შფოთვა, აგრესიის შეტევები, ღამის კოშმარები, პრობლემები სკოლასა და მეგობრებთან… ყველა ბავშვი, ისევე როგორც მათი მშობლები, განვითარების რთულ ეტაპებს გადის. როგორ განვასხვაოთ ერთმანეთისგან წვრილ-წვრილი სირთულეები და ნამდვილი პრობლემები, როგორ მოვუხმოთ მოთმინებას, როდის მივმართოთ სპეციალისტს დახმარებისთვის?
ძირითადი იდეები:
*ნუ დაუსვამთ ბავშვს ნაჩქარევ დიაგნოზს, თუკი მისი ქცევა შეიცვალა. შესაძლოა, პრობლემა მასში კი არა, თქვენშია, თქვენს პარტნიორში, ბავშვი კი სიგნალის როლს თამაშობდეს.
*ნუ მოერიდებით ბავშვის სპეციალისტთან მიყვანას. ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ბავშვს მარტო ვერ გაუმკლავდით. ეს ნიშნავს იმას, რომ მისი პრობლემების მიმართ გულგრილი არ ხართ.
*ფსიქოლოგის დახმარება მაშინ არის საჭირო, როდესაც ბავშვის ქცევა მკვეთრად იცვლება, სიტუაცია აღარ იმართება და ბავშვის შეცვლილი ქცევა უარყოფითად ზემოქმედებს გარშემომყოფებზე.
*მნიშვნელოვანია გესმოდეთ თქვენი შვილის. ამისთვის ხშირი ურთიერთობა უნდა გქონდეთ მასთან, რათა კარგად განასხვაოთ ერთმანეთისგან ნამდვილი და ცრუ საგანგაშო მდგომარეობა.
ბავშვს ოჯახური არაკეთილდღეობის ნიშნების წინა პლანზე წამოწევა ან სხვა ადამიანების უსიამოვნო მდგომარეობაში ჩაგდება შეუძლია. თუმცა ეს ყოველთვის მისი მიზეზით არ ხდება. უბრალოდ, ბავშვი ერთგვარი სიმპტომის ფუნქციას ასრულებს. ასე უწოდებენ ოჯახის ფსიქოთერაპევტები ადამიანს, რომელიც ოჯახში უამინდობის სიგნალს იძლევა (რეაგირებს).
ეს შეიძლება გამოიხატოს სხვადასხვა ფორმით. მაგალითად, უეცრად ბავშვმა ფრჩხილების კვნეტა დაიწყოს, ანდა გაუგებარი სომატური პრობლემები გაუჩნდეს: დაბალი სიცხე დილაობით, წამოხველება. ის ბრაზიანი ხდება. თავისი ასაკიდან და ტემპერამენტიდან გამომდინარე ქვეცნობიერად მშობელთა ურთიერთობის გამოსწორებას ცდილობს, რადგან ორივე უყვარს. ბავშვი გრძნობს, რომ მასზე ზრუნვამ შესაძლოა მშობლები გააერთიანოს. თუნდაც მათ მისი გულისთვის იკამათონ. მისთვის ყველაზე მთავარი დედ-მამის ერთად ყოფნაა. ბავშვი ოჯახში არსებულ ყველა პრობლემას საკუთარ თავში აკონცენტრირებს, შემდეგ თვითონვე სახავს მათი მოგვარების გზებს.
ერთსა და იმავე სიმპტომის უკან შეიძლება სხვადასხვა პრობლემა იმალებოდეს. სწორედ ამაში ვერ ერკვევა მშობელი. აუცილებლობის შემთხვევაში, ფსიქოლოგი იწყებს ოჯახურ, მეუღლეობრივ, ინდივიდუალურ ან ბავშვთა თერაპიას. ძალიან ხშირად ფსიქოლოგები სასურველ შედეგს მაშინაც კი აღწევენ, როცა მათ ერთი მშობელი მიმართავს. როგორც წესი, პოზიტიური ცვლილებების შემდეგ საქმეში მეორე მშობელიც ერთვება, რომელსაც „მანამდე საამისოდ დრო არ ჰქონდა“.
