ბერნარდ შოუ ჩვეული მახვილგონივრულობით შენიშნავდა: „მან საერთოდ არაფერი არ იცის, მაგრამ თავი ყოვლისმცოდნე ჰგონია _ იდეალური მონაცემები წარმატებული პოლიტიკური კარიერისათვის“. ისტორია მოწმობს, რომ „ყოვლისმცოდნეობის“ მანია ემართება თითქმის ყველა ბელადს, დიქტატორს, დამპყრობელს, დიდი თუ მცირე ძალაუფლების პატრონს. საკმარისია მართვის სადავეების მოხელთება ნებისმიერ დრო-სივრცულ არეალში, რომ განსხვავებულ სავარძელსა თუ ტატხზე მჯდომს უჩნდება განცდა, თითქოს მოულოდნელად გონება უნათდება, გასხივოსნდება და ყველასა და ყველაფრის გაგება, აღქმა, გაანალიზება, გამოცნობა, ამოხსნა შეუძლია. ამიტომაც რთულია მათთან ურთიერთობა. ეს ადამიანისაგან დიდ ჭკუას, მოქნილობასა და სიფრთხილეს მოითხოვს. ყველა ვერ იქნება დიოგენესავით თამამი. როდესაც მაკედონელი სახელგანთქმულ, მაგრამ უპოვარ ფილოსოფოსს ამალით ესტუმრა, ის მზეს ეფიცხებოდა და ყურადღება არც მიუქცევია. არისტოტელეს გაზრდილმა ხელისუფალმა იცოდა მოაზროვნის ფასი, ამიტომაც გამოელაპარაკა და გულმოწყალედ უთხრა, მთხოვე, რაც გინდაო, რაზეც დიოგენემ უპასუხა, გაიწიე, მზეს ნუ მიჩრდილავო. ამგვარი პასუხით აღფრთოვანებულ მაკედონელს უთქვამს, მაკედონელი რომ არ ვიყო, დიოგენეობას ვისურვეობდიო. ხელისუფალთან პირდაპირსა თუ ირიბ შეწინააღმდეგებას არაერთი მწერლის მოცელილი თავიც მოჰყოლია, თუმცა იყვნენ დაუმორჩილებელი, თავმოყვარე, მოუდრეკელი ხელოვანნიც.
ამჯერად ორ ეპიზოდს გავიხსენებთ მიხეილ ჯავახიშვილისა და გოეთეს ცხოვრებიდან. მათში მწერლისა და ხელისუფლის ურთიერთობის ფსიქოლოგიური ნიუანსები კარგად წარმოჩნდება. ზოგადად, გოეთე, ილია ჭავჭავაძეს „მრისხანე და მიუკარებელ მყინვარწვერს“ რომ აგონებდა, ის მწერალი იყო, რომელიც სახელისუფლებო ელიტაში ტრიალებდა. ვაიმარის სასახლის მინისტრს სიმდიდრემ და კეთილდღეობამ ხელი არ შეუშალა შემოქმედებით საქმიანობაში. 80 წელს იყო გადაცილებული, როდესაც „ფაუსტის“ მეორე ნაწილი დაწერა, სიკვდილსაც თავის სარეცელზე შეხვდა, მშვიდად და უმტკივნეულოდ. მისი უკანასკნელი სიტყვებიც კი „სინათლე, მეტი სინათლე“ _ დარჩა კაცობრიობას.
ჯავახიშვილი იცნობდა სახელისუფლო ელიტას, მაგრამ მათთან არ თანამშრომლობდა, რადგან საბჭოთა იდეოლოგია მისთვის მიუღებელი იყო. მართალია, ჰქონდა პოლიტიკური საქმიანობის გამოცდილება, მაგრამ მას შემდეგ, რაც დახვრეტას გადაურჩა, წინააღმდეგობის ფორმად მხოლოდ მხატვრული სიტყვა აირჩია. ამ წინააღმდეგობას შეეწირა იგი. 1937 წელს დახვრეტილი მწერლის არც ბოლო სიტყვები და არც საფლავი არ იცის საქართველომ.
