ჩვენს პლანეტაზე არსებობს გეოგრაფიული ობიექტები, რომლებიც თავისი განსაკუთრებულობით გამოირჩევიან, თუმცა მათ შესახებ შეიძლება ბევრმა ჩვენგანმა არაფერი იცის. არადა ისინი ნამდვილად იმსახურებენ აღიარებას და ცნობადობას. გავეცნოთ ზოგიერთ მათგანს.
ხმელეთიდან ყველაზე დაშორებული კუნძული
კუნძული ტრისტან და კუნია ატლანტის ოკეანის სამხრეთ ნაწილში მდებარეობს და დედამიწაზე ხმელეთიდან ყველაზე დაშორებული დასახლებული კუნძულია. აფრიკის ნაპირებიდან ის დაახლოებით 288 კმ-თაა დაშორებული, ხოლო სამხრეთ ამერიკის სანაპიროდან – 3360 კმ -ით. აი წმინდა ელენეს კუნძული კი, სადაც უახლოესი დასახლებული პუნქტია, სულ რაღაც 2160 კმ-შია. ტრისტან და კუნიას სახელი მისი აღმომჩენის პორტუგალიელი ზღვაოსნის პატივსაცემად ეწოდა. კუნძულის ფართობი 100 კვ. კმ-ია.
კუნძული ვულკანური წარმოშობისაა. ტერიტორიიის უდიდესი ნაწილი მოქმედ ვულკანს დედოფალ მარიას უკავია, ამიტომაც ადამიანები მხოლოდ კუნძულის ჩრდილო-დასავლეთ ნაწილში, საკმაოდ მცირე ტერიტორიაზე ცხოვრობენ. ადამიანები პირველად კუნძულზე მე-19 საუკუნეში გამოჩნდნენ. ამერიკელი „რომანტიკოსების“ ჯგუფი შეეცადა აქ თავისი კომუნა დაეარსებინა. მაგრამ მალევე კუნძული დიდი ბრიტანეთის საკუთრება გახდა და 1817 წელს ინგლისელებმა აქ ფორტი მალკოლმე ააშენეს, სადაც სამხედრო ქვედანაყოფი განთავსდა. ამჟამად კუნძულზე მუდმივად დაახლოებით 300 კაცი ცხოვრობს. მოსახლეობა საკმაოდ მრავალეროვანია – ამერიკელთა შთამომავალნი, ინგლისელელები, ჰოლანდიელები და იტალიელები.
დღესდღეობით ტრისტან და კუნიას 10 კაციანი საბჭო მართავს. მათ შემადგენლობას კუნძულ წმინდა ელენეს გუბერნატორი ამტკიცებს. მოსახლეობა ორჯერ – 1906 და 1962 წლებში – იძულებული გახდა კუნძული დაეტოვებინა და ორჯერვე ეს ვულკანის ამოფრქვევის გამო მოხდა. მათ რამდენიმე წლით მოუწიათ ევაკუაცია , მაგრამ ორჯერვე უკან დაბრუნდნენ.
კუნძულზე მოსახლეობა ძირითადად თევზჭერითაა დაკავებული. ასევე მისდევენ მიწათმოქმედებას და მეცხოველეობას. მიუხედავად იმისა, რომ კუნძული რამდენიმე ათასი კმ-თაა დაშორებული ცივილიზებული სამყაროდან, აქ ყველაფერია ნორმალური ცხოვრებისთვის: სკოლა, საავადმყოფო, ეკლესია, რადიოსადგური. უცნაური სახელწოდების პატარა ქალაქი – შვიდი ზღვის ედინბურგი ტრისტან და კუნიას დედაქალაქი და ერთადერთი დასახლებული პუნქტი კუნძულზე. კუნძულზე არაა აეროპორტი, ამიტომ საზღვაო ტრანსპორტი ერთადერთი საშუალებაა ამ ეგზოტიკურ კუნძულზე მოსახვედრად ან ადგილობრივების გარესამყაროსთან დასაკავშირებლად.
