რაზე უნდა ვთქვათ უარი სკოლაში

პარადოქსია, მაგრამ ხშირად სკოლაში იმას გვასწავლიან, რაც ცხოვრებაში არასოდეს გამოგვადგება. ამას აღიარებენ მასწავლებლებიც და მოსწავლეებიც. რაზე უნდა ვთქვათ უარი სკოლაში? ამ თემამ ჰარვარდის პროფესორი დევიდ პერკინსიც დააინტერესა და წიგნი – „მომავლის სიბრძნე“ – დააწერინა. ამჟამად პროფესორი ჰარვარდის განათლების უმაღლეს სკოლაში იმ სამეცნიერო-კვლევითი პროექტის ფუძემდებელია, რომელიც ადამიანის კაპიტალსა და მის განვითარებას შეისწავლის. პერკინსი ამერიკული განათლების რეფორმებში აქტიურად არის ჩართული.

პროფესორს შემდეგი ისტორიის მოყოლა უყვარს: ერთხელ მაჰატმა განდის მატარებელში ასვლის დროს შემთხვევით ცალი ფეხსაცმელი გაძვრა. მატარებელი უკვე დაიძრა და ფეხსაცმლის დაბრუნების საშუალება აღარ იყო. მაშინ განდიმ მეორე ფეხსაცმელიც მოისროლა. ნაცნობის კითხვაზე, ასე რატომ მოიქცა, განდიმ უპასუხა, რომ ერთ ფეხსაცმელს მაინც ვერაფერში გამოიყენებდა, წყვილი კი ვინმეს გამოადგებოდა. ხშირად ეს ისტორია გულუხვობის მაგალითადაც მოაქვთ, მაგრამ, სინამდვილეში ის იმაზეა, თუ რა სჭირდებათ ადამიანებს უფრო მეტად. პროფესორი ამბობს, რომ მასწავლებელმა ამის გარჩევა კარგად უნდა შეძლოს.

მთავარი კითხვა, რომელიც მასწავლებელმა უნდა დასვას, ასეთია: რით არის ღირებული სკოლაში მიღებული ცოდნა? ამას მოსწავლეებიც კითხულობენ: „მასწ, ეს ყველაფერი რას მომცემს?“ მაგრამ მასწავლებლებს ეს შეკითხვა ნაკლებად მოსწონთ, რადგან ფიქრობენ, რომ მათ კომპეტენციაში ეჭვი შეაქვთ. არადა, კითხვაზე პასუხს თვითონაც გამუდმებით ეძებენ და უნდა ეძებონ კიდეც, ისევე, როგორც სკოლის სახელმძღვანელოების და სასწავლო პროგრამების ავტორებმა.

ამ საკითხს ჰარვარდელმა პროფესორმა არა მხოლოდ წიგნი, არამედ ლექციები და დისკუსიები მიუძღვნა. დევიდ პერკინსის აზრით, განათლების სისტემაში კონტენტის კრიზისი დადგა, თუმცა სხვა სადისკუსიო კონკურენტი თემების  გამო, ამაზე ნაკლებად საუბრობენ. ეს თემებია: ინფორმაცია, მიღწევები და კომპეტენტურობა.

ინფორმაცია  – ნებისმიერი განათლება უზარმაზარი მოცულობის ინფორმაციის გადაცემას ემყარება. თუმცა მასში ნაკლებად არის გათვალისწინებული კონკრეტული მოსწავლეების ცხოვრებისეული საჭიროებები. შესანიშნავია მიიღო ახალი ცოდნა, მაგრამ აუცილებელია ბალანსის დაცვა, განსაკუთრებით ციფრულ ეპოქაში. სახელმძღვანელოებში მოცემული ინფორმაცია ყოველთვის არ შეესაბამება იმას, რაც გვინდა, რომ მოსწავლემ იცოდეს.

