ხუთშაბათი, მარტი 28, 2024
28 მარტი, ხუთშაბათი, 2024

ჩანაწერები – წარმატებული სწავლების აუცილებლობა

წინა თავებში ჩვენ აღვნიშნეთ, რომ მოსწავლეები სხვადასხვა ჩანაწერებს წარმატებული სწავლების ერთ-ერთ პირობად მიიჩნევენ. ეს, ჩვეულებრივ, სასწავლო მასალის მოკლე ჩანაწერებია, მათი წყარო კი სახელმძღვანელო, ინტერნეტგვერდები ან მიცემული კონსპექტებია. პედაგოგმა კლასს შეიძლება უკარნახოს, დაფაზე დაუწეროს ან ეკრანზე პროექციით მიაწოდოს აუცილებელი რეზიუმე. ჩანაწერები, ანუ იგივე შენიშვნები, აუცილებელია მასალის ნათლად გაგებისთვის. ისინი გვეხმარებიან ნასწავლი მასალის მიმოხილვაშიც.

როდესაც ადამიანები ითვისებენ პრაქტიკულ ცოდნას, მაგალითად: ვიოლონჩელოზე დაკვრას, ჩანაწერები შეიძლება არც დასჭირდეთ. თუმცა ასეთ დროსაც პედაგოგები ამჯობინებენ მოსწავლეს მისცენ რაიმე სახის წერილობით მითითება, რათა მათ აიცილონ შეცდომები, მოსწავლის დამოუკიდებელი პრაქტიკული მუშაობისას.

როდისმე გიცდიათ, ერთდროულად თან გესმინათ და თანაც გეწერათ? სამწუხაროდ, ბევრი პედაგოგი (განსაკუთრებით უმაღლესი სასწავლებლის) დღემდე აიძულებს მოსწავლეებს ლექციის მსვლელობისას ჩანაწერების გაკეთებას. შედეგად უნივერსტიტეტები სავსეა სტუდენტებით, რომლებიც ვერ ახდენენ სასწავლო მასალაზე კონცენტრირებას, რადგან დაკავებულნი არიან კონსპექტირებით, რომელიც ხშირ შემთხვევაში არაადეკვატურია. ამგვარი მეთოდის არაფორმალური ახსნაა: “ასე ვსწავლობდი მე, ასევე შეუძლიათ ისწავლონ მათაც!“ ამ პრინციპის უფრო მასშტაბური გამოყენებით „ქვის ხანაში“ დავრჩებოდით.

საეჭვო პრაქტიკაა, მოსწავლეს მივცეთ დამოუკიდებლად მასალის დაკონსპექტების საშუალება, თუ, რა თქმა უნდა, განსაკუთრებული ნიჭით დაჯილდოებული მოსწავლეები არ გვყავს ან მასალა ძალიან მარტივია. ეს აზრი თუ საეჭვოდ მიგაჩნიათ, მაშინ შეეცადეთ შეამოწმოთ სუსტი მოსწავლის კონსპექტი. გარწმუნებთ გაოგნებული დარჩებით. თუ გსურთ, რომ დაეხმაროთ მოსწავლეებს, კონსპექტირების უნარის განვითარებაში, მაშინ ამისთვის სპეციალურად გამოყავით დრო, მაგალითად, თემის ახსნისას ყოველ 15 წუთში ორი წუთი. ეს მასალაზე კონცენტრირებას და მის გააზრებას აუმჯობესებს და ჩანაწერიც ხარისხიანი ხდება.

პედაგოგთა უმრავლესობა, მოსწავლეებს მზა ჩანაწერებით ამარაგებს. განვიხილოთ, როგორ ხდება ეს.