რაც შეეხება სხვადასხვა პრობლემას. ვთქვათ, ყოველ საღამოს, ძილის წინ ბავშვი იწყებს ცელქობას. ამის მიზეზი შეიძლება იყოს მისი პირადი პრობლემები: სიბნელის შიში, უსიამოვნებები სკოლაში, ყურადღების დეფიციტი მშობლებისგან. დედა აძალებს, რომ ის მალევე დაწვეს ლოგინში, მამა კი, პირიქით, მოითხოვს, რომ ის მანამდე არ დაწვეს, ვიდრე კბილებს არ გაიხეხავს. ბავშვი ცდილობს, მშობლებმა იჩხუბონ, მაგრამ სწორედ ის იყოს ჩხუბის საერთო თემა.
მშობლები რჩევებს მეზობლებს და ნათესავებს თხოვენ, არ იციან როგორ მართონ სიტუაცია. ამ შემთხვევაში საუკეთესო გამოსავალი ფსიქოლოგთან კონსულტაციაა. თუ ეს არ მოხდა, ადრე თუ გვიან, მშობლების შფოთვა ბავშვზე აისახება. აუცილებელია, მშობლები გაერკვნენ, საიდან იღებს სათავეს პრობლემა, რატომ იჩენს თავს, იქნებ ამის მიზეზი ბავშვობის დროინდელი ტრავმაა, ბავშვიც საჭიროებს ფსიქოლოგის დახმარებას და იარის დროულ მოშუშებას.
მშობლები ხშირად აღიარებენ, რომ ბავშვის ფსიქოლოგთან მიყვანა მათ უჩვეულო განცდებს უჩენს, თითქოს პასუხისმგებლობას თავიდან იხსნიან და საკუთარ შვილს უცხო ადამიანს ანდობენ. მათ ეჩვენებათ, რომ უვარგისი დედები არიან. მაგრამ რა უნდა ქნას მშობელმა, რომელსაც ბავშვის არ ესმის? რატომ უნდა გაღრმავდეს დედა-შვილური ურთიერთგაუგებრობის ნაპრალი? რასაკვირველია, თუ მშობელმა რამე არ მოიმოქმედა, ნაპრალი თავისით არ ამოივსება. ამიტომ სასწაულის მოლოდინს აზრი არ აქვს. აზრი აქვს ქმედებას.
სამწუხაროდ, ბევრი მშობელი გადაქანცულია იმით, რომ მუდმივად უნდა „გაუგოს“ ბავშვს, უნდა უსმინოს და აიტანოს მისი პრობლემები. სპეციალისტი დაეხმარება მშობელს დაკარგული რესურსის აღდგენაში, მიახმარს მეთოდებს, რომლებიც ამ რესურსს დაუზოგავენ. ფსიქოლოგი თქვენი შვილის თარჯიმანია. ის ბავშვებსა და მშობლებს ნორმალური ურთიერთობის აწყობაში ეხმარება.
გარდა ამისა, შესაძლოა ბავშვს ვინმესთან, ოჯახის გარეთ, ვინმესთან საუბრის ჩვეულებრივი მოთხოვნილება ამოძრავებდეს. ამიტომ ფსიქოლოგთან ვიზიტის შემდეგ არასასურველია ბავშვისთვის დაკითხვის მოწყობა. თუ სურვილი ექნება, დეტალებს ის თავად გიამბობთ.
საკუთარ პრობლემებში თავჩარგული მშობლები ხშირად ვერც ამჩნევენ, რომ მათი შვილი უფრო მოწყენილი გახდა, ნაკლებად აქტიურია და ყურადღებაგაფანტული. ეს ცვლილებები მშობელზე ადრე შესაძლოა მასწავლებელმა ან სკოლის ექიმმა აღმოაჩინოს. ნუ მოაწყობთ ტრაგედიას, მაგრამ ყურადღების მიქცევა აუცილებელია.
ფსიქოლოგები გვირჩევენ, არ ავყვეთ პანიკას და არ ჩავდგეთ პოზაში, როდესაც ბავშვის შესახებ ნეგატიურ შეფასებებს ვისმენთ. უბრალოდ, მშვიდად და მეგობრული განწყობით უნდა გავერკვეთ დეტალებში. თუ ბავშვმა სკოლაში იჩხუბა, დავადგინოთ ვისთან იჩხუბა, ვინ იყო ჩხუბის მოთავე, ვინ იყო ჩხუბის მოწმე, საერთოდ, რა ხდება მის კლასში. ამ გზით მიხვდებით, თუ რატომ მოიქცა ბავშვი ასე და არა სხვაგვარად. იქნებ, ეს ბულინგზე საპასუხო რეაქცია იყო ან მას ვინმესთან მიმართებაში რაღაც პრობლემები ჰქონდა? ვიდრე რაიმეს მოიმოქმედებთ, აუცილებელია საზოგადო სურათის დადგენა.
