრედის შიგნით. მე შემოვსაზვღვრავ ყველა ორგანოიდს , ვასრულებ დამცავ ფუნქციას და ვაკონტროლებ უჯრედსა და მის გარემოს შორის წყლის , საკვების და სხვა ნივთიერებათა შესვლასა და გამოსვლას.
V-მოსწავლეები — ენდოპლაზმური ბადეები. ჩვენ ენდოპლაზმური ბადეები ვართ და აუცილებელნი ყველა ეუკარიოტული უჯრედისათვის. ელექტრონულ მიკროსკოპს ვერ დავემალეთ. ჩვენი ბრტყელი ღარები და არხები ერთმანეთთანაა დაკავშირებული და მემბრანით შემოსაზღვრული . ჩვენ ორნი ვართ. მე გლუვს მეძახიან და ვასინთეზებ ნახშირწყლებს და ლიპიდებს. აი, ჩემი ძმის ხორკლიანი ბადის მემბრანებზე რიბოსომები სხედან და ცილებს ამზადებენ. ხომ იცით, უჯრედს სამშენებლო მასალა სჭირდება.
VI-მოსწავლე- რიბოსომები. ჩვენ რიბოსომები ძალიან პატარები ვართ. ერთ უჯრედში, ანუ ერთ სახლში, ათიათასობით ვართ. ბირთვაკში დავიბადეთ და ციტოპლაზმაში გადმოვედით, სადაც საბოლოოდ ვემზადებით შრომისათვის. შემდეგ ზოგნი ხორკლიან ენდოპლაზმური ბადისკენ მივემართებით, ზოგნი ციტოპლაზმაში ვრჩებით, რათა ორგანიზმისათვის საშენი მასალა დავამზადოთ.
VII-მოსწავლე -მე გოლლჯის აპარატი ვარ. მეცხრამეტე საუკუნის ბოლოს იტალიელმა ბიოლოგმა და ექიმმა კამილო გოლჯიმ მიპოვა თავისა და ზურგის ტვინის უჯრედებში. ბრტყელ ტომსიკებს მამგავსებენ. მე მიგზავნიან სინთეზირებული ცილის, ცხიმის და ნახშირწყლების მოლეკულებს. მე მათ ვაწესრიგებ , შემდეგ თითოეულ მათგანს ვათავსებ წვრილ ბუშტუკებში და ვაგზავნი დანიშნულების ადგილას.
VIII-მოსწავლე -მე ლიზოსომა ვარ. 1945-1955 წლებში დე დიუვის ლაბორატორიაში აღმომაჩინეს გრანულების სახით და ბერძნულად ლიზოსომები დამარქვეს, ქართულად კი ასე მქვია- ვხსნი სხეულს. მე შევიცავ ათამდე ჰიდროლიზურ ფერმენტს. მე ვაჩქარებ ნივთიერებათა დაშლას. ძალიან პატარა ვარ 0,2-0,5მიკრონი, მაგრამ ფაგოციტოზის დროს ვიზრდები.
IX-მოსწავლე-მე ქლოროპლასტი ვარ. ვსახლობ მცენარეულ უჯრედში. ორი მემბრანა მაქვს, გარედან გლუვი ვარ, შიგნით კი გრანები მაქვს. გრანები თილაკოიდებისაგან შედგება. თილაკოიდებში ქლოროფილის მოლეკულებია მოთავსებული. ქლოროფილი შთანთქავს მზის ენერგიას. მე ვაწარმოებ ფოტოსინთეზს.
X-მოსწავლე-მე მიტოქონდრია მქვია და უჯრედის ორგანოიდების ძმა ვარ. ჩემი ძმადნაფიცები კი არიან, მაგრამ ზომით მაინც განვსხვავდებით. ზოგი დაბალია,ზოგი მაღალი. მათი რაოდენობა დამოკიდებულია ჩემს აქტიურობაზე. რაც უფრო აქტიურად მიმდინარეობს უჯრედში ცხოველქმედების პროცესები, მით უფრო მეტნი (მიტოქონდრიები) ვართ. ჩემს შიდა მემბრანებზე ჩაშენებულია ფერმენტები , რომელთა მეშვეობითაც ხდება უჯრედისთვის და ასევე მთლიანი ორგანიზმისთვის აუცილებელი ენერგიის წარმოქმნა.
პრეზენტაციების შემდეგ გაიმართა დისკუსია. ბავშვებმა თამაშ-თამაშში ისწავლეს უჯრედის აგებულება და გაეცნენ პირველადი დახმარების ნიმუშებს, რომელთა ცოდნა აუცილებელია, რათა საჭიროების შემთხვევაში თითოეულმა შეძლოს სხვისთვის პირველადი დახმარების აღმოჩენა.
გამოყენებული ლიტერატურა
1.ნ.ზაალიშვილი, ნ.იოსებაშვილი-ბიოლოგია X-კლასი
2.ე.შუბნიკოვა- უჯრედის მორფოლოგია და ფუნქციები.
თბილისის უნივერსიტეტის გამომცემლობა-1971წ.
3.ი.აკიმუშკინი-სახალისო ბიოლოგია
მეცნიერება-,,ათინათი“
კაკაბეთის საჯარო სკოლის
ბიოლოგიის მასწავლებელი
ლიანა ოქრომჭედლიშვილი