 

სახელმძღვანელოდან გაკეთებული ჩანაწერები

თუ სახელმძღვანელო, რომელიც კარგადაა დაწერილი და ხელმისაწვდომია, თქვენი სასწავლო კურსის ყველა ასპექტს მოიცავს და მოსწავლეს უზრუნველყოფს აუცილებელი  ინფორმაციით, თქვენ ძალიან გაგიმართლათ! როცა სახელმძღვანელო საკმაოდ ინფორმაციულია, შეგიძლიათ მიუთითოთ, რომელი თავები გამოტოვონ ან უმჯობესია მოსწავლეებთან ერთად მონიშნოთ ის თავები, რომლებიც კავშირშია  მასალასთან, რომელსაც იმ მომენტში გადიხართ. თუკი მსგავსი სახელმძღვანელოს გამოყენება გიწევთ, თხოვეთ მოსწავლეებს თან იქონიონ ის და პერიოდულად იხელმძღვანელეთ.

მასწავლებელთა უმრავლესობას არ აქვს ფუფუნება, ჰქონდეს ის სახელმძღვანელოები, რომლებიც მათ მოთხოვნებს აკმაყოფილებს. ამიტომ მოსწავლეები დამოუკიდებლად აკონსპექტებენ ნასწავლ მასალას.

 

მოსწავლეთათვის ჩანაწერების მომზადება.

წინასწარ მომზადებული ჩანაწერები, მართალია, დიდ დროს მოითხოვს, მაგრამ ბევრი უპირატესობა აქვს. ჩანაწერების გაკეთების ნებისმიერი ფორმისას, იქნება ეს დაფაზე დაწერილი, ეკრანზე გამოტანილი, ნაკარნახევი თუ ჩამოსარიგებელი, ჩანაწერი საჭიროა იყოს:

  • მოკლე. რეზიუმე სჯობს დაწვრილებით ინფორმაციას შეიცავდეს. აუცილებლობის შემთხვევაში, მიუთითეთ შესაბამისი თავები სახელმძღვანელოდან. ხაზი გაუსვით საკვანძო საკითხებს.
  • მარტივი. ნუ შეეცდებით მოსწავლეებზე შთაბეჭდილების მოხდენას. გამოიყენეთ მარტივი სიტყვები და განმარტეთ ტექნიკური ტერმინები. ერიდეთ, ოცსიტყვიანზე ვრცელ წინადადებებს.
  • საინტერესო. იზრუნეთ გაფორმებაზე. სადაც შესაძლებელია მარტივი და გასაგები დიაგრამების გამოყენება. ნუ გადატვირთავთ ჩანაწერს მონაცემებით – ასეთ მასალას ისინი უბრალოდ არ კითხულობენ.
როგორ გავხადოთ ჩანაწერი გასაგები.

ერიდეთ ნაცვალსახელებს, მაგალითად, “ესენი“, „ისინი“, „ეს“, „ის“. ერიდეთ აზრის გაბნევას, რაც შეიძლება ნაცვალსახელების ხმარებით იყოს გამოწვეული. შეცვალეთ ისინი მონათესავე სიტყვებით. მაგალითად:

„ხის წვა, ისევე როგორც ნახშირის, იწვევს ჰაერის დაბინძურებას, თუმცა ეს განახლებადი რესურსია“.

აქ მოსწავლე იფიქრებს, რომ ნახშირზეა საუბარი.

ამ წინადადების ნაცვლად გამოიყენეთ:

“ხის წვა, ისევე როგორც ნახშირისა, იწვევს ჰაერის დაბინძურებას, თუმცა ხე განახლებადი რესურსია“.

ერიდეთ წინადადებაში რთული კონსტრუქციების გამოყენებას.

ერიდეთ უარყოფით ფორმულირებებს, დადებითი უფრო გასაგებია. მაგალითად:

„მექანიზმი ხშირად არ ზიანდება, თუ ლილვი დაზეთილია“.

ამ ფორმულირების ნაცვლად, უმჯობესია წინადადება ასე ჩამოვაყალიბოთ: “დაზეთეთ ლილვი, რომ თავიდან აიცილოთ მექანიზმის დაზიანება“.

 

ჩანაწერების მომზადება ჩამოსარიგებელი სახით

ჩანაწერების ჩამოსარიგებლად მომზადება საგაკვეთილო დროის ეკონომიაა და ზუსტად შეესაბამება დასახულ ამოცანებს. ასეთი მასალის მომზადება დროს მოითხოვს. მოსწავლეები გულდასმით აგროვებენ დარიგებულ მასალას, მაგრამ არ მიმართავენ მას, თუ გაკვეთილზე ეს მასალა არ იყო განხილული.