მიხეილ ჯავახიშვილის შვილი ქეთევან ჯავახიშვილი თავის მოგონებებში იხსენებს ერთ ეპიზოდს, როდესაც ჯავახიშვილი სტალინს, საბჭოთა კავშირის ერთპიროვნულ მმართველს, შეეწინაღმდეგა: „ოცდათექვსმეტ წელს მამა წითელი დროშის ორდენით დააჯილდოვეს. კრიტიკული ისრებისაგან, უფრო სწორედ, კეტებისგან უწყალოდ ნაგვემი მწერლისთვის მთავრობის ამგვარი ყურადღება წამახალისებელი და სტიმულის მიმცემი გახლდათ. ორდენი მამას კრემლში გადასცეს ქართული დეკადის დღეებში. ჯილდოს მიღებისას მას მოკლე სამადლობელი სიტყვა უთქვამს და აღუნიშნავს, რომ მალე გამოქვეყნდება მისი რომანი ცხრასს ხუთი წლის რევოლუციაზე და ამ მოძრაობაში მონაწილე ქართველი ქალის ტრაგიკულ ბედზე. ხელის ჩამორთმევისას სტალინს უკითხავს, რომანს რა უწოდეთო. „ქალის ტვირთი“, _ უპასუხია მამას. „ქალის ტვირთი, ტვირთი“, _ გაუმეორებია სტალინს და მოულოდნელად _ „ქალის ხვედრი“ ხომ არ აჯობებდაო. „არა მგონია… რომანში ორი ქალი მყავს გამოყვანილი, ერთმა შეძლო რევოლუციონერის მძიმე ჯვრის ტარება, მეორე ამ ტვირთმა გასრისა“, „ო, მაშინ სხვა საქმეა“,_ უთქვამს სტალინს“. თვითონ ქეთევან ჯავახიშვილი მამის საქციელს ასე აფასებს: „აქ ჩანს მიხეილ ჯავახიშვილის ხასიათი. როგორი გასაბედია. სტალინი გირჩევდეს და შენ მაინც შენსაზე იდგე. ალბათ, ბევრი ვერ გაუძლებდა ცდუნებას, თანხმობით ესიამოვნებინა სტალინისათვის“. მართლაც, არერთი მაგალითია იმისა, რომ ბევრი ვერ უძლებდა ამ „ცდუნებას“.
ამ ეპიზოდში, რა თქმა უნდა, ერთი მხრივ, კარგად წარმოჩნდება, მიხეილ ჯავახიშვილის მრწამსი, ზნეობა, სიმამაცე, მეორე მხრივ, პოლიტიკოსის, სტალინის, თავდაჯერებულობა, ყოვლისმცოდნეობის ილუზია, რომელიც მას უფლებას აძლევს, შენიშვნა მისცეს პროფესიონალ, აღიარებულ მწერალს. თუმცა ეს არ არის გასაკვირი. ისტორიამ სტალინის ხელოვნების საქმეებში ჩარევის კიდევ არაერთი მაგალითი იცის.
ამ შეხვედრამ გაგვახსენა გოეთეს ცხოვრების ერთი ეპიზოდი, რომელსაც ეკერმანი, მისი უახლესი მეგობარი და მდივანი თავის შესანიშნავ ჩანაწერებში, გვაცნობს. ამ ეპიზოდში მისი და ნაპოლეონის შეხვედრა და საუბარია აღწერილი. ნაპოლეონი ამ დროს დამპყრობელი იყო, გოეთე _ დაპყრობილი ქვეყნის წარმომადგენელი. ეს მათ არ უშლიდა ხელს, ერთმანეთის მიმართ პატივისცემაში. ერთ შეხვედრაზე ნაპოლეონს გოეთესთვის უთქვამს: „თქვენ ხართ კაცი“. ნაპოლეონი კარგად იცნობდა გოეთეს შემოქმედებას, განსაკუთრებით მოსწონდა „ახალგაზრდა ვერთერის ვნებანი“, რომელიც თურმე შვიდჯერ წაეკითხა და ეგვიპტეში ლაშქრობისასაც თან ჰქონდა. მან გოეთე საპატიო ლეგიონის ორდენითაც დააჯილდოვა. გოეთე, მართლაც, მწვერვალივით ზემოდან დაჰყურებდა მიწაზე მიმდინარე ქარიშხლიან პოლიტიკურ მოვლენებს და მის მაღალ შუბლს ერთი ნაოჭიც არ ათრთოლებდა. გოეთეც აღტაცებული იყო ნაპოლეონით, რომელიც, მისი აზრით, ბედისწერას ეთამაშებოდა. ისინი რამდენჯერმე შეხვდნენ ერთმანეთს და მათი საუბარს თემა ყოველთვის ხელოვნება იყო.