ჩვენ გვარწმუნებდნენ, რომ სკოლაში მიღებული ცოდნით მთელი ცხოვრება უნდა გვევლო, მაგრამ სკოლის კედლებში მიღებული ცოდნა ხშირად არ შეესაბამებოდა ამ მიზანს. მასწავლებლები დღესაც „იციკლებიან“ „ცოდნის რეზერვუარების“ შექმნაზე, რადგან ჰგონიათ, რომ მასწავლებელმა მხოლოდ გარკვეულ ჩარჩოში მოქცეული ცოდნა უნდა გადასცეს მოსწავლეს.

ამიტომ ტრადიციული სასწავლო გეგმა გაყინულივითაა. სტერეოტიპები მშობლებშიც მდგრადად არის გამჯდარი: „მე ამას ვსწავლობდი და ჩემმა შვილმა რატომ არ უნდა ისწავლოს?“ სასწავლო გეგმა ემსგავსება ძველი ნივთებით გამოტენილ ავტოსადგომს, სადაც უმჯობესია ყველაფერი ძველებურად დარჩეს, ვიდრე ვინმემ მისი დალაგება დაიწყოს.  შედეგად, პროგრამაში არსებული ფაქტებისა და იდეების ხროვა ზოგადი და პირობითია. ის ცოდნა კი, რომელიც არანაირი კონტექსტით არ აქტუალიზირდება, მალევე ეძლევა დავიწყებას.

თავის სემინარებზე პერკინსი ხშირად თხოვს მასწავლებლებს, გაიხსენონ, რა ცოდნა გამოჰყვათ სკოლიდან და რა გამოადგათ ცხოვრებაში (საბაზისო ცოდნის გარდა, რომელიც წერა-კითხვას გულისხმობს). როგორც წესი, ამ კითხვაზე აუდიტორია მკაფიო პასუხს ვერ იძლევა.

მიღწევები –  რადგან მასწავლებელი დიდ ყურადღებას უთმობს „ცოდნის რეზერვუარის“ შექმნას, ის ათვისებულ მასალაზეც ფოკუსირდება. მიღწეულის შეფასების ინსტრუმენტად  მასწავლებელი ქულებს იყენებს. ტრადიციულ პირობებში მიღწევად მიიჩნევა ის, თუ როგორ არის ათვისებული თემა და არა ის, რამდენად გამოადგება ეს ცოდნა მოსწავლეს რეალურ ცხოვრებაში. ამიტომ, ხომ არ არის უკეთესი გადაცემული ცოდნა იყოს აქტუალური და მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანოს მოსწავლის ცხოვრებაში?

მაგალითად, გეოგრაფიის სასწავლო კურსი მოსწავლეებს აიძულებს, დაიმახსოვრონ სხვადასხვა ქვეყნების ქალაქები და მდინარეები. ამ ინფორმაციის ათვისება მიღწეულ მიზნად მიიჩნევა. თუმცა, ცარიელი ფაქტები მოსწავლეს რამეში რომ გამოადგეს, მათ მნიშვნელოვნებასაც უნდა გაესვას ხაზი. ვთქვათ, ქალაქებისა და მდინარეების განლაგება მნიშვნელოვანია სახელმწიფოს განვითარებისთვის, ანუ ამ ცოდნის გამოყენება ისტორიის გაკვეთილზეც შეიძლება. ასეთი ტიპის „გადამკვეთი ბმულები“ სასკოლო დისციპლინებში „ცოდნის რეზერვუარებს“ არ გაყინავს.

ამდენად, მიღწევებზე საუბრისას  ჩვენ უნდა ვიცოდეთ, რა არის ჩვენი საბოლოო მიზანი.

კომპეტენტურობა  – პერკინსი სკოლაში სწავლების „წმინდა გრაალად“ ექსპერტობას ასახელებს. კარგი მაგალითია სასწავლო გეგმა მათემატიკაში. არითმეტიკა გადადის ალგებრაში, გეომეტრიაში და რთულ გამოთვლებში, რომელთა უმეტესობას ცხოვრებაში არ ვიყენებთ. თუ სკოლაში სწავლის დროს იმ სფეროს ექსპერტები გავხდებით, რომელიც არაფერში გვარგია, საქმეებში, რომლებიც ჩვენი ყოფის ნაწილს შეადგენენ, „მოყვარულებად“ დავრჩებით: ბავშვების აღზრდაში, იურიდიული დავების გადაწყვეტაში, ჯანმრთელობაზე ზრუნვაში… პერკინსი გვირჩევს, რომ კოლეჯში ან უნივერსიტეტში გავხდეთ გარკვეულ სფეროს ექსპერტები. სკოლის განათლების პერიოდში კი უმჯობესია ვისწავლოთ სწავლა.