მასწავლებლები ხშირად, გაკვეთილზე არიგებენ მასალას. შემდეგ კი ისე ხდება, რომ მოსწავლეები, ნაცვლად იმისა, რომ პედაგოგს მოუსმინონ, მიცემულ ჩანაწერებს ეცნობიან. ამიტომ ჯერ თემა ახსენით, მოსწავლეებთან ერთად მიმოიხილეთ და შემდეგ დაურიგეთ მათ მზა ჩანაწერები.

მეორე ვარიანტი – სწავლებისას, პერიოდულად მიმართეთ დარიგებულ მასალას, მაგრამ ამ შემთხვევაში დარწმუნებული უნდა იყოთ, რომ გისმენენ.

რასაც არ უნდა აკეთებდეთ, დარწმუნდით, რომ დარიგებული მასალა გამოიყენეს. ზოგი მასწავლებელი არიგებს არასრულყოფილ მასალას, სადაც დიაგრამები მოცემული არაა, ქვეთავები დაუსრულებელია, კითხვებზე პასუხი არაა და ა. შ. ამ შემთხვევაში მასალის შევსება, სასარგებლო დავალების სახეს იღებს, რომელიც ახდენს მასალის „პერსონიფიცირებას“ მოსწავლესთან. მოსწავლეებს მიეცით რეკომენდაცია, გააკეთონ მასალაში დამატებითი ჩანაწერები.

ბევრი სპეციალისტი თავს იტვირთავს დიდი რაოდენობით დასარიგებელი მასალის შექმნით. ნუ შეეცდებით სახელმძღვანელოს შექმნას – ამის ნაცვლად გააკეთეთ საჭირო ლიტერატურის ჩამონათვალი. არ მისცეთ მოსწავლეს საათში ერთ ფურცელზე (A4 ფორმატი) მეტი, რადგან შეიძლება მათი გაღიზიანება გამოიწვიოთ. გააკეთეთ ორმხრივი კოპირება. ახლა ავტომატურად ფურცლის თითო გვერდზე აკეთებენ კოპირებას, რომ ვაკეთებდეთ ორმხრივად, მაშინ ჩვენ წელიწადში მინიმუმ ტყის ერთ მასივს გადავარჩენდით.

 

პროექტორის ან დაფის გამოყენება

კონსპექტის წარმოება პასიური სამუშაო პროცესი არ უნდა იყოს. თავდაპირველად ახსენით თემა, შემდეგ კი სთხოვეთ კლასს, რვეულებში გააკეთონ ნასწავლის რეზიუმე. მაგალითისთვის წარმოიდგინეთ ფიზიკის მასწავლებელი, რომელმაც ეს-ესაა ახსნა „სიმძლავრის“ განმარტება და ემზადება დაფაზე შემდეგი ჩანაწერების გასაკეთებლად:

 

სიმძლავრე

სიმძლავრე წარმოადგენს ენერგიის მოხმარების სიჩქარეს და იზომება ვატებში. ერთი ვატი უდრის ერთ ჯოულს წამში. მაგალითად, თუ ელექტრომოტორი 3 წამის განმავლობაში მოიხმარს 18 ვატ ენერგიას, მისი სიმძლავრე იქნება წამში 6 ჯოული  ან 6 ვატი.

სიმძლავრე = გარდაქმნილი ენერგია/დახარჯული დრო.

 