უნაპირო ზღვა
თუ მსოფლიოს ფიზიკურ რუკას დააკვირდებით, შენიშნავთ, რომ ატლანტის ოკეანეში ჩრდლოეთი ამერიკის კონტინენტთან, 20-40 გრადუსიან განედებს შორის, ღია მწვანე ფერის დიდი ოვალური ფორმის სივრცეა. ეს ბუნების ნამდვილი საოცრება – სარგასის ზღვაა.
სარგასის ზღვა ატლანტის ოკეანეში მდებარეობს და რამდენიმე ფართო ოკეანური დინებებითაა შემოფარგლული. იგი დასავლეთიდან გოლფსტრიმის, ჩრდილოეთიდან ჩრდილო-ატლანტიკური, აღმოსავლეთიდან კანარის, სამხრეთიდან კი პასატური დინებებითაა შემოსაზღვრული და ერთადერთი ზღვაა დედამიწაზე, რომელსაც სანაპირო არა აქვს. დინებების ეს სისტემა საათის ისრის მიმართულებით წრიულად მოძრაობს და ჩრდილო-ატლანტიკურ სუბტროპიკულ სპირალს ქმნის. დინებები როგორც კაშხლები ან წყალგამყოფები ისე მოქმედებენ და სარგასის ზღვის წყალს არ აძლევენ საშუალებას ჩრდილოეთ ატლანტიკის ცივ წყალს შეერიოს. ზღვის პირობითი საზღვრები წლის განმავლობაში იცვლება ანუ „ მოგზაურობს“, რის გამოც ზღვის ფართობი შეიძლება 8-დან 4 მლნ კვ.კმ-მდე შეიცვალოს.
სარგასის ზღვა იმითაცაა გამორჩეული და განსხვავებული, რომ მასში ძალიან დიდი რაოდენობით წყალმცენარეებია. წყლის 1 კვ. კმ. ზედაპირზე დაახლოებით 2 ტონა წყალმცენარეა. ზღვა 1492 წელს ქრისტეფორე კოლუმბმა აღმოაჩინა და სახელიც უწოდა – „წყალმცენარეებიანი ქილა“. საინტერესოა ის ფაქტიც, რომ აქ არსებული ყველა წყალმცენარე ერთი ფერისაა. ამიტომ პორტუგალიელმა მეზღვაურებმა მას „სარგასო“ უწოდეს, რადგან ჰაერის ბუშტუკები, რომლებიც წყლის ზედაპირზე წარმოიქმნება და გადაადგილდება, პორტუგალიაში გავრცელებული ამ სახელწოდების ყურძნის ჯიშს წააგავს.
დიდი ხნის განმავლობაში ოკეანოგრაფები ვერ ადგენდნენ, თუ როგორ გაჩნდნენ აქ ეს წყალმცენარეები. ერთი ვერსიის მიხედვით ისინი კუბიდან, ბაჰამისა და ანტილიის კუნძულებიდან, ასევე მექსიკის ყურის წყლებიდან შემოდიოდა. სინამდვილეში კი აღმოჩნდა, რომ ისინი ამ ზღვაში იბადებიან, იზრდებიან და კვდებიან კიდეც. როცა წყალმცენარეები კვდებიან, ის ბუშტუკები, რომლებზეც ისინი არიან დამაგრებულები სკდებიან და მცენარეები ოკეანის ფსკერზე იძირებიან.
ზღვის ზედაპირულ წყლებში ფაუნისა და ფლორის დაახლოებით 69 სახეობას ითვლიან. ზღვის წყალი უფრო მარილიანია მის გარემომცველ ოკეანურ წყალთან შედარებით. ის მკვეთრი ლურჯი ფერისაა და ჩვენს პლანეტაზე ყველაზე გამჭვირვალე წყალია. წყლის ტემპერატურა ყოველთვის მაღალია და იანვარში 20-23 გრადუსიდან ივლისში 21-27 გრადუსამდე ვარირებს. ასეთი ტემპერატურის პირობებში კი წყალმცენარეები და სხვა მიკროორგანიზმები სწრაფად იზრდებიან და ვითარდებიან.
