ჰორიზონტის მხარეების სახალისო სწავლება

ყველას გვსმენია, რომ რუკა არის გეოგრაფიის ალფა და ომეგა. ეს არ არის გამონათქვამი, რომელიც სხვადასხვაგვარად ინტერპრეტაციის შესაძლებლობას იძლევა. გეოგრაფიის შესწავლისას სწორედ რუკის ენა არის ამოსავალი. ის ხომ ჩვენ გვაწვდის ინფორმაციას რეალური სამყაროს, ობიექტების, მოვლენების თუ პროცესების შესახებ.

რუკა გეოგრაფებისთვის უმთავრესი სასწავლო რესურსია, რომელიც ინფორმაციას იძლევა ადგილსა და მოსახლეობაზე. თუ გეოგრაფია მოსწავლეებს ბუნებასა და მოსახლეობას შორის კავშირებს ასწავლის, რუკა მათ ეხმარება, წარმოადგინონ, აღწერონ, ახსნან სივრცითი ინფორმაცია, კანონზომიერებები თუ პროცესები, რომლებსაც დედამიწაზე მათ გარშემო აქვთ ადგილი. რუკის კითხვისა და გამოყენების სწავლას დიდი მნიშვნელობა აქვს მოსწავლეთათვის. ის ხელს უწყობს სივრცითი და გრაფიკული აზროვნების განვითარებას. გეოგრაფიის სწავლების პროცესში მათ უწევთ განსხვავებული შინაარსის თუ მასშტაბების რუკების სხვადასხვა მიზნით გამოყენება. გეოგრაფიის მასწავლებლები კი უნდა დაეხმარონ მოსწავლეებს რუკასთან მუშაობის უნარ-ჩვევების განვთარებაში, რომელთა გამოყენებასაც სხვა შემთხვევებშიც შეძლებენ. სასწავლო პროცესში რუკის გამოყენებას არაერთი მიზანი აქვს. გეოგრაფია არ არის ის ერთადერთი მეცნიერება, რომელიც საჭიროებს რუკას, როგორც ცოდნის გამოსახვის საშუალებას. რუკას არაერთი მეცნიერება იყენებს და სწორედ მისი ასეთი გამომსახველობითი თვისებების გამო მრავალი დისციპლინა გამდიდრდა ვიზუალური საშუალებებით. გეოგრაფია ხომ მხოლოდ ზოგადგეოგრაფიული რუკებით არაა ცნობილი, არსებობს თემატური კარტოგრაფიაც, რაც სპეციალური მეცნიერებებიდან მოპოვებული მონაცემების საფუძველზე მუშავდება და დაიტანება ზოგადგეოგრაფიულ საფუძველზე.

თითქოს თანამედროვე მსოფლიოში ტექნოლოგიების განვითარებამ ტრადიციული რუკები უკანა პლანზე გადასწია, თუმცა რუკის კითხვა მაინც აქტუალურია და ბევრი პროფესიისთვის (სამხედრო, პილოტი, მეტეოროლოგი…) ის ჯერ კიდევ საბაზისოა.

რუკაზე ყოველთვის უნდა იყოს გამოსახული ჰორიზონტის მხარეების მანიშნებელი. ფურცლის ზედა მხარე ჩრდილოეთის მაჩვენებელია, ქვედა – სამხრეთის, მარცხენა – დასავლეთის, ხოლო მარჯვენა – აღმოსავლეთის. ჰორიზონტის მხარეების დიაგრამა სწორედ ამ მიმართულებებს უჩვენებს, თუმცა ოთხი მთავარი მხარის (ჩ, ს, დ, ა) გარდა, ჰორიზონტის მხარეების დიაგრამაზე ოთხი შუალედური (ჩა, სა, ჩდ, სდ) მხარეც არის აღნიშნული. ლათინური დასახელებები ერთგვარად დამკვიდრებულია კარტოგრაფიაში, რის გამოც ხშირად მთავარი და შუალედური მხარეები სწორედ ჰორიზონტის მხარეების ლათინური დასახელებების პირველი ასოებით არის გამოხატული.