გოეთე თავისი შემოქმედებიდან განსაკუთრებით გამოარჩევდა რომანს „ახალგაზრდა ვერთერის ვნებანი“, რომლის შესახებაც აბობდა: „ეს ქმნილება ვარხვივით საკუთარი გულის სისხლით გამოვკვებე. მასში იმდენი რამეა ჩემი ჩადებული, იმდენი სული და გულია ჩემი საკუთარი, იმდენი გრძნობა-გონება, რომ ათიოდე ასეთი პატარა ტომისაგან შედგენილი რომანი გამოვიდოდა. ამის მიუხედავად, მისი გამოსვლიდან მხოლოდ ერთხელ მაქვს წაკითხული. როგორც უკვე მითქვამს, და მეორედ ამას ვერიდები. ეს წიგნი ხმაურიანი ასაფეთქებელი რაკეტებითაა დამუხტული! დავხედავ და ცუდად ვხვდები, მეშინია, ისევ იმ პათოლოგიურ მდგომარეობაში არ ჩავვარდე, საიდანაც ის შეიქმნა“. როგორც ცნობილია, ვერთერის სახის შექმნით გოეთე თვითონ გათავისუფლდა თვითმკვლელობის სურვილისაგან, თუმცა ამ წიგნმა ისეთი დიდი გავლენა მოახდინა მკითხველზე, რომ თვითმკვლელობათა მთელი სერია გამოიწვია, ფსიქოლოგიაში კი გაჩნდა ტერმინი „ვერთერიზმი“, რომელიც უარყოფილი სიყვარულის გამო სუიციდს გულისხმობს.
და ერთი შეხვედრისას სწორედ ამ წიგნზე ჩამოუგდო ნაპოლეონმა გოეთეს საუბარი. ეკერმანი იგონებს: „ნაპოლეონმა, _ ვუთხარი გოეთეს,_ თქვენ მიგითითათ „ვერთერში“ ერთ ადგილზე, რომელიც, მისი აზრით, ყველა დანარჩენებთან შედარებით დაბალ დონეზე დგას. ძალიან მინდა გავიგო, რომელ ადგილს გულისხმობდა.
_აბა, თვითონ გამოიცანით, _ იდუმალი ღიმილით მითხრა გოეთემ.
_ ვფიქრობ, ეს ის ადგილია, სადაც ლოტე ვერთერს დამბაჩებს უგზავნის, ისე, რომ სიტყვაც არ უთქვამს ალბერტისათვის, არ გაუზიარებია მისთვის თავისი ეჭვი და შიში. თქვენ, ცხადია, ყველაფერი გააკეთეთ იმისათვის, რომ მისი დუმილი გაგემართლებინათ, მაგრამ ის მაინც ვერაა საკმაოდ დასაბუთებული სიკვდილის საფრთხის წინაშე, რაც მის მეგობარს ემუქრება.
_ შენიშვნა საკმაოდ მახვილგონივრულია, _ მიპასუხა გოეთემ. თუმცა ნაპოლეონს ეს ადგილი ჰქონდა მხედველობაში თუ სხვა, ამაზე დუმილს ვამჯობინებ, არც გავამხელ. მაგრამ მისი მოსაზრებაც რომ თქვენსავით მართებულია, ეს ცხადია“ (გოეთეს საუბრები ეკერმენთან). გოეთე ამ შეხვედრას რიმერთან, თავისი ვაჟის მასწავლებელთან, საუბრისასაც იხსენებს და ადასტურებს, რომ ნაპოლეონის შენიშვნას, „პატივმოყვარეობისა და ვნების ერთმანეთში აღრევას“ დაეთანხმა.