ზემოთ აღნიშნულის მაშინვე დაფაზე  დაწერის ნაცვლად, მასწავლებელს შეუძლია დაწეროს სათაური და შემდეგი შეკითხვით მიმართოს კლასს – რა არის სიმძლავრის განსაზღვრება და მისი ერთეული? დამაკმაყოფილებელი პასუხი იქნება პირველი წინადადება, რომელსაც მასწავლებელი წაიკითხავს და კლასი ჩაიწერს. შემდეგ მასწავლებელი იკითხავს: „რას უდრის ერთი ვატი?“ ეს შეკითხვა განაპირობებს, ჩანაწერის მეორე წინადადების ფორმულირებას. შემდეგ ჩაიწერება მესამე წინადადება, ფრაზამდე “მისი სიმძლავრე იქნება….“. მასწავლებელი რომელიმე მოსწავლეს სთხოვს ფრაზის დასრულებას. ბოლოს მასწავლებელი სვამს შეკითხვას: “როგორ გამოისახება სიმძლავრის ფორმულა?“ – და დაფაზე სწორ პასუხს წერს. მოსწავლეებს მოსწონთ, ჩანაწერის შედგენაში მონაწილეობის მიღება, რაც მათ საკუთარი წარმატებულობის განცდას უმყარებს. შეძლებისდაგვარად შეეცადეთ, დაფაზე წერისას გამოიყენოთ მოსწავლისეული ფორმულირება.

პროექტორის გამოყენებისას ტექსტი თანდათანობით უნდა ჩნდებოდეს, მოსწავლეების პასუხებისა ან მათ მიერ წინადადების დასრულების მიხედვით. ტექსტი შესაძლოა უშუალოდ სამუშაო პროცესისას შედგეს. ეს მოსწავლეების პროცესში ჩართულობას იწვევს.

 

კარნახით შესრულებული ჩანაწერები.

კარნახი – ყველასთვის ნაცადი მუშაობის მეთოდია, თუმცა მოსწავლეები ამ მეთოდს, უფრო მოსახერხებლად მიიჩნევენ, ვიდრე ჩანაწერის კოპირებას. ამავე დროს კარნახი ძალიან უძნელდებათ მათ, ვინც ნელა წერს, ან ეს-ესაა კალამი დაკარგა! პრობლემის გადაჭრა შესაძლებელია, თუ კარნახის პარალელურად ჩანაწერს დაფაზეც გავაკეთებთ.

კარნახისას, ისაუბრეთ ნელა და გასაგებად, შეახსენეთ სასვენი ნიშნები. თავის ჩანაწერს მოსწავლე დაფის ჩანაწერს შეადარებს და ასე შეამოწმებს მის სისწორეს.

 

 სამეცადინო კონსპექტით მუშაობა როგორც სწავლების მეთოდი

სცადეთ და დაურიგეთ კლასს გაკვეთილის მოკლე კონსპექტი გამოტოვებული სათაურებით, რომელთა ქვეშაც ადგილია გამოტოვებული, და სთხოვეთ მოსწავლეებს ჩაწერონ შესაბამისი სათაურები, სრული წინადადებებით. ეს მათ მასალის წაკითხვისა და მისი ათვისებისკენ უბიძგებს. შედეგად იქმნება ისეთი სათაურები, როგორიცაა, მაგალითად: „გული, როგორც სისხლის ნასოსი“, ან „გულისცემის სიხშირე იზრდება, კუნთების სისხლზე მოთხოვნილების შესაბამისად“. კონსპექტების სამუშაო პროცესში გამოყენების სხვა ხერხები, შეგიძლიათ მოიძიოთ დოკუმენტში „უსიტყვოდ სწავლება“ („Teaching without talking“), www.geoffpetty.com საიტზე.

 

რისთვისაა საჭირო კონსპექტები?

არ დაარიგოთ ისეთი ჩანაწერები, რომლებსაც მოსწავლეები არასდროს გამოიყენებენ. მიეცით ჩანაწერები გვერდების მიხედვით და შეამოწმეთ რამდენად აითვისეს მათ იქ მოცემული ინფორმაცია.

ნუ დახარჯავთ ზედმეტად ბევრ დროს ჩანაწერებზე. თუ შეამჩნევთ, რომ ყოველ საათში ხუთ წუთზე მეტს ხარჯავთ ჩანაწერებზე, ან თქვენ მიერ დასარიგებლად გამზადებული მასალა სულ უფრო ვრცელი ხდება, მაშინ უმჯობესია, მისცეთ საჭირო ლიტერატურის ჩამონათვალი. ჩანაწერები უნდა შეიცავდეს მხოლოდ რეზიუმეს.

 

წყარო:

1.Geoff Petty.Teaching Today a Practical Guide. 4-th Edition Publisher: Oxford University Press. 2009, p. 235-239.

 

 

 

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი