შეფასებასა და კონტროლს მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია სასწავლო პროცესში. ამისთვის მასწავლებლები სხვადასხვა აქტივობას ვიყენებთ: ტესტირებას, თხზულებას, დამოუკიდებელ სამუშაოს, გაკვეთილის მოყოლას… ასეთივე წარმატებით შეგვიძლია გამოვიყენოთ არატრადიციული, ერთი შეხედვით მარტივი, მაგრამ საკმაოდ ნაყოფიერი მეთოდი – თემატური კარნახი.
კარნახი – ეს არის ცოდნის შემოწმება კითხვების დასმის გზით. ის უნდა შეესაბამებოდეს შესასწავლ თემას, სახელმძღვანელოს და პროგრამას. მასალა შეიძლება იყოს მიმდინარე გაკვეთილის თემა ან ნაწარმოების განვლილი თავი, ან გამიზნული იყოს ახსნილი მასალის უკეთ გაგებისთვის. ის უმთავრესად 20 კითხვისგან შედგება, რომლებიც შეიძლება ორ ვარიანტად შეადგინოს მასწავლებელმა. კარნახი (ანუ კითხვების დასმა) შეიძლება, საჭიროებისამებრ, 10-12 წუთს გაგრძელდეს. მისი ჩატარება სასურველია გაკვეთილის ბოლოს ან, სიტუაციის შესაბამისად, გაკვეთილის ნებისმიერ ეტაპზე. მოსწავლეები თავისუფალ ფურცლებზე წერენ მხოლოდ კითხვის ნომერს და მიუწერენ პასუხს, დასრულების შემდეგ კი მასწავლებელს ჩააბარებენ. შემოწმებისას თითო სწორი პასუხისთვის მოსწავლე მიიღებს თითო ქულას, ნახევარი პასუხი კი შეფასდება 0.5 ქულით.
ამ ტიპის დავალებას შეჯიბრების ხასიათი აქვს და მოსწავლეთა მაღალი მოტივაციით გამოირჩევა. კარნახი ასტიმულირებს მოსწავლის წარმოსახვას, რაც ეხმარება მას, შესასწავლი საგნები საკუთარ იდეებსა და გამოცდილებას დაუკავშიროს. მოსწავლეთა ინტერესი არც დავალების დასრულების შემდეგ, პასუხების დეტალური განხილვის ეტაპზე ნელდება.
ისტორიის გაკვეთილზე კარნახს თავისებურებებიც აქვს:
- ისტორიული კარნახის მეთოდური თავისებურება, უწინარეს ყოვლისა, განისაზღვრება თამაშის ელემენტებით, რომლებიც საზოგადოდაა დამახასიათებელი ისტორიული მოვლენების რეკონსტრუირებისთვის, რადგან წარმოსახვას და ვიზუალური მოდელების გამოყენებას ყოველთვის აქვს თამაშის კონტექსტი.
- კარნახის დროს კითხვა-პასუხის კომპლექსი სწორად უნდა წარიმართოს, კითხვებს უნდა ჰქონდეს თანმიმდევრული ხასიათი და გამოირიცხოს მონოტონური აღქმა. მასწავლებლის კითხვებმა მოსწავლეთა ემოციები უნდა გამოიწვიოს: „ოჰ, ეს ხომ ვიცი!“ „ეს ხომ ადვილია“ და ა.შ.
- კარნახის დროს გასათვალისწინებელია გამოსაკითხი ინფორმაციის ოდენობაც.
- კითხვები ძირითადად დახურული ტიპისა უნდა იყოს, გულისხმობდეს მკაფიო, ერთმნიშვნელოვან პასუხს, ნათლად იყოს ფორმულირებული და არ დააბნიოს მოსწავლე. უნდა გვახსოვდეს, რომ პასუხის ხარისხი პირდაპირ უკავშირდება კითხვის ხარისხს.
- ვინაიდან კარნახი ორ ვარიანტად მიმდინარეობს, პარალელური შეკითხვები თანაბარი დონისა უნდა იყოს. მაგალითად, თუ ჯვაროსნული ლაშქრობების შესწავლისას შეკითხვის 1–ელი ვარიანტი ასეთია: „ევროპის რომელი მონარქები მონაწილეობდნენ მესამე ჯვაროსნულ ლაშქრობაში?“, – ამავე სირთულისა უნდა იყოს მე–2–ც: „რომელი მეფეები მონაწილეობდნენ მეორე ჯვაროსნულ ლაშქრობაში?“ თუ ეს წესი დაირღვა, კარნახი ჩავარდება, რადგან მოსწავლეები სამართლიანად გააპროტესტებენ დავალებას და მოითხოვენ თანაბარ პირობებს.
კითხვის ტიპები
- ისტორიული კარნახის დროს კითხვები სხვადასხვანაირია, მაგრამ როგორც არ უნდა აიგოს ისინი, მათში აუცილებლად უნდა შედიოდეს კითხვითი სიტყვა (სად? როდის? ვინ? და ა.შ.) და გარემოება (დაასახელეთ… ჩამოთვალეთ… და ა.შ.).