ამ სტატიაში შევეცდებით დაგანახოთ, თუ როგორაა შესაძლებელი მარტივი მაგალითებით შევაყვაროთ მოსწავლეებს ყველაფერი, რაც რუკასთანაა დაკავშირებული; თუ როგორ უნდა მიადევნოს მასწავლებელმა თვალი მოსწავლეთა პროგრესს რუკებთან მუშაობისას. მასწავლებელი უნდა იყოს თანმიმდევრული და ვიდრე რუკებიდან ინფორმაციის მოძიებას მოსთხოვს მოსწავლეებს, მათ თანმიმდევრულად უნდა შეასწავლოს ინფორმაციის გაგება. გახადოს რუკა მათთვის საოცრებების წყარო, რომელშიც შეიძლება ადგილიდან გაუსვლელად მოგზაურობა და უამრავი სიახლის გაგება.

უფრო კონკრეტულები რომ ვიყოთ, ეროვნული სასწავლო გეგმის მიხედვით, უკვე მე-5 კლასის მოსწავლეები ბუნებისმეტყველების გაკვეთილზე იწყებენ ჰორიზონტის მხარეების შესწავლას. ბუნებისმეტყველების სტანდარტში განსაზღვრულია შედეგები, რომლებიც ასახავს წლის ბოლოსთვის თუ რისი ათვისება უნდა შეძლოს მოსწავლემ:

ბუნ.V.7. მოსწავლეს შეუძლია ობიექტების მდებარეობისა და ურთიერთმიმართების განსაზღვრა რუკაზე.

და

ბუნ.V.8. მოსწავლეს შეუძლია გარემოში ორიენტირებისთვის გეოგრაფიული ინსტრუმენტების/ხელსაწყოების გამოყენება.

ამ შედეგების შესაბამისი აქტივობის მოფიქრება სირთულეს არ უნდა წარმოადგენდეს. თუმცა, რაც უფრო შემოქმედებით, მარტივ და სახალისო დავალებებს მოვიფიქრებთ, მით უფრო გავუმარტივებთ მოსწავლეებს ამ რთულ და საჭირო უნარებში დაოსტატებას.

აქტივობა 1

ამ აქტივობის შესასრულებლად მოსწავლეებმა უკვე უნდა იცოდნენ თუ როგორ გამოიყენონ კომპასი.

აქტივობის მიზანი: მოსწავლეებმა უნდა შეძლონ ობიექტების მდებარეობისა და ურთიერთმიმართების განსაზღვრა რუკაზე, გარემოში ორიენტირებისთვის გეოგრაფიული ინსტრუმენტების/ხელსაწყოების გამოყენება. მიღებული ცოდნის გამოყენება სხვადასხვა პრაქტიკულ სიტუაციაში.

საჭირო რესურსი: მოსწავლეთა რაოდენობაზე გათვლილი ამობეჭდილი ფორმები და კომპასები. მსოფლიოს პოლიტიკური და ფიზიკური რუკები.

ააგეთ სქემა, რომლის მთავარი ღერძი სწორედ ჰორიზონტის ძირითადი და შუალედური მხარეები იქნება. ამის შემდეგ მასწავლებელი თავად ირჩევს დავალების სირთულეს და სქემის ცენტრში ერთ-ერთ სიტყვას წერს: სახლი, სკოლა, ქალაქი, ქვეყანა. თუმცა თანმიმდევრულობისთვის, უმჯობესია დავიწყოთ სკოლის აქტივობიდან. ამისთვის საჭიროა მოსწავლეებს შესავსებად ამობეჭდილი ფორმები დაურიგდეს.

პირველ რიგში, მასწავლებელმა უნდა დაიწყოს სწორედ სკოლის დავალებიდან, რადგან მოსწავლეები ასე უკეთ კარგად გაიგებენ თუ რა მოეთხოვებათ, როგორ უნდა განსაზღვრონ სხვადასხვა ობიექტების მდებარეობა. დავალება სკოლის დონეზე შეიძლება წყვილებში შესრულდეს. მის შესასრულებლად, საჭირო იქნება მოსწავლეების სკოლის ეზოში გაყვანა. თუკი მოსწავლეების რაოდენობა 15-ს აღემატება, უმჯობესია დახმარება თხოვოთ კოლეგას.

