გეოგრაფიული მდებარეობა სახელმწიფოს პოლიტიკური, ეკონომიკური თუ კულტურული განვითარების ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ფაქტორია. ხშირად სწორედ გეოგრაფია განსაზღვრავს ისტორიას, გეოგრაფიული მდებარეობით აიხსნება ამა თუ იმ ქვეყნის ისტორიული განვითარების თავისებურებები, ის აღმასვლა თუ დაცემა, რომელიც სახელმწიფოს ამა თუ იმ ეპოქაში განუცდია.
ამ თემის განხილვისას გაკვეთილზე პრობლემა კრიტიკული აზროვნების ამოქმედებით გადაიჭრება. მოსწავლეები მოახდენენ შედარება-შეპირისპირებას, დაკავშირებას, ანალიზის საშუალებით შეიცვლიან წარმოდგენას გეოგრაფიულ მდებარეობაზე.
გაკვეთილი იწყება ანჯეი ვაიდას ფილმით „კატინი“, რომელიც სსრკ-პოლონეთის ურთიერთობას და მეორე მსოფლიო ომის პერიოდს ეხება. ფილმის დასაწყისში კარგად ჩანს პოლონეთის გოგრაფიული მდებარეობის ასპექტები. 1939 წლის 1 სექტემბერს მესამე რაიხის არმიამ დაიწყო პოლონური კამპანია და შეიჭრა პოლონეთის ტერიტორიაზე, ხოლო 17 სექტემბერს პოლონეთში შევიდა საბჭოთა არმია. სწორედ ამ პროცესებს ასახავს ფილმის პირველი ორი წუთი: ხიდზე ერთმანეთს ხვდებიან აღმოსავლეთიდან დასავლეთისკენ და დასავლეთიდან აღმოსავლეთისაკენ გაქცეული ადამიანები. „ჩვენ უკან გერმანელები არიან“, „ნუთუ არ იცით – საბჭოთა კავშირი დაგვესხა თავს!“ – ისმის შეძახილები. ხალხი დაბნეულია, აღარ იცის, საით წავიდეს. დამეთანხმებით, საკმაოდ ემოციური ეპიზოდია.
პოლონეთის ბედი ხომ დიდწილად იმან განაპირობა, რომ ის სამ ძლიერ და აგრესიულ სახელმწიფოს – რუსეთს, ავსტრიასა და პრუსიას შორის იყო მოქცეული, რომლებიც თანდათან ისაკუთრებდნენ პოლონეთის ტერიტორიებს და ბოლოს (XVIII საუკუნის ბოლოს) მთლიანად გაინაწილეს ეს ოდესღაც ძლიერი სახელმწიფო.
ფილმის ორწუთიანი მონაკვეთის ნახვის შემდეგ მასწავლებელი სვამს კითხვებს:
- რა ემოცია აღგიძრათ ნანახმა?
- რა ფაქტორებმა განაპირობა ფილმში აღწერილი ამბავი?
- რა როლი შეასრულა ქვეყნის ისტორიაში გეოგრაფიულმა მდებარეობამ?
- არის კი ხელსაყრელი გეოგრაფიული მდებარეობა ქვეყნის განვითარების გარანტი? გაიხსენეთ მაგალითები.
მაგალითი I. შვეიცარია ევროპის ოთხ წამყვან სახელმწიფოს – საფრანგეთს, გერმანიას, ავსტრიასა და იტალიას შორის მდებარეობს. ასეთი მდებარეობა თავისთავად საფრთხის შემცველია და სავსებით შესაძლებელი იყო, შვეიცარიას პოლონეთის ბედი გაეზიარებინა (მით უფრო, რომ შვეიცარიელების ნაწილის მშობლიური ენა გერმანულია, ნაწილისა – ფრანგული, ხოლო ნაწილისა – იტალიური), მაგრამ მოხდა სულ სხვა რამ – ევროპის დიდი სახელმწიფოები შეთანხმდნენ, რომ არც ერთს არ ჰქონოდა ტერიტორიული პრეტენზიები შვეიცარიის მიმართ. პირიქით, ისინი გარანტად დაუდგნენ ამ ქვეყნის დამოუკიდებლობას, ტერიტორიულ მთლიანობას და ნეიტრალიტეტს. თითქმის ორი საუკუნეა, შვეიცარია მსოფლიოში ერთადერთი გარანტირებული ნეიტრალიტეტის ქვეყანაა, რამაც ეს მთიანი, ზღვაზე გასასვლელის არმქონე სახელმწიფო ერთ-ერთ ყველაზე მდიდარ, აყვავებულ, მშვიდ და უსაფრთხო ქვეყნად აქცია. ეს ნათელი მაგალითია იმისა, რომ ერთი შეხედვით არახელსაყრელი გეოგრაფიული მდებარეობა განსაზღვრულ პირობებში უაღრესად ხელსაყრელი გახდა.