რაზე უნდა ვთქვათ უარი?

პერკინსი ამბობს, რომ არ  შეგვიდგენს ჩამონათვალს, თუ რაზე არ უნდა ვთქვათ უარი სკოლაში, რადგან ის დამოკიდებულია დროის გარკვეულ მონაკვეთზე, იმაზე, თუ რის სწავლა მოგვწონს და სხვ. მაგრამ რაზე უნდა ვთქვათ უარი, ამის შესახებ პროფესორი მეტს გვესაუბრება.

უპირველეს ყოვლისა, ეს არის ენციკლოპედიური მიდგომა, რომელიც სასკოლო განათლებისთვის სრულიად უსარგებლოა. ბევრი ინფორმაციით გაჯერებული სახელმძღვანელო-ენციკლოპედია პრობლემის ერთ-ერთი ნაწილია. ასეთი წიგნით სამიზნეს კი არ ვუახლოვდებით, ვშორდებით და ვსაუბრობთ იმაზე, რაც უკვე შეიცვალა.

ისტორიულად ასე მოხდა, რომ სწავლების პირველი 10-12 წელი აღზრდის უკვე ნაცად კანონს ეთმობოდა. ამის წყალობით სხვადასხვა ეპოქებში ბავშვთა ცხოვრება, ასე თუ ისე, ჰგავდა მათი მშობლების ცხოვრებას, მაგრამ იდეა, თითქოს ხვალ ისე იქნება, როგორც გუშინ იყო,  აშკარად შეიცვალა. ამიტომ საჭიროა განათლების სხვა ხედვა: პირველ პლანზე გადავა ის, რაც ჯერ კიდევ შეუცნობელია და არა ის, რაც უკვე ყველასთვის ცნობილი გახდა.

უარი უნდა ვთქვათ განათლებაზე, რომელიც ტესტირებებით მიღებულ მაღალ შედეგზეა ორიენტირებული. საქმე ისაა, რომ ტესტირების დროს ყურადღება ფოკუსირდება ბოლო ქულაზე და არა სწავლების პროცესის შეფასებაზე – როგორ ემზადებოდა მოსწავლე გამოცდისთვის, როგორია მისი წინა შედეგი და უკუკავშირი პედაგოგთან, რომელიც შენი სწავლების პროგრესზე უნდა ზრუნავდეს.

პროფესორი ამბობს, რომ აუცილებელია ფაქტების გააზრება. მაგალითად, საფრანგეთის რევოლუციის ფაქტების შესწავლის ნაცვლად, უმჯობესია საფრანგეთის რევოლუციის შესწავლა, რათა გაიაზრო ისეთი თემები, როგორიცაა: მსოფლიო კონფლიქტები, სიღარიბე, უთანხმოება ეკლესიასა და სახელმწიფოს შორის. მაშინ შეკითხვას: „მასწ, ამის ცოდნა რას მაძლევს?“ პასუხი მოეძებნება.

დევიდ პერკენსი აღნიშნავს: „მე ალბათ გამიმართლა – ბავშვობაში ცნობისმოყვარე ვიყავი და სიამოვნებას ვიღებდი სწავლისგან. ალგებრა, ისტორია, ამ საგნებს აზარტით ვუღრმავდებოდი“. მაგრამ საკუთარი გამოცდილების მიუხედავად, ის ურჩევს მასწავლებლებს ხშირად მოიგონონ განდისა და მისი ფეხსაცმლის ამბავი. „ყველა მასწავლებელი ურჩევს თავის მოსწავლეს იმ ფეხსაცმლით იაროს, რომელიც გრძელ მოგზაურობაში გამოადგება“, – დარწმუნებულია პროფესორი.