გრაფიკულ წინმსწრებ აქტივობას ამერიკელი პროფესორი, მკვლევარი და კონსულტანტი განათლების მეთოდოლოგიურ საკითხებში ჯონ კლარკის ხსნის, როგორც გარკვეული თანმიმდევრობით ან თანმიმდევრობის გარეშე დალაგებულ სიტყვებს, რომლებიც ქმნიან გარკვეულ ურთიერთკავშირს და ცნების ინდივიდისეულ წარმოდგენას. ეს დიაგრამებია, მაგრამ გარკვეულწილად, „ნარატიული“ დიაგრამები, რომლებიც სურათებისა და სქემების ნაცვლად სიტყვებს შეიცავენ, დიაგრამის ფორმა კი კონკრეტული სახის ორგანიზაციულ სტრუქტურას ან აზროვნების მოდელს წარმოადგენს, რომელიც შეიძლება განვაზოგადოთ (მაგალითად, მიზეზი და შედეგი, აღწერა, პრობლემა და მისი გადაჭრის გზები, თეზისი, არგუმენტაცია და მაგალითები და ა.შ.)
სხვა სიტყვებით, გრაფიკული წინმსწრები აქტივობა არის დიაგრამა სიტყვებით, რომლის ფორმას განსაზღვრავს განსახილველი საკითხის შინაარსი, ცნება, პრობლემა. ეს აქტივობა ეფექტიანი ინსტრუმენტია არა მხოლოდ იდეების გენერირებისა თუ მოსწავლეთა ცოდნის გააქტრიურებისთვის, არამედ ნასწავლის ანალიზისთვის, მსჯელობისა და შეჯამებისთვის.
როდის და როგორ შეიძლება გამოიყენოს მოსწავლემ გრაფიკული დიაგრამები
მოსწავლეებს შეუძლიათ გამოიყენონ დიაგრამები როგორც საშინაო დავალების შესრულების დროს, ისე საკლასო სამუშაოს ჩატარებისას. ეს დაეხმარება მათ არსებული ცოდნის, ინფორმაციის მოწესრიგებასა და გამოყენებაში
მასწავლებელს შეუძლია გამოიყენოს აქტივობა როგორც ახალი მასალის გაცნობა-წარდგენისას, ისე მასალის ათვისების შემდეგ, შეჯამებისა და მსჯელობის დროს.
გრაფიკული დიაგრამების გამოყენება შესაძლებელია ინდივიდუალური და ჯგუფური სამუშაოს დაგეგმვისა და ორგანიზებისას
აქტივობის დახმარებით მოსწავლეები:
თვალნათლივ ხედავენ ცნებების, კონცეფციების, განსახილველი საკითხების ურთიერთკავშირს.
მიღებულ ინფორმაციას აორგანიზებენ ლოგიკურად.
ყურადღებას ამახვილებენ მნიშვნელოვან საკითხებზე.
ვიზუალურად გამოსახავენ შესასწავლს, უკეთ იმახსოვრებენ მასალას.
აქტიურობენ ისეთი მოსწავლეებიც, რომლებიც ნაკლებად ერთვებიან პროცესში ტრადიციული/ფრონტალური/ინდივიდუალური გამოკითხვის დროს.
მათ უვითარდებათ კრიტიკული აზროვნების უნარ-ჩვევები.
სპეციალურ საგანმანათლებლო ლიტერატურაში გრაფიკული წინსმრები აქტივობები შეიძლება შეგხვდეთ შემდეგი დასახელებებით:
გონებრივი რუკა/სემანტიკური რუკა/ასოციაციური რუკა/ცნებების რუკა/ ქსელი
პრაქტიკული გამოყენება
გრაფიკული წინმსწრები აქტივობის გამოყენებისას გაკვეთილებზე ხელს შევუწყობთ მოსწავლის მეტაკოგნიტური უნარების განვითარებასაც. მაგალითად, მეცხრე კლასში ერთ- ერთ გრიფირებულ სახელმძღვანელოში(„საგამომცემლო სახლი სწავლანი“
თანაავტორები: ვახტანგ როდონაია, ნინო ნაკუდაშვილი, ავთანდილ არაბული, მარინე ხუციშვილი, მანანა გიგინეიშვილი, ლაურა გრიგოლაშვილი, ლალი დათაშვილი) ექვსი აკადემიური საათი ეთმობა „ავთანდილის ანდერძს“ ვეფხისტყაოსნიდან. საგულისხმოა, რომ სახელმძღვანელოს პირველი თავი, საუკუნო საგზალი, იწყება სწორედ ამ ნაწყვეტით. მეთოდური მითითების თანახმად, მასწავლებელი მოსწავლეებთან ერთად იხსენებს ვეფხისტყაოსნის სიუჟეტს, ანდერძის დაწერის წინაპირობას, კლასში მსჯელობენ იმის შესახებაც, თუ რა არის ანდერძი, როდის და რისთვის იწერება ის და შემდეგ უკვე შეისწავლიან მხატვრული ანალიზის ელემენტებს ( კერძოდ, დაბალი და მაღალი შაირის რაობასა და გარჩევას).