ამის შემდეგ მოსწავლეებს სახლში დავალების შესრულება არ უნდა გაუჭირდეთ.

მასწავლებლელმა მაინც უნდა მისცეს ინსტრუქცია, თუ როგორ უნდა დაძლიონ ნაბიჯ-ნაბიჯ ეს სირთულე.

თუ ყველა საკითხი გასაგები იქნება, მოსწავლეები ხალისით შეასრულებენ დავალებას. დავალების შესრულებისას ასევე შეიძლება ჩართონ უფროსები, მეგობრები, და-ძმა, რაც კიდევ მეტ ინტერესს შემატებს შესრულების პროცესს.

ამ ორი დავალების შესრულების შემდეგ მოსწავლეები მზად იქნებიან ქალაქისა და ქვეყნის დავალების შესასრულებლად, ამ დროს შესაძლებელია როგორც ჯგუფებში, ისე ინდივიდუალური მუშაობა. ეს დამოკიდებული იქნება რუკის რაოდენობაზე, რომელიც უნდა ჰქონდეს თითოეულ ჯგუფს, უკეთეს შემთხვევაში თითოეულ მოსწავლეს. გაითვალისწინეთ, რომ დავალების შესრულება ბევრად საინტერესოდ წარიმართება, თუკი ნაწილს დაურიგებთ ზოგადგეოგრაფიულ რუკას, ხოლო სხვა ნაწილს პოლიტიკურს. ამ შემთხვევაში, სქემის შევსების შემდეგ ისინი ერთმანეთს გაუზიარებენ იმ განსხვავებულ დეტალებს, რომლებიც მოიძიეს.

შედეგად: მოსწავლეები შეძლებენ რუკაზე და გარემოში უკეთ ორიენტირებას.

შეფასება: ფასდება, თუ რამდენად ზუსტად იცავენ ინსტრუქციებს, რამდენად აკურტულად ავსებენ სქემას. ასევე რამდენად სწორია დატანილი ინფორმაცია.

აქტივობა 2

საგაკვეთილო აქტივობაში კიდევ უფრო სახალისო თამაშის ჩართვა შეიძლება, რისთვისაც მოსწავლეებს მოუწევთ სასახლის გეგმის ნახაზზე მასწავლებლის მიერ შედგენილი ინსტრუქციით მუშაობა. ამ ასაკში ხომ მოსწავლეებისთვის ძალიან მომხიბვლელია ისტორიები რაინდებზე, მეფეებსა და დედოფლებზე.

აქტივობის მიზანი: ჰორიზონტის მხარეების ცოდნის გამოყენება პრაქტიკაში. სხვადასხვა ობიექტების მდებარეობისა და ურთიერთმიმართების განსაზღვრა.

საჭირო რესურსი: მოსწავლეებს ურიგდებათ ამობეჭდილი ინსტრუქცია და ასევე ამობეჭდილი სასახლის ნახაზი, რომელიც არ არის შევსებული; ფერადი ფანქრები, ან შესაძლოა ფერადი ქაღალდები, მაკრატელი და წებო.

მათ უნდა მისდიონ ინსტრუქციას და ნახაზი მითითებული ნიშნების მიხედვით შეავსონ. მითითებული ნიშნები არის მაგალითად, კარადა, ტელევიზორი და სხვა, რომელთა დახატვა შესაბამის ოთახებში მოსწავლეს ადვილად შეუძლია.

მივყვეთ ინსტრუქციებს (https://www.superteacherworksheets.com/maps/mapskills-castle_WMZNQ.pdf ):

·როდესაც სასახლეში შედიხარ, აღმოჩნდები მისაღებ ოთახში, სადაც დგას ტახტი.

·როდესაც აღმოსავლეთით მისაღები ოთახიდან გახვალ, აღმოჩნდები მოსასვენებელ ოთახში, სადაც დგას ტელევიზორი.

·ყველაზე დიდი დედოფლის საძინებელია, რომელშიც დიდი საწოლი დგას.

·დედოფლის საძინებლის ჩრდილოეთით მისი გარდერობია, აქ კარადაში ბევრი ტანსაცმელია.

·გარდერობის დასავლეთით, ბიბლიოთეკაა, სადაც თაროებზე ბევრი წიგნია.

·ყველაზე პატარა ოთახი სააბაზანოა, სადაც ნიჟარა და აბაზანაა განთავსებული.

·სააბაზანოდან აღმოსავლეთით არის სამზარეულო, მაცივრითა და გაზქურით.

·სასადილოდ იყენებენ მომრგვალებულ ოთახს, სადაც დგას დიდი მაგიდა.

·სამზარეულოდან მეფის საძინებელ ოთახში გადიხარ, სადაც მეფის დიდი საწოლი დგას.

·თუ მეფის საძინებლის დასავლეთით გაიხედავ, აღმოაჩენ გარდერობს მისი ტანისამოსისთვის.

·სასახლის გარეთ მთავარი შესასვლელის სამხრეთით არის ბილიკი, რომელიც ჭიშკრამდე მიდის

·მეფე-დედოფალმა გადაწყვიტეს სასახლეში საიდუმლო ოთახის აშენება, სადაც თავიანთ ქონებას შეინახავენ. ეს იქნება პატარა ოთახი, რომელიც დედოფლის საძინებლის აღმოსავლეთით იქნება. დახატეთ და აღნიშნეთ ეს ოთახი გვირგვინით.

მასწავლებელი ამ ინსტრუქციასთან ერთად მოსწავლეებს შემდეგ ნახაზს ურიგებს:

მოსწავლეები ცდილობენ მოცემული ინსტრუქციის მიხედვით ნახაზზე დაიტანონ შესაბამისი ოთახები, რომლებსაც შესაბამისი სიმბოლოებით აღნიშნავენ (წიგნი, გვირგვინი, საწოლი, კარადა ტანსაცმლით, ტელევიზორი…მისაღები).

ნახაზი შემდეგ სახეს მიიღებს, სადაც ოთახებში შესაბამისი სიმბოლოები/ნიშნები იქნება:

ეს დავალებები მართლაც სახალისო შესასრულებელია და მასწავლებელს საშუალებას აძლევს უზრუნველყოს მოსწავლეთა სრული ჩართულობა, შედეგად კი მათ ეცოდინებათ ჰორიზონტის ძირითადი მხარეები.

შედეგად: მოსწავლეებს შეუძლიათ ჰორიზონტის მხარეების ცოდნის პრაქტიკული გამოყენება.

შეფასება: დავალება ფასდება კრიტერიუმით – რამდენად აკურატულად შეასრულა მოსწავლემ ის, რამდენად სუფთად და ზუსტად არის დატანილი სიმბოლოები, არის თუ არა შეცდომები.

დასკვნის სახით უნდა ითქვას, რომ ამგვარი მარტივი აქტივობები ჩვენს მოსწავლეებს მიმართულებების უკეთ აღქმაში ეხმარებათ. ამისთვის კარგია სწორედ მრავალფეროვანი აქტივობების შეთავაზება, რაც სახალისოს გახდის სწავლებას და მოსწავლეს მხარეების ცოდნას გაუმყარებს. ეს ცოდნა არ არის მხოლოდ იმისთვის, რომ გაკვეთილის შემდეგ მასწავლებლისგან კარგი შეფასება მიიღონ. ეს უნარები მათ მთელი ცხოვრების მანძილზე გამოადგებათ. რუკის კითხვა ხომ უნარია, რომლის კარგად განვითარება მოსწავლეებს სივრცით აზროვნებას უვითარებს, ასევე აჩვევს განზოგადებას, უვითარებს წარმოსახვით უნარებს, რაც მომავალში საჭირო და სასიცოცხლოც შეიძლება აღმოჩნდეს.