გამოცდილების მიღება  პირდაპირი   დაკვირვებით

სამოქმედო კვლევა შესაძლოა გახდეს საგანმანათლებლო ცვლილების ძლიერი ფაქტორი. სამოქმედო კვლევა ხელს უწყობს პედაგოგებსა და ხელმძღვანელებს, განივითარონ პროფესიული ჩვევები, რაც გულისხმობს მოქმედებას, პროგრესსა და რეფორმას, ინერტულობისა და უმოქმედობის ნაცვლად. სამოქმედო კვლევის განხორციელება  მოქმედ პედაგოგებს მისცემს შესაძლებლობას, სამოქმედო კვლევა გახდეს პროფესიონალ მასწავლებელთა პრაქტიკის განუყოფელი ნაწილი. ეს აუცილებლად დაეხმარება პედაგოგებს, გამოიყენონ სამოქმედო კვლევა სწავლების სხვა მნიშვნელოვან კომპონენტებთან ერთად, როგორებიცაა: სასწავლო პროგრამის შემუშავება, სწავლების მეთოდების სწორი შეფასება, კლასის მენეჯმენტის სტრატეგია, სწავლების სტრატეგია, ბავშვთა სოციალური დაცვა და ა.შ. ასეთი მოქმედებები პედაგოგებში ცვლილებების მიმართ მზაობას განავითარებს.

ხარისხზე ორიენტირებული სასწავლო მიდგომისთვის გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს, მასწავლებელმა ისე დაგეგმოს და განახორციელოს სამოქმედო კვლევა, რომ ეს პროცესი  პედაგოგიური მოღვაწეობის ნაწილად აქციოს. პედაგოგიურ საზოგადოებაში სამოქმედო კვლევასთან დაკავშირებით არსებობს სხვადასხვა მოსაზრებები:

• პედაგოგები არ არიან მკვლევრები, მასწავლებელს რუტინული მუშაობა აღარ უტოვებს  კვლევის ჩატარებისთვის დროსა და შესაძლებლობას.
• მასწავლებლები სამოქმედო კვლევის ფარგლებში კონკრეტულ მონაცემებზე დაყრდნობით იღებენ გადაწყვეტილებებს, რაც სწავლა-სწავლების პროცესის ხარისხის გაუმჯობესებას უზრუნველყოფს.

პედაგოგებს, რომლებიც ატარებენ სამოქმედო კვლევას,  შესაძლებლობა ეძლევათ, მოახდინონ დაკვირვება  საკუთარ კლასში. პირდაპირი დაკვირვება მასწავლებლისთვის არის ნაცნობი და არ მოითხოვს დიდ დროს. სამოქმედო კვლევა მკვლევარ-მასწავლებელს სთავაზობს სისტემატურ და ზუსტ გზას,  დაკვირვების პროცესი აღიქვას, როგორც ხარისხობრივ მონაცემთა შეგროვების  მეთოდი.

სამოქმედო კვლევის დროს სასწავლო პროცესზე დაკვირვება შეიძლება მრავალნაირად განხორციელდეს. ეს იმაზეა დამოკიდებული, თუ როგორი სიტუაციის შესწავლა მიმდინარეობს და რისი შესაძლებლობები არსებობს. მასწავლებელი, შეიძლება მოგვევლინოს როგორც სამოქმედო კვლევის:

1. აქტიური მონაწილე-დამკვირვებელი;
2. პრივილეგირებული, აქტიური დამკვირვებელი;
3. პასიური დამკვირვებელი;
4. დაკვირვების ხასიათიდან გამომდინარე, შესაძლოა დამკვირვებლის ყველა ამპლუაში მონაწილეობა.

აქტიური მონაწილე-დამკვირვებელი

პედაგოგები, მათი საქმიანობიდან გამომდინარე, საკუთარი პედაგოგიური პრაქტიკის აქტიური მონაწილე-დამკვირვებლები არიან. როდესაც სწავლის პროცესში აქტიურად არიან ჩაბმულნი, ისინი აკვირდებიან თავიანთი სწავლების შედეგებს. ცნობილია, რომ ყოველთვის როდესაც ვასწავლით, ჩვენ ვახდენთ შედეგების შეფასებას და შედეგებიდან გამომდინარე ვახდენთ ჩვენი სწავლის მეთოდის კორექტირებას. როდესაც ვართ  საკუთარი პედაგოგიური მოღვაწეობის აქტიური მონაწილე-დამკვირვებელი, შესაძლოა, ძალიან გაგვიტაცოს საკუთარმა საქმიანობამ და დრო არ დაგვრჩეს იმისთვის, რომ ჩვენი დაკვირვების შედეგები ყოველდღიურად სათანადოდ აღვრიცხოთ. მონაცემების ასეთი სახით აღრიცხვა აუცილებელი ნაწილია აქტიური მონაწილე-დამკვირვებლისთვის.

სამოქმედო კვლევის  ანოტაციებიდან კარგად ჩანს, როდესაც მასწავლებლები   თავისი საქმიანობის აქტიური მონაწილე-დამკვირვებლები  არიან. ისინი შეიძლება დააკვირდნენ:

ა) გაკვეთილზე არამოტივირებული მოსწავლეების არასათანადო ქცევას;

ბ)  მოსწალეთა  ჩართულობის ხასიათს;

გ)  ინფორმატიკის გაკვეთილზე, კლავიატურაზე მუშაობის სწავლების დროს, ორი ხელით ბეჭდვის მეთოდის ეფექტურობას.

პრივილეგირებული, აქტიური დამკვირვებელი

პედაგოგებს აქვთ  შანსი, დააკვირდნენ სასწავლო პროცესს უფრო პრივილეგირებულ, აქტიურ ამპლუაში. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, მათ შესაძლოა გაუჩნდეთ სურვილი, დააკვირდნენ საკუთარ მოსწავლეებს ისეთ დროს, როდესაც ისინი არ იქნებიან გაკვეთილის ჩატარებაზე პასუხისმგებელი.

მაგალითი: მათემატიკის მასწავლებელს შეუძლია მუსიკის პედაგოგის მიერ ჩატარებულ გაკვეთილებზე იყოს პრივილეგირებული აქტიური დამკვირვებელი. რაც ნიშნავს –  წაიყვანოს აქტივობა –  ამა თუ იმ აქტივობისას შეუძლია იყოს  მუსიკის მასწავლებლის დამხმარე პედაგოგი, შემდეგი აქტივობისას  დატოვოს საკლასო ოთახის სამუშაო ზონა, შორიახლოდან ადევნოს თვალყური და დააკვირდეს  აქტივობის რომელიმე კონკრეტულ მონაკვეთს. ასე რომ, ხან პედაგოგის, ხან დამხმარის, ხანაც დამკვირვებლის როლში იყოს.  პრივილეგირებული, აქტიური დამკვირვებლობა მოითხოვს საკმაოდ დიდ დროს,  თუმცა  ბევრმა პედაგოგმა გამოხატა კმაყოფილება, რომ ამით მიეცათ შესაძლებლობა: დაკვირვებოდნენ მოსწავლეების ურთიერთობას,  კონკრეტული სწავლების მეთოდის ზეგავლენას მოსწავლეთა ურთიერთობაზე და ა.შ.  პრივილეგირებული, აქტიური დამკვირვებლობა  პედაგოგს ეხმარება დაკვირვების შედეგად მიღებულ ინფორმაციაზე დაყრდნობით, გარკვეულწილად, გააუმჯობესოს საკუთარი პრაქტიკა.

პასიური დამკვირვებელი

პედაგოგებს ასევე შესაძლებლობა აქვთ, სკოლაში ან კლასში პასიური დამკვირვებლის როლში გამოვიდნენ. როდესაც პედაგოგები იკავებენ პასიური დამკვირვებლის ადგილს, ამ დროს ისინი სწავლებაზე პასუხისმგებლები აღარ არიან – მხოლოდ მონაცემთა შეგროვებით არიან დაკავებულნი.

პრივილეგირებული, აქტიური დამკვირვებელი შეიძლება გადაიქცეს პასიურ დამკვირვებლად, როდესაც ისინი ნათლად განუმარტავენ საკუთარ მოსწავლეებსა და კოლეგებს, რომ საკლასო ოთახში იმყოფებიან  მხოლოდ იმიტომ, რათა  დააკვირდნენ, რა ხდება გაკვეთილზე.  ასეთ შემთხვევაში მოსწავლეები  სწრაფად აცნობიერებენ, რომ მათი პედაგოგი არ აპირებს ჩვეულ სტილში გაკვეთილის ჩატარებას და მათთან ურთიერთობას. პედაგოგს შეუძლია, უბრალოდ გამოაცხადოს, რომ დღეს „მე ვაპირებ გიყუროთ და დანახულით ავიმაღლო ჩემი ცოდნა!“ მასწავლებლის ამპლუადან გამოსვლა შესაძლოა იყოს უჩვეულო გამოცდილება თავად პედაგოგისთვის და ასევე იყოს პედაგოგისთვის უნიკალური საშუალება, დააკვირდეს საკუთარ მოსწავლეებს სხვა რაკურსიდან და უცხო თვალით.

მკვლევარი პედაგოგები, კლასში ჩართულობის სხვადასხვა დონის გათვალისწინებით, შეიძლება გახდნენ მონაწილე დამკვირვებლები და შეაგროვონ საველე ჩანაწერები. შეიძლება გამოიყენონ მრავალი საშუალება გამოკვლევისთვის, მაგალითად: ინტერვიუები, კითხვარები, დამოკიდებულების სკალა, რათა შეაგროვონ ინფორმაცია.

 მკვლევარმა პედაგოგებმა  შეიძლება ისარგებლონ ახალი ან არსებული სასკოლო არქივებით და მოსწავლეების არტეფაქტებით. ყველაზე ხშირად მკვლევარი პედაგოგები მონაცემთა შეგროვების რაოდენობრივ მეთოდს მიიჩნევენ მონაცემთა მნიშვნელოვან წყაროდ, რითაც მათი კვლევა დაკავშირებული ხდება სხვადასხვა  მოთხოვნებთან, რაც შესაბამის წლიურ პროგრესში გამოიხატება.

სამოქმედო კვლევის დროს რა წყაროებს უნდა დაეყრდნონ მკვლევარი მასწავლებლები?

სამოქმედო კვლევის ციკლის დროს ცნობილია, რომ მკვლევრები არ უნდა დაეყრდნონ მხოლოდ ერთ წყაროს _ ინტერვიუს, მიმოხილვას ან სხვა რომელიმე ერთ ინსტრუმენტს. სამოქმედო კვლევის განმახორციელებელმა პირებმა უნდა შეადგინონ „ტრიანგულაციის მატრიცა“ _ მარტივი ცხრილი, რომელიც გვიჩვენებს მონაცემთა მრავალ წყაროს, რომელთაც გამოიყენებენ კვლევის თითოეულ შეკითხვაზე პასუხის გასაცემად.  მაგალითად, შეგვიძლია განვიხილოთ  ტრიანგულაციის მატრიცა,  სადაც განხილულია  მონაცემთა შეგროვების ტენდენციები.

 სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ხარისხობრივი კვლევის სიძლიერე გამოიხატება ტრიანგულაციაში, მრავალი და არა მხოლოდ ერთი საშუალების გამოყენებით ინფორმაციის შეგროვებაში, ეს არის `მრავალინსტრუმენტული~ მიდგომა.  სამოქმედო კვლევის ჩატარებისას, ეს ნიშნავს იმას, რომ პედაგოგი არის კვლევის იარაღი, რომელიც მონაცემების შეგროვებისას ხანგრძლივად იყენებს მრავალ მეთოდს და `კომპლექსურ საკითხებსა თუ მოვლენებს იკვლევს განსხვავებული რაკურსიდან~