მეგობრების უქონლობა, იმისდა მიუხედავად, თქვენი შვილი ამოიჩემეს თანატოლებმა თუ მან ამოიჩემა ვინმე, მის ურთიერთობებში არსებულ პრობლემებზე მიუთითებს. მიაქციეთ ყურადღება, აქვს თუ არა მოზარდს დაბალი თვითშეფასება ან არის თუ არა ზედმეტად მშფოთვარე. სხვათა შორის, არანაკლებ საყურადღებოა ბავშვი, რომელიც ძალიან დამჯერია. ამის მიზეზიც შესაძლოა იყოს მასზე განხორციელებული ძალადობა. გამოდის, რომ ფსიქოლოგთან მისვლის მიზეზი შეიძლება ნებისმიერი რამ იყოს? რასაკვირველია, არა. თუ ბავშვმა დროებით უკლო სწავლას, ეს ჩვეულებრივი ამბავია, მაგრამ თუ მან საერთოდ ჩაიქნია ხელი სწავლაზე, აქ უკვე საეჭვო შემთხვევასთან გვაქვს საქმე. მშობლის და მასწავლებლის ყურადღება ბავშვის უეცარმა ცვლილებამ უნდა მიიპყროს. ბავშვი მშვიდი თუ იყო და უცბად ნერვული და კონფლიქტური გახდა, ან პირიქით, ყოველთვის ხალისიანობით გამოირჩეოდა და მისი შინაგანი განწყობა რადიკალურად შეიცვალა, დროა რაიმე მოიმოქმედოთ.
საგანგაშო მდგომარეობის კიდევ ერთი სიმპტომია პრობლემები, რომლებიც არ ქრება. თუ ბავშვმა სწავლა უარყო, რაც საკმაოდ ხშირად ხდება 12-13 წლის ასაკის მერე, გამოკვეთილი პრობლემებიც რომ არ ჰქონდეს, პროფილაქტიკის მიზნით, კარგია ბავშვის ფსიქოლოგთან კონსულტაცია. ბავშვის ცხოვრების ხარისხი ამ შემთხვევაში გაცილებით უმჯობესდება.
თუმცა არსებობს განგაშიც, რომელსაც ტყუილად ტეხენ. მაგალითად, ვიღაცის ოჯახში აუტისტი ბავშვია და სხვა მშობელს ეჩვენება, რომ მისი შვილიც ჟესტიკულირებს, დადის ფეხისწვერებზე, ანუ მშობელი გარეგნულ, არარსებულ ნიშნებსაა გამოკიდებული და ნერვიულობას იწყებს. ანდა დედა და შვილი განსხვავებული ტემპერამენტისაა. დედა მშვიდია, მელანქოლიური, ბავშვი კი მოძრავი და აქტიური. ამიტომ დედას ეჩვენება, რომ მის შვილს რაღაც პრობლემები აწუხებს. ვიღაც კი იმაზე წუხს, რომ მისი შვილი სათამაშოების გამო ბევრს ჩხუბობს და ეშინია, ბავშვი აგრესიული არ გაიზარდოს.
ხშირად პრობლემები დაკავშირებულია ასაკის თავისებურებებთან, რამდენად შეუძლია ბავშვს ემოციების დარეგულირება. მშობლების ტიპური ჩივილებია, რომ ბავშვებს არ აინტერესებთ წიგნები, მარტო გართობაზე ფიქრობენ, სხვების მიმართ მოუთოკავ აგრესიას იჩენენ, კაპრიზობენ, შიშები აქვთ, მაგრამ ავიწყდებათ, რომ გარკვეულ ასაკამდე ბავშვის თავის ტვინის ქერქი, რომელიც პასუხისმგებელია კონტროლზე, ჯერ განვითარებული არ არის. მისი განვითარება კი დამოკიდებულია გარემოზე, ახლობელ ადამიანებთან სწორ ურთიერთობაზე.