მაგალითი 2. გეოგრაფიულმა მდებარეობამ გადაარჩინა ტაილანდი კოლონიალიზმის უღელს. ინდოჩინეთის ნახევარკუნძულის დასავლეთის ნაწილის ქვეყნები ბირმა (მიანმა) და მალაიზია ბრიტანეთის კოლონიები გახდნენ, აღმოსავლეთ ნაწილის ქვეყნები: ვიეტნამი, ლაოსი, კამბოჯა – საფრანგეთისა, მათ შორის მდებარე ტაილანდი კი დამოუკიდებელ სახელმწიფოდ დარჩა, რადგან ინგლისი და საფრანგეთი ამ ქვეყნის ხელში ჩასაგდებად ერთმანეთთან ომს მოერიდნენ და ამჯობინეს, იგი ბუფერულ სახელმწიფოდ დაეტოვებინათ.
შემდეგ მასწავლებელი მოსწავლეებს აძლევს დავალებას: სახელმძღვანელოში მოცემული დიაგრამებისა და რუკების მიხედვით იმსჯელონ, რა გავლენა მოახდინა საქართველოს გეოგრაფიულმა მდებარეობამ ქვეყნის საზღვრების ცვალებადობაზე.
მოსწავლეები მსჯელობის შედეგად დაადგენენ, რომ საქართველოს ხელსაყრელი გეოგრაფიული მდებარეობა გახდა მისი განვითარების შემაფერხებელი ფაქტორი, რადგან მას დაეკისრა უმძიმესი ფუნქცია: როგორც ქრისტიანული სამყაროს უკიდურესი აღმოსავლეთით მდებარე ქვეყანა, ის პირველი უნდა შებრძოლებოდა აზიიდან დაძრულ მომთაბარე თუ ისლამურ სახელმწიფოთა ურიცხვ ჯარებს, რამაც განაპირობა ცალკეულ სამეფო-სამთავროებად მისი დაშლა და საბოლოოდ რუსეთთან შეერთება.
ანალოგიისთვის მოსწავლეები ბიზანტიისა და სომხეთის გეოგრაფიული მდებარეობასაც გაიხსენებენ, რადგან სწორედ ის იყო ძირითადი ფაქტორი, რომელმაც განსაზღვრა ამ ქვეყნების ტრაგიკული ისტორია: სომხეთმა და ბიზანტიამ, როგორც დამოუკიდებელმა სახელმწიფოებმა არსებობა შეწყვიტეს, მათი მოსახლეობა კი კატასტროფულად შემცირდა და სხვა ქვეყნებში გაიფანტა.
მოსწავლეები ზემოხსენებული ქვეყნების გეოგრაფიულ მდებარეობას საქართველოს მდებარეობას შეადარებენ, იმსჯელებენ, რა საფრთხეს შეიძლება შეიცავდეს ერთი შეხედვით ხელსაყრელი გეოგრაფიული მდებარეობა და როგორაა შესაძლებელი ამ საფრთხეების შესაძლებლობად გადაქცევა, ანუ გააკეთებენ SWOT- ანალიზს.
საშინაო დავალება:
- კონტურულ რუკაზე დაიტანონ საქართველოს საზღვრები;
- აირჩიონ სხვადასხვა კონტინენტის სამი ქვეყანა და გააანალიზონ მათი გეოგრაფიული მდებარეობის ძლიერი და სუსტი მხარეები.
ამ გაკვეთილზე მოხდება რამდენიმე კომპეტენციის განვითარება: წიგნიერებისა, სემიოტიკური, შემოქმედებითი და კრიტიკული აზროვნებისა.
მომდევნო გაკვეთილზე განიხილავთ საქართველოს მაკრო-, მეზო- და მიკროგეოგრაფიულ მდებარეობას.