აუცილებლად მიგვაჩნია იმის აღნიშვნა, რომ მოცემული თემის საფუძვლიანად, სიღრმისეულად, საინტერესოდ და მოსწავლეთათვის მისაღებ ფორმებში დასამუშვებლად ექვსი აკადემიური საათი საკმარისი არ არის. სახელმძღვანელოს ავტორების შრომა ნამდვილად პატივსაცემია და ეს ყველაფერი წყალში რომ არ ჩაიყაროს, პრაქტიკასა და საკუთრივ საგაკვეთილო პროცესში გამოკვეთილ პრობლემებიც უნდა გავითვალისწინოთ. ამ კონკრეტული წერილის მიზანი ეს არ გახლავთ, ამიტომ საკითხს აღარ ჩავუღმავდებით.
შევეცდებით გაგიზიაროთ ის გამოცდილება, რამაც კარგი საფუძველი მოამზადა თემით დაინტერესებისთვის და გაზარდა მოსწავლეთა მოტივაცია ამ პროგრამული ტექსტის დასამუშავებლად.
დაფის შუაში იწერება ცნება. ამ შემთხვევაში – ანდერძი.
მოსწავლეები ასახელებენ ყველაფერს, რაც ცნების შესახებ ახსოვთ, იციან, გაუგონიათ.
ჩვენს შემთხვევაში დაფაზე ერთმანეთის თანმიმდევრობით გაჩნდა საინტერესო ჩანაწერები: წერილი, სიკვდილის წინათგრძნობა, თხოვნა, სურვილი, ცხოვრების ბოლოსიტყვაობა, ის, რაც რჩება სიკვდილის შემდეგ, სიმდიდრე და ფული?(დაისვა დამაზუსტებელი კითხვა – მხოლოდ მდიდარ ან ფულიან ადამიანებს შეიძლება გაუჩნდეთ ანდერძის დაწერის სურვილი? მოსწავლე დაფიქრდა და საბოლოოდ ჩავინიშნეთ ქონების გადაბარება), „განძი“ და განძი ( ნაანდერძევი ნივთი, მაგალითად, უბრალო საყოფაცხოვრებო ნივთი, შთამომავლებისთვის ისეთივე ფასდაუდებელი შეიძლება იყოს, როგორც ძვირფასთვლიანი ბეჭედი. ამიტომ ბრჭყალები და მის გარეშე), საიდუმლო,დანაბარები, გამომშვიდობება, მომავალ თაობასთან ურთიერთობა…
დაფაზე ჩანაწერების გაკეთებისას მოსწავლეები ასაბუთებდნენ საკუთარ მოსაზრებებს, მსჯელობდნენ ერთმანეთის ვერსიებზე.
ამის შემდეგ მათ დაურიგდათ ფურცლები, რომლებზეც მოცემული იყო ცნების ენციკლოპედიური განმარტება და აგრეთვე განმარტებები განმარტებითი ლექსიკონებიდან(ნიმუში: ანდერძი _ 1. ხელნაწერი წიგნის ანდერძი არის მინაწერი, რომელიც დართული აქვს ძირითად ტექსტს არეებში. მასში აღნიშნულია ხელნაწერის გადამწერის, შემკვეთელის, ზოგჯერ ავტორის ვინაობა, გადაწერის ადგილი, დრო, გადაწერის მიზანი, საწერი მასალა და სხვა. ანდერძებს, საყურადღებო ცნობების შემცველობიდან გამომდინარე წყაროს მნიშვნელობა ენიჭება; 2. ანდერძს უწოდებენ ასევე სახარებიდან ვნების კვირის პირველ საკითხავს, რომელიც შეიცავს იესო ქრისტეს გამოსამშვიდებებელ საუბარს თვის მოწაფეებთან; 3. იურიდიული ძალის დოკუმენტი, რომელიც პიროვნების გარდაცვალების შემდგ მისი ქონების მემკვიდრეობითობას განსაზღვრავს…)
მიღებული ცნობების გაანალიზების შემდეგ ვუბრუნდებით დაფაზე გამოსახულ „რუკას“ და ვავსებთ შეძენილი ცოდნის თანახმად ან ვათავისუფლებთ ზედმეტი/შეუსაბამო აღმნიშვნელებისგან.
გამოიკვეთა, რომ ანდერძს გარდა მათთვის კარგად ნაცნობი მნიშვნელობისა კიდევ დამატებითი, სხვა მნიშვნელობაც ჰქონია. ამის შემდეგ მოსწავლეებმა სამუშაო რვეულებში შეავსეს ცხრილი – ვიცოდი – ახლა შევიტყვე – მინდა მეტი გავიგო.
სამუშაოს ჯამში დასჭირდა ერთი სრული აკადემიური საათი და მეორე გაკვეთილზე – მიღებული ცნობების შეჯერება. ამის შემდეგ მოსწავლეები გაეცნენ ცნობილი ადამიანების (დავით აღმაშენებლის, გრიგოლ ხანძთელის, ფრანსუა ვიიონის,სესილია თაყაიშვილის და სხვათა) ანდერძებს. გამოკვეთეს ამ ანდერძების დაწერის მიზანი, იმსჯელეს ავტორების პიროვნულ მახასიათებლებზე, რაც ტექსტებში იყო გამოკვეთილი. ამის შემდეგ კი დავიწყეთ უშუალოდ ტექსტზე მუშაობა.