სარგასის ზღვის სიღრმე 4-7 კმ-ია. დამახასიათებელი ამინდია შტილი, რადგან ზღვა მაღალი ატმოსფერული წნევის ზონაში მდებარეობს. ადრე ამ ადგილებში ხშირად იძირებოდნენ გემები იმ ცხოველებთან ერთად, რომლებიც გადაყავდათ, ამიტომ ზღვის ფსკერი ადამიანებისა და ცხოველების მრავალრიცხოვან ჩონჩხებს ინახავს.
სარგასის ზღვის კიდევ ერთი თავისებურება ისაა, რომ იგი მტკნარი წყლის თევზების აკვანია. ისინი აქ ზაფხულში ამერიკისა და ევროპის მდინარეებიდან მოცურავენ და ქვირითის დაყრის შემდეგ კვდებიან. მათი შვილები კი საკუთარი ინსტიქტებითა და ორიენტირებით, უზარმაზარ სივრცეებს გადაცურავენ ხოლმე და ზუსტად იმ ადგილებში ბრუნდებიან, სადაც მათი მშობლები ცხოვრობდნენ. 8-9 წლის შემდეგ კი ისინი უკან ბრუნდებიან სარგასის ზღვაში, ქვირითს ყრიან და თავად კვდებიან.
სარგასის ზღვას „ქალურ“ ზღვასაც უწოდებენ წყნარი ამინდისა და შტილის გამო. თუმცა ეს მხოლოდ ერთი შეხედვით ჩანს ასე. და ბოლოს, ზღვა უდიდეს გავლენას ახდენს ჩვენი პლანეტის ჩრდილოეთ ნახევარსფეროს კლიმატზე.
პანტანალი
პანტანალი – ასე ჰქვია მსოფლიოში ყველაზე დიდ ჭაობს, რომელიც ბრაზილიის სამხრეთ-დასავლეთით და ნაწილობრივ ბოლივიასა და პარაგვაიში მდებარეობს. მისი ზომები მართლაც გამაოგნებელია: მდინარე პარაგვაის აუზში მისი ფართობი 195 ათასი კვ. კმ-ია. მიუხედავად მისი არცთუ სახარბიელო და მიმზიდველი სტატუსისა პანტანალი თავისი განუმეორებელი მცენარეული საფარით და ცხოველთა სამყაროთი ნამდვილი აღმოჩენა და სამოთხეა მეცნიერებისა და ტურისტებისთვის.
ტბა ტანგანიკა
ზამბიის, ტანზანიის, ბურუნდისა და კონგოს დემოკრატიული რესპუბლიკის საზღვართან დედამიწაზე ყველაზე გრძელი ტბა – ტანგანიკა მდებარეობს. ტბა 1858 წელს აღმოაჩინეს ინგლისელმა მკვლევრებმა ჯონ სპიკმა და რიჩარდ ბერტონმა. ტბა მარტო თავისი სიგრძის (673 კმ) გამო არაა საინტერესო, იგი სიღრმით და წყლის მოცულობით მეორე ტბაა მსოფლიოში (1470 მ ). და კიდევ, ტანგანიკა გამოირჩევა თავისი საინტერესო, მრავალფეროვანი და უცნაური ფაუნით.
უშუაია
უშუაია (არგენტინა) დედამიწაზე ყველაზე სამხრეთით მდებარე ქალაქია. იგი ცეცხლოვანი მიწის პროვინციის ადმინისტრაციული ცენტრია. მისი მოსახლეობა 45 ათასი კაცია.