- კითხვები მარტივიც შეიძლება იყოს და რთულიც. მაგალითად, მარტივია კითხვა: „ვინ და როდის დააარსა მონღოლთა სახელმწიფო“? – აქ მხოლოდ თარიღისა და ვინაობის დასახელებაა საკმარისი, მოითხოვს გახსენებას, მეხსიერების დაძაბვას; რთულია კითხვა: „რამ განაპირობა მონღოლთა საყაენოს ტერიტორიული ზრდა სხვადასხვა მიმართულებით?“ აქ მოსწავლემ აუცილებლად უნდა ჩართოს წარმოსახვა, გაიხსენოს მონღოლთა დროინდელი რუკა, ქვეყნის გეოგრაფიული მდებარეობა, მეზობლები, დაპყრობითი ომების მიმართულებები და კითხვას ისე გასცეს პასუხი.
- კითხვა შესაძლოა გათვლილი იყოს ერუდიციაზე. „რა რის პაპირუსი?“ – ამ კითხვაზე პასუხის გასაცემად აუცილებელია: ა) მოკლედ აღიწეროს პაპირუსის დამზადების ტექნოლოგია, რაც არცთუ იოლია და ბ) განიმარტოს სახელწოდება, რაც შედარებით ადვილია.
- სხვადასხვა ტიპის კითხვები თანმიმდევრულად უნდა ენაცვლებოდეს ერთმანეთს. მაგალითად, კითხვას: „რა იყო ნორმანების ირლანდიაზე თადასხმის მიზეზი?“ (კითხვა რთულია, მოითხოვს ვიტარების ცოდნას) – მოსდევს კითხვა: „ვინ მეთაურობდა ირლანდიაში ნორმანთა წინააღმდეგ ბრძოლას?“ (კითხვა მარტივია და მხოლოდ დამახსოვრებაზეა გათვლილი).
კარნახი უმოკლესი გზაა ისტორიაში განვლილი მასალის (თემების) გასამეორებლად, რადგან გამოკითხვის ასეთი ფორმა მოსწავლეთა აზროვნების მობილიზებას ახდენს (კითხვა-პასუხის რეჟიმი, უბრალო კითხვისგან განსხვავებით, დიდ ძალისხმევას მოითხოვს) და აღქმას აძლიერებს. შეიძლება ისტორიული კარნახის დაწერა ცნებებზე, თარიღებზე, მაგრამ ის სრულიად სხვა შინაარსს იძენს, როდესაც მას ისტორიული თემების კომპლექსური შესწავლისთვის ვიყენებთ და მოსწავლეთა ცოდნასა და უნარებსაც კომპლექსურად ვამოწმებთ. ისტორიული კარნახის თემატურად ჩატარების უპირატესობა იმითაც გამოიხატება, რომ ამ დროს ყოველი მომდევნო შეკითხვა განსხვავებულ საკითხს ეხება, მაგრამ იმავე თემის ფარგლებში, რაც მოწავლეებს მარცხზე მეტად წარმატებისთვის განაწყობს. ამ დროს მოსწავლის მოლოდინი („ახლა რა შეკითხვა იქნება?“) და მისი გონებრივი აქტივობაც განსაკუთრებულია და ის თავს მოდუნების უფლებას არ აძლევს.
ისტორიის გაკვეთილზე თემატური კარნახის დროს სხვადასხვა ტიპის კითხვებს ვიყენებ: „ვინ?“ – ავლენს ისტორიული პირების ცოდნას; „როდის?“ – ამოწმებს ქრონოლოგიის ცოდნას, მოვლენებისა და ფაქტების ისტორიულ დროსთან დაკავშირების უნარს; „სად?“ – სივრცეში ორიენტაციისთვისაა აუცილებელი; „რა არის ეს?“ – მოსწავლეს ფართოდ ინფორმირებისა და ცნებათა ძირითადი აპარატის მოწესრიგების საშუალებას აძლევს; „ჩამოთვალეთ…“ – მსგავსი ფაქტების დალაგებაზეა ორიენტირებული; „ახსენით, შეადარეთ, დაასახელეთ მიზეზები ანდა შედეგები…“ – ცოდნის ფორმულირებისთვის გამოიყენება.
თემატური კარნახის მაგალითი ისტორიაში: „კოლუმბამდელი ამერიკის ცივილიზაციები. ინკები“ (ისტ. VII, 1,2,6,10)
კითხვები:
პასუხები:
თემატური კარნახი, როგორც მოსწავლეთა ცოდნის კონტროლის და პასუხების მიღების საფუძველი, ხელს უწყობს სწორი კომუნიკაციის დამყარებას გაკვეთილზე, ავითარებს და აკონტროლებს სააზროვნო უნარებს, ხელს უწყობს მოსწავლის დაინტერესებას ისტორიით, ზრდის შეჯიბრებითობის სურვილს, არ ჭირდება დროის დიდი დანაკარგი მოსამზადებლად, არ გულისხმობს პრეზენტაციას, ანდა დაბეჭდვას და ამით მოსახერხებელია გაკვეთილზე, რითაც სწავლის პროცესი გაცილებით სწრაფი და ეფექტურია.